Antylopa w kulturze

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Antylopa atakowana przez drapieżnika (rzymska mozaika przechowywana w kościele "del Gonfalone" w Saltarze)
Rydwan Ćandry (ilustracja z indyjskiej księgi, 1700-1725)
Róg do wina z protomą antylopy (Iran, IV w n.e.)
Naczynie na proszek kosmetyczny (kohl(inne języki)) z wyobrażeniem antylopy

Antylopa w kulturze – rola antylopy oraz jej symbolika w kulturze różnych ludów i cywilizacji na przestrzeni wieków.

Antylopa, w szczególności gazela, jest symbolem gracji, wdzięku, szybkości, ostrości widzenia[1] i łagodności[2]. Atakowana przez drapieżnika symbolizuje prześladujące człowieka namiętności[3]. Duże antylopy, takie jak eland, są symbolem odwagi.

Arystoteles utożsamiał antylopę oryks z jednorożcem[4].

W sztuce antylopa jest przedstawiana często jako zwierzę łowne[5], zwłaszcza ścigana lub zabijana przez dzikie zwierzęta drapieżne, co czyni z niej symbol zniszczenia bezbronnej szlachetności i piękna przez brutalną siłę[6].

W heraldyce antylopa symbolizuje moc i dzikość[7].

W kulturach pozaeuropejskich[edytuj | edytuj kod]

W mitologii babilońskiej antylopa jest wcieleniem boga Ea (Ea-Oannes – „antylopa stworzenia”)[5].

W kulturze ludów semickich gazela z uwagi na spojrzenie i wyraz oczu uchodziła za żywe wcielenie piękna[6].

Antylopa (gazela) w Biblii wymieniona jest w Księdze Powtórzonego Prawa jako zwierzę czyste, zgodnie z Prawem Mojżeszowym dopuszczone do jedzenia, ale nie przeznaczone na ofiary (Pwt 14, 4-5)[8]. Gazela w Biblii występuje również jako symbol szybkości, zwinności, ale też piękna, wdzięku i urody (np. 2 SM 2, 17-19 lub Pnp 2, 7-9)[9]. W Księdze Izajasza wzmiankowana jest metoda polowań na antylopy (Iz 51, 17-20)[10].

W starożytnym Egipcie pod postacią antylopy wcześniej czczono boginie nilowych katarakt – Satet i Anuket, których późniejsze wyobrażenia w sztuce zachowały symboliczne cechy tego zwierzęcia (rogi). Biała antylopa była też znakiem XVI nomu górnoegipskiego[11]. Z kolei gazela i oryks były atrybutami Seta[12], a także zwierzętami składanymi mu w ofierze[5]. W wyobrażeniach tego boga łączono części kilku zwierząt: jego głowa składała się z elementów antylopy (oryksa), szakala i osła[13].

Natomiast przedstawienia Horusa tratującego gazelę symbolizowały zwycięstwo nad siłami zła[12], ponieważ na ogół antylopy, jak inne zwierzęta pustynne podległe Setowi, były tępione i traktowane z pogardą[11]. Antylopa była również zwierzęciem poświęconym Izydzie i widzialną postacią Ozyrysa[5].

W kulturze afrykańskiej, ze względu na ubarwienie, antylopy utożsamiane są ze słońcem[14].

W kulturze indyjskiej wskutek chyżości kojarzono je z wiatrem, a przez to – z żywiołem powietrza[6]. W hinduizmie antylopa była zwierzęciem poświęconym Śiwie. Zwierzęta te ciągnęły też rydwan Somy i Ćandry[5].

Dla Indian Hopi antylopa stanowi symbol płodności, a biegnące antylopy zwiastują nadciągający deszcz[7].

W tradycji chrześcijańskiej[edytuj | edytuj kod]

Według Fizjologa rogi antylop mają symbolizować Stary i Nowy Testament, porównywane są do broni, którą chrześcijanin walczy z grzechem[15].

Dzięki przypisywanej jej niezwykłej bystrości wzroku, w chrześcijaństwie gazelę uznawano za symbol wnikliwości i głębokiego poznania duchowego[6].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Tresidder 2005 ↓, s. 12.
  2. ↑ Cooper 1998 ↓, s. 62.
  3. ↑ Cirlot 2006 ↓, s. 135.
  4. ↑ Cooper 1998 ↓, s. 181.
  5. ↑ a b c d e Cooper 1998 ↓, s. 15.
  6. ↑ a b c d Herder 2009 ↓, s. 78.
  7. ↑ a b Cooper 1998 ↓, s. 16.
  8. ↑ Bosak 2018 ↓, s. 195.
  9. ↑ Bosak 2018 ↓, s. 196.
  10. ↑ Bosak 2018 ↓, s. 19.
  11. ↑ a b Lurker 1995 ↓, s. 48.
  12. ↑ a b Cooper 1998 ↓, s. 63.
  13. ↑ Górajec i in. 2007 ↓, s. 81.
  14. ↑ Eland 2018 ↓.
  15. ↑ Kobielus 2002 ↓, s. 57.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Pius Czesław Bosak, Leksykon wszystkich zwierząt biblijnych, Kraków: Petrus, 2018, ISBN 978-83-7720-440-5, OCLC 1030554173 [dostęp 2022-12-11].
  • Gazela, [w:] Juan Eduardo Cirlot, Słownik symboli, Wyd. 2, Kraków 2006, ISBN 83-240-0652-4, OCLC 723933810 [dostęp 2023-02-06].
  • J.C. Cooper, Zwierzęta symboliczne i mityczne, Poznań: Dom Wydawniczy "Rebis", 1998, ISBN 83-7120-586-4, OCLC 830133882.
  • Piotr Górajec, Barbara Manińska, Krzysztof Kurek, Starożytny Egipt, Warszawa: New Media Concept, 2007, ISBN 978-83-89840-03-5, OCLC 749739581 [dostęp 2023-02-12].
  • Stanisław Kobielus, Bestiarium chrześcijańskie : zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Warszawa: Pax, 2002, ISBN 83-211-1638-8, OCLC 50149874 [dostęp 2022-12-11].
  • Leksykon symboli – Herder, Warszawa: Dom Wydawniczy TCHU, 2009, ISBN 978-83-89782-30-4.
  • Manfred Lurker, Bogowie i symbole starożytnych Egipcjan, Warszawa: Czytelnik, 1995, ISBN 83-07-02470-6.
  • Antylopa (gazela), [w:] Jack Tresidder, Słownik symboli: ilustrowany przewodnik po tradycyjnych wyrażeniach obrazowych, znakach ikonicznych i emblematach, Wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo RM, 2005, ISBN 83-7243-477-8, OCLC 749790287 [dostęp 2023-02-05].
  • Eland. The Magical Giant Antelope of Old [online], Nambiti Private Game Reserve, 2018 [dostęp 2023-02-12] (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Antylopa_w_kulturze&oldid=71452715”