Stary Testament

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zwój Tory w języku hebrajskim
Fragment hebrajskiego tekstu Księgi Wyjścia rozdz. 20 (Dziesięć Przykazań) – Codex Orientales 4445
Starożytny fragment manuskryptu Septuaginty oznaczany jako LXXVTS 10a (zwój Proroków mniejszych) ok. I w. p.n.e.

Stary Testament – starsza część Biblii, przyjęta przez chrześcijaństwo. Żydowska (a za nią protestancka) wersja obejmuje 39 ksiąg (w judaizmie liczone jako 24; spisane głównie w języku hebrajskim), katolicka zawiera 46, a prawosławna w sumie 49-51 (księgi hebrajskie i greckie z Septuaginty).

Stary Testament razem z Nowym Testamentem tworzą Pismo Święte – Biblię.

Historia Starego Testamentu[edytuj | edytuj kod]

Stary Testament powstawał w ciągu wielu wieków, najstarszym tekstem w nim zawartym jest Pieśń Debory z Księgi Sędziów, spisana w XII w. p.n.e. Cały kanon Starego Testamentu został ustalony pod koniec I w. n.e. Znanych jest kilka teorii co do wyboru ksiąg kanonicznych – uważa się np., że do kanonu weszły tylko te teksty, w których powstaniu dopatrywano się interwencji (natchnienia) Boga. Długotrwały proces formowania kanonu ST rozpoczął się w 622 p.n.e., kiedy król Jozjasz wprowadził reformę religijną.

Stary Testament był już w starożytności tłumaczony na język aramejski (Targum), samarytański (Pentateuch samarytański) i grekę. Najstarsze greckie tłumaczenie to Septuaginta, zostało ono zapoczątkowane w Aleksandrii w połowie III w. p.n.e. i miało być stworzone dla istniejącej tam gminy żydowskiej. Według legendy przekładu dokonano na polecenie faraona Ptolemeusza II Filadelfosa, który chciał zapoznać się z prawem żydowskim. Na rozkaz kapłana Eleazara 70 mędrców żydowskich przetłumaczyło księgi w ciągu 70 dni. W rzeczywistości przekład kolejnych ksiąg trwał ponad 100 lat.

Kanon żydowski[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Tanach.

Istnieje wiele opinii na temat momentu ostatecznego ukształtowania się kanonu hebrajskiego. Przyjmuje się, że nastąpiło to pomiędzy II w. p.n.e., a II w. n.e. Po ustaleniu kanonu hebrajskiego działalność rozpoczęli Masoreci, którzy bardzo dokładnie kopiowali księgi – dzięki temu dysponujemy dzisiaj hebrajskimi tekstami, które są identyczne z tymi, których używano w czasach Chrystusa. Tanach został napisany głównie w biblijnym hebrajskim, a niektóre części (zwłaszcza Księga Daniela i Księga Ezdrasza) w biblijnym aramejskim.

Prawo – Torah (Pięcioksiąg Mojżesza)

1.   Księga Rodzaju – Bereszit („Na początku”)
2.   Księga Wyjścia – Szemot („Imiona”)
3.   Księga Kapłańska – Wajjikra („I zawołał”)
4.   Księga Liczb – Bemidmar („Na pustyni”) a. Wajedabber („I mówił”)
5.   Księga Powtórzonego Prawa – Dewarim („Słowa”)

Prorocy – Newiim

6.   Księga Jozuego – Jehoszua
7.   Księga Sędziów – Szoftim
8.   1-2 Księgi Samuela – Szemuel
9.   1-2 Księgi Królów – Melachim
10.  Księga Izajasza – Jeszajahu
11.  Księga Jeremiasza – Jiremijahu
12.  Księga Ezechiela – Jichzekel
13.  Dwunastu Proroków Mniejszych – Trej Asar (תרי עשר)
Księga Ozeasza
Księga Joela
Księga Amosa
Księga Abdiasza
Księga Jonasza
Księga Micheasza
Księga Nahuma
Księga Habakuka
Księga Sofoniasza
Księga Aggeusza
Księga Zachariasza
Księga Malachiasza

Pisma – Ketuwim

14.  Księga Psalmów – Tehilim
15.  Księga Przysłów – Miszlei
16.  Księga Hioba – Ijow
17.  Pieśń nad Pieśniami – Szir Haszirim
18.  Księga Rut – Rut
19.  Lamentacje Jeremiasza – Eika
20.  Księga Koheleta – Kohelet
21.  Księga Estery – Ester
22.  Księga Daniela – Daniel
23.  Księgi Ezdrasza i Nehemiasza – Ezra wuNechemia
24.  1-2 Księgi Kronik – Diwrej Hajamim

Kanony chrześcijańskie[edytuj | edytuj kod]

Chrześcijanie bardzo długo nie mieli ustalonego kanonu Starego Testamentu, gdyż uważali go za odziedziczony po judaizmie i przezeń skompletowany. Ponadto – inaczej niż żydzi – tradycyjnie dzielili księgi Biblii na historyczne, dydaktyczne i prorockie. W V wieku n.e. powstała Wulgata, przekład Starego Testamentu z hebrajskiego i greki (oraz Nowego Testamentu z greki) na łacinę, dokonany przez Hieronima, który za źródło przyjął hebrajskie oryginały pism, ale posiłkował się Septuagintą. Sam Hieronim nie uważał jednak ksiąg później nazwanych deuterokanonicznymi za część natchnionego kanonu.

