Antoni Szałowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Antoni Szałowski
Data i miejsce urodzenia

21 kwietnia 1907
Warszawa

Pochodzenie

polskie

Data i miejsce śmierci

21 marca 1973
Paryż

Gatunki

muzyka poważna

Zawód

kompozytor

Antoni Szałowski (ur. 21 kwietnia 1907 w Warszawie, zm. 21 marca 1973 w Paryżu) – polski kompozytor, jeden z głównych przedstawicieli polskiego neoklasycyzmu, przebywający i tworzący na emigracji od 1931 roku. Specjalizował się w utworach orkiestrowych, jak również scenicznych.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z rodziny muzycznej, od 1912 pod kierunkiem ojca uczył się gry na skrzypcach. Studiował w Konserwatorium Warszawskim: kompozycję u Kazimierza Sikorskiego, dyrygenturę u Grzegorza Fitelberga, a grę na fortepianie u Pawła Lewieckiego. Konserwatorium ukończył w 1930, uzyskując dyplom z wyróżnieniem[1][2].

W latach 1931–1936 studiował u Nadii Boulanger w Paryżu i tam zamieszkał na stałe. W 1936 odmówił, gdy Sikorski zaproponował mu stanowisko profesora w Konserwatorium, uznając, że pobyt we Francji daje mu większe możliwości i zainteresowanie jego muzyką[3]. Od roku 1931 był członkiem Stowarzyszenia Młodych Muzyków Polaków (SMMP) w Paryżu, w 1933 został skarbnikiem, w 1936 wiceprezesem, a pod koniec 1938 prezesem. Funkcję tę pełnił, z przerwą w okresie II wojny światowej, do rozwiązania SMMP w 1950[1].

Podczas studiów u Boulanger napisał Uwerturę na orkiestrę, która stała się na krótko przed II wojną światową najpopularniejszym polskim utworem za granicą[1]. Na Wystawie Światowej w Paryżu w 1937 Uwertura zdobyła złoty medal[4]. Florent Schmitt uznał ją za najciekawszy utwór sezonu obok Muzyki na instrumenty strunowe, perkusję i czelestę Béli Bartóka, a Szałowskiego określił jako „jednego z najbardziej utalentowanych muzyków naszej generacji”[5]. Sukces Uwertury sprawił, że w 1938 Szałowski odbył tournée koncertowe w Polsce.

Po wybuchu II wojny światowej zgłosił się jako ochotnik do Armii Polskiej. W związku z zawieszeniem broni w 1940 nie został zmobilizowany. Przeniósł się na południe Francji, a pod koniec 1945 wrócił do Paryża[1]. Zaraz po wojnie muzyka Szałowskiego cieszyła się popularnością, jego utwory były prezentowane na festiwalach muzyki współczesnej, m.in. w Amsterdamie (1948) i Frankfurcie nad Menem (1951). Po 1949, w okresie stalinizmu w Polsce, twórczość emigracyjna została objęta cenzurą, wliczając utwory Szałowskiego, on sam w 1952 został usunięty ze Związku Kompozytorów Polskich (ZKP). Po odwilży roku 1956, już podczas pierwszej Warszawskiej Jesieni, wykonano Uwerturę Szałowskiego[1]. W kolejnych latach kompozycje Szałowskiego bywały wykonywane w Polsce, w przeciwieństwie do innych kompozytorów emigracyjnych, takich jak Roman Palester czy Andrzej Panufnik[6]. W 1988 ZKP zorganizował w Warszawie konferencję Muzyka źle obecna, poświęconą twórczości polskich kompozytorów emigracyjnych, podczas której odczytano list Palestra do organizatorów konferencji, w którym kompozytor określił „swoistym skandalem” brak referatu poświęconego twórczości Antoniego Szałowskiego, jednego z głównych przedstawicieli polskiego neoklasycyzmu[3][7].

W 1959 Szałowski ożenił się z Teresą Bończą-Uzdowską, absolwentką Wydziału Historii UW i studentką Aleksandra Gieysztora. Dzięki żonie zainteresował się sztuką średniowieczną, którą zainspirowany stworzył m.in. utwory Wskrzeszenie Łazarza oraz Kantata[1].

Współpracował z francuskim radiem, które to głównie zamawiało jego utwory[1]. Jego balet radiowy La femme têtue otrzymał I nagrodę Radia i Telewizji Francuskiej w 1960[2]. Był to pierwszy przypadek, gdy instytucja ta uhonorowała artystę niebędącego francuskim obywatelem[6].

Mimo licznych zamówień Szałowski przez lata pobytu we Francji żył w trudnych warunkach materialnych, nie utrzymywał też kontaktów z artystycznym światem Paryża[1][6]. Jego sytuację pogarszał fakt, że nie miał francuskiego obywatelstwa, które uzyskał dopiero w 1970 przy pomocy Nadii Boulanger[1].

Zmarł w 1973 na atak serca, próbując podnieść żonę, która upadła na podłogę[6].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Antoni Szałowski komponował w duchu neoklasycyzmu, a we wczesnych utworach zauważalne były też wpływy twórczości Karola Szymanowskiego[5]. Jego dokonania obejmują utwory orkiestrowe, kameralne, sceniczne (balety), a także miniatury (skrzypcowe i fortepianowe) oraz pieśni[8]. Twórczość Szałowskiego charakteryzowana jest jako „sérénité”, pojęcie reprezentujące pogodę ducha i harmonię w muzyce[1]. W kompozycjach widoczne jest połączenie emocji - również humoru - ale także logicznej konstrukcji[5][1].

Za jego najwybitniejsze dzieło uznawana jest Uwertura z 1936. Bogusław Schaeffer określał ją jako "najdoskonalszą uwerturę z polskiego repertuaru współczesnego"[8]. Również Uwerturę wybrano w roku 2018 jako jeden ze stu polskich utworów do projektu 100 na 100. Muzyczne dekady wolności. Według twórców projektu: „Uwertura była sensacją, potem legendą, aż stała się w końcu zabytkiem”[5].

Po wojnie Szałowski nie zmienił znacząco swojej stylistyki, mimo tego, że w muzyce poważnej tego okresu dominowały nowe prądy. Przez to jego twórczość zaczęła być uznawana za niemodną[2], aczkolwiek doceniano jego kompozytorskie rzemiosło. Dopiero pod koniec życia kompozytor zaczął przełamywać neoklasyczną formę, co było zauważalne np. w Muzyce na smyczki – gdzie reinterpretował tradycyjny model formy sonatowej[6]. Już po jego śmierci w Polsce w 1976 wykonano jego ostatni utwór Sześć szkiców na orkiestrę kameralną[1]. W opinii Zygmunta Mycielskiego oraz Władysława Malinowskiego, którzy oceniali ten koncert, późna twórczość Szałowskiego zdecydowanie wykroczyła poza neoklasycyzm[3][6].

Według Elżbiety Szczurko, autorki monografii nt. Szałowskiego, muzyka kompozytora mimo sporadycznych wykonań, wciąż wymaga głębszego utrwalenia[2].

Najważniejsze utwory[edytuj | edytuj kod]

Chronologiczna lista utworów przygotowana na podstawie materiału źródłowego[9], pogrubione zostały najważniejsze wg „Przewodnika koncertowego”[8].