Podobne opinie istniały wśród wielu chrześcijańskich uczonych i duchownych aż do XVI w. Jednym z podających w wątpliwość wartość I Księgi Machabejskiej (ale nie pozostałych ksiąg deuterokanonicznych) był papież Grzegorz I („Moralia”, XIX.34-PL 76,119)[1]. Wielu teologów chrześcijańskich przedstawiało bardzo różne koncepcje kanonu, jednak do rozłamu doszło dopiero w trakcie reformacji.

Kanon katolicki[edytuj | edytuj kod]

Kursywą zaznaczono księgi nieuznawane przez żydów i protestantów, tzw. deuterokanoniczne (wtórnokanoniczne).

Księgi historyczne

1.    Księga Rodzaju (Rdz) – Liber Genesis (Gen)
2.    Księga Wyjścia (Wj) – Liber Exodus (Ex)
3.    Księga Kapłańska (Kpł) – Liber Leviticus (Lev)
4.    Księga Liczb (Lb) – Liber Numeri (Nu)
5.    Księga Powtórzonego Prawa (Pwt) – Liber Deuteronomium (Deu)
  • Pozostałe księgi historyczne
6.    Księga Jozuego (Joz) – Liber Iosue
7.    Księga Sędziów (Sdz) – Liber Iudicum
8.    Księga Rut (Rt) – Liber Ruth
9.    1 Księga Samuela (1Sm) – Liber I Samuelis
10.   2 Księga Samuela (2Sm) – Liber II Samuelis
11.   1 Księga Królewska (1Krl) – Liber I Regum
12.   2 Księga Królewska (2Krl) – Liber II Regum
13.   1 Księga Kronik (1Krn) – Liber I Paralipomenon
14.   2 Księga Kronik (2Krn) – Liber II Paralipomenon
15.   Księga Ezdrasza (Ezd) – Liber Esdrae
16.   Księga Nehemiasza (Ne) – Liber Nehemiae
17.   Księga Tobiasza (Tb) – Liber Thobis
18.   Księga Judyty (Jd) – Liber Iudith
19.   Księga Estery (Est) – Liber Esther
20.   1 Księga Machabejska (1Mch) – Liber I Maccabeorum
21.   2 Księga Machabejska (2Mch) – Liber II Maccabeorum

Księgi mądrościowe (dydaktyczne)

22.   Księga Hioba (Hi) – Liber Iob
23.   Księga Psalmów (Ps) – Liber Psalmorum
24.   Księga Przysłów (Prz) – Liber Proverbiorum
25.   Księga Koheleta (Koh) – Liber Ecclesiastes (Ecl)
26.   Pieśń nad pieśniami (Pnp) – Canticum Canticorum
27.   Księga Mądrości (Mdr) – Liber Sapientiae
28.   Mądrość Syracha (Syr) – Liber Ecclesiasticus

Księgi prorockie

29.   Księga Izajasza (Iz) – Liber Isaiae
30.   Księga Jeremiasza (Jer) – Liber Ieremiae
31.   Lamentacje Jeremiasza (Treny) (Lm) – Lamentationes (Threni)
32.   Księga Barucha (Ba) – Liber Baruch
33.   Księga Ezechiela (Ez) – Prophetia Ezechielis
34.   Księga Daniela (Dn) – Prophetia Danielis
35.   Księga Ozeasza (Oz) – Prophetia Osee
36.   Księga Joela (Jl) – Prophetia Ioel
37.   Księga Amosa (Am) – Prophetia Amos
38.   Księga Abdiasza (Ab) – Prophetia Abdiae
39.   Księga Jonasza (Jon) – Prophetia Ionae
40.   Księga Micheasza (Mi) – Prophetia Michaeae
41.   Księga Nahuma (Na) – Prophetia Nahum
42.   Księga Habakuka (Ha) – Prophetia Habacuc
43.   Księga Sofoniasza (So) – Prophetia Sophoniae
44.   Księga Aggeusza (Ag) – Prophetia Aggaei
45.   Księga Zachariasza (Za) – Prophetia Zachariae
46.   Księga Malachiasza (Ml) – Prophetia Malachiae

Kanon Wschodniej Ortodoksji (Prawosławia) I Orientalnej Ortodoksji[edytuj | edytuj kod]

Zawiera dodatkowo (w Septuagincie):

W tradycji prawosławia rosyjskiego I gruzińskiego, a także etiopskiej koptyjskiego występuje również księga znana jako 2(3/4) Księga Ezdrasza, która zawiera w sobie Księgę Ezdrasza i Księgę Nehemiasza. Kanon etiopski zawiera dodatkowo Księgę Henocha, Księgę Jubileuszów, 1, 2 i 3 Księgę Mekabiego (różne od Ksiąg Machabejskich) oraz 4 Księgę Barucha. Z kolei kanon syryjski zawiera również księgę uznawaną jako apokryf – 2 Księgę Barucha oraz Psalmy 152-155.