  • Trio na skrzypce, wiolonczelę i fortepian (1926)
  • Dwie pieśni na głos z orkiestrą (1927)
  • Wariacje symfoniczne (1928)
  • Kwartet smyczkowy nr 1 (1928)
  • Preludium na skrzypce i fortepian (1928)
  • Mazurek na fortepian (1928)
  • Kaprys na orkiestrę (1929)
  • Koncert fortepianowy (1930)
  • Sonet na sopran i orkiestrę kameralną (1931)
  • Suita na skrzypce i fortepian (1931)
  • Sonata fortepianowa (1932)
  • Kołysanka na skrzypce i fortepian (1932)
  • Partita na wiolonczelę solo (1933)
  • Sonatina nr 1 na fortepian (1933)
  • Kwartet smyczkowy nr 2 (1934)
  • Andante na skrzypce i fortepian (1934)
  • Melodia na fortepian (1935)
  • Trzy pieśni dla Zygmunta na głos z towarzyszeniem fortepianu (1935)
  • Aria i burleska na wiolonczelę i fortepian (1936)
  • Uwertura na orkiestrę (1936)
  • Kwartet smyczkowy nr 3 (1936)
  • Trio na obój, klarnet i fagot (1936)
  • Mała humoreska na fortepian (1936)
  • Sonatina na klarnet i fortepian (1936)
  • Perpetuum mobile na fortepian (1936)
  • Symfonia (1939)
  • Duo na flet i klarnet (1939)
  • Kolędy na głos i organy (1939)
  • Sinfonietta na orkiestrę symfoniczną (1940)
  • Duet na skrzypce i wiolonczelę (1941)
  • Concertino na smyczki (1942)
  • Partita na orkiestrę (1942)
  • Trzy pieśni ludowe na sopran i fortepian (1942)
  • Trzy utwory na harmonium (1943)
  • Zaczarowana oberża [wersja I - sceniczna], balet w 1 odsłonie (1945)
  • Zaczarowana oberża [wersja II - koncertowa], fragmenty symfoniczne (1945)
  • Sonatina na obój i fortepian (1946)
  • Pastorales na flet i trio smyczkowe (1947)
  • Tryptyk na orkiestrę symfoniczną (1950)
  • Divertimento baletowe na orkiestrę (1950)
  • Dwie pieśni ludowe na głos i fortepian (1950)
  • Study na fortepian (1950)
  • Concertino na flet i orkiestrę smyczkową (1951)
  • Utwory dla dzieci na skrzypce i fortepian (1951)
  • Suita na orkiestrę symfoniczną (1952)
  • Musique de brasserie na orkiestrę kameralną (1952)
  • Ametyst na klawesyn (1953)
  • Indicatifs na dwie trąbki i bęben (1953)
  • Koncert skrzypcowy (1954)
  • Partita na orkiestrę kameralną (1954)
  • Kwintet na flet, obój, klarnet, fagot i róg (1954)
  • L'autre na chór i orkiestrę kameralną (1954)
  • Divertimento na obój, klarnet i fagot (1955)
  • Radio-musique na orkiestrę (1955)
  • Kwartet smyczkowy nr 4 (1956)
  • Pieśni ludowe na głos i fortepian (1956)
  • Aria i toccata na orkiestrę kameralną (1957)
  • Sonatina nr 2 na fortepian (1957)
  • Bagatela na orkiestrę (1958)
  • Moto perpetuo na orkiestrę (1958)
  • Mały kaprys na orkiestrę (1958)
  • Koncert na obój, klarnet i fagot z orkiestrą (1958)
  • La femme têtue, balet radiowy (1958)
  • Mazurek na orkiestrę (1959)
  • Wskrzeszenie Łazarza na orkiestrę (1960)
  • Taniec na orkiestrę (1960)
  • Kantata na głosy żeńskie i orkiestrę kameralną (1960)
  • Indicatifs na orkiestrę (1960)
  • Intermezzo na orkiestrę (1961)
  • Allegretto [wersja I] na fagot i fortepian (1962)
  • Allegretto [wersja II] na fagot i orkiestrę (1962)
  • Cudowna podróż Suzanne Michel na orkiestrę kameralną, chór i solistów (1962)
  • Kołysanka dla Clémentine na orkiestrę (1964)
  • Pater noster na głos i organy (1966)
  • Dwa utwory na fale Martenota (1968)
  • Muzyka na smyczki (1970)
  • Sześć szkiców na orkiestrę kameralną (1972)

Nagrody i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

Lista nagród i wyróżnień[1]:

  • Złoty medal na Wystawie Światowej w Paryżu (1937)
  • Stypendia fundacji L. Boulanger w Bostonie (1944 i 1946)
  • Nagroda Polskich Oddziałów Wartowniczych Armii Amerykańskiej w Europie (1955)
  • I nagroda Radia i Telewizji Francuskiej za "La femme tétue" (1960)[10]
  • Nagroda Fundacji im. A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1972)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m Antoni Szałowski [online], Polskie Wydawnictwo Muzyczne [dostęp 2020-06-15].
  2. ↑ a b c d Elżbieta Szczurko, Antoni Szałowski - odkrywany (neo)klasyk [online], Meakultura.pl [dostęp 2020-06-15].
  3. ↑ a b c Elżbieta Szczurko, Antoni Szałowski – the Essence of His Creativity, „Musicology Today”, 2011 [dostęp 2020-06-15].
  4. ↑ Antoni Szałowski 1907-1973. PWM. [dostęp 2020-07-05].
  5. ↑ a b c d Krajewski 2018 ↓, s. 74-77.
  6. ↑ a b c d e f David C F Wright, Antoni Szalowski [online], 2014 [dostęp 2020-06-15] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-26].
  7. ↑ Elżbieta Szczurko: Autoreferat. [dostęp 2020-06-16].
  8. ↑ a b c Haraschin i inni, Przewodnik koncertowy, wyd. 3., przejrzane i poszerzone, Kraków: Polskie Wydawn. Muzyczne, 1991, s. 932-933, ISBN 83-224-0132-9, OCLC 10578566.
  9. ↑ Antoni Szałowski | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl, luty 2014 [dostęp 2020-06-15] (pol.).
  10. ↑ Bogusław Schäffer, Szałowski, Antoni, Oxford Music Online, Oxford University Press, 2001, DOI: 10.1093/gmo/9781561592630.article.27288 [dostęp 2021-09-15].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Antoni_Szałowski&oldid=73079037”