Kanon protestancki[edytuj | edytuj kod]

W XVI w. Marcin Luter, podobnie jak niektórzy inni katoliccy bibliści owego czasu, przyjął założenie, że kanon hebrajski jest bardziej pierwotny niż zbiór ksiąg uznawanych dotychczas przez większość chrześcijaństwa. Odrzucił księgi w nim nie występujące, zachowując tradycyjny chrześcijański układ pism. W chrześcijaństwie rozgorzała trwająca do dziś dyskusja, które księgi powinny należeć do kanonu. Pisma odrzucone przez Lutra nazwano deuterokanonicznymi. Większa liczba ksiąg wynika z innego podziału (według podziału hebrajskiego prorocy mniejsi i niektóre inne księgi stanowią całość i dlatego kanon żydowski tradycyjnie liczy 24 księgi).

Nazwy ksiąg zgodnie z Biblią warszawską; w nawiasie odpowiedniki nazw w katolickiej Biblii Tysiąclecia.

Księgi historyczne

1.    Pierwsza Księga Mojżeszowa (Księga Rodzaju)
2.    Druga Księga Mojżeszowa (Księga Wyjścia)
3.    Trzecia Księga Mojżeszowa (Księga Kapłańska)
4.    Czwarta Księga Mojżeszowa (Księga Liczb)
5.    Piąta Księga Mojżeszowa (Księga Powtórzonego Prawa)
  • Pozostałe księgi historyczne
6.    Księga Jozuego
7.    Księga Sędziów
8.    Księga Rut
9.    1 Księga Samuela
10.   2 Księga Samuela
11.   1 Księga Królewska
12.   2 Księga Królewska
13.   1 Księga Kronik
14.   2 Księga Kronik
15.   Księga Ezdrasza
16.   Księga Nehemiasza
17.   Księga Estery

Księgi mądrościowe (dydaktyczne)

18.   Księga Joba (Hioba)
19.   Księga Psalmów
20.   Przypowieści Salomona (Księga Przysłów)
21.   Księga Kaznodziei Salomona (Księga Koheleta)
22.   Pieśń nad pieśniami

Księgi prorockie

  • Prorocy więksi
23.   Księga Izajasza
24.   Księga Jeremiasza
25.   Treny Jeremiasza (Lamentacje)
26.   Księga Ezechiela
27.   Księga Daniela
  • Prorocy mniejsi
28.   Księga Ozeasza
29.   Księga Joela
30.   Księga Amosa
31.   Księga Abdiasza
32.   Księga Jonasza
33.   Księga Micheasza
34.   Księga Nahuma
35.   Księga Habakuka
36.   Księga Sofoniasza
37.   Księga Aggeusza
38.   Księga Zachariasza
39.   Księga Malachiasza

Tabela ksiąg Starego Testamentu[edytuj | edytuj kod]

Tanach – Biblia Hebrajska (24 księgi) Protestantyzm (39 ksiąg) Katolicyzm (46 ksiąg) Prawosławie (51 ksiąg) Siglum Nazwa łacińska Język oryginału Liczba rozdziałów Kategoria Czas powstania (ok., p.n.e.)
Bereszit 1 Księga Mojżeszowa Księga Rodzaju Księga Rodzaju Rdz Liber Genesis (Gen) hebrajski 50 PIĘCIOKSIĄG IX-V w.
Szemot 2 Księga Mojżeszowa Księga Wyjścia Księga Wyjścia Wj Liber Exodus (Ex) hebrajski 40 IX-V w.
Wajjikra 3 Księga Mojżeszowa Księga Kapłańska Księga Kapłańska Kpł Liber Leviticus (Lev) hebrajski 27 IX-V w.
Bemidbar 4 Księga Mojżeszowa Księga Liczb Księga Liczb Lb Liber Numeri (Nu) hebrajski 36 IX-V w.
Dewarim 5 Księga Mojżeszowa Księga Powtórzonego Prawa Księga Powtórzonego Prawa Pwt Liber Deuteronomium (Deu) hebrajski 34 IX-V w.
Jehoszua Księga Jozuego Księga Jozuego Księga Jozuego Joz Liber Iosue hebrajski 24 pozostałe

KSIĘGI HISTORYCZNE

Szoftim Księga Sędziów Księga Sędziów Księga Sędziów Sdz Liber Iudicum hebrajski 21
Rut Księga Rut Księga Rut Księga Rut Rt Liber Ruth hebrajski 4
Szemuel 1 Księga Samuela 1 Księga Samuela 1 Księga Samuela (tradycyjnie: 1 Królewska) 1Sm Liber I Samuelis hebrajski 31
2 Księga Samuela 2 Księga Samuela 2 Księga Samuela (tradycyjnie: 2 Królewska) 2Sm Liber II Samuelis hebrajski 24
Melachim 1 Księga Królewska 1 Księga Królewska 1 Księga Królewska (tradycyjnie: 3 Królewska) 1Krl Liber I Regum hebrajski 22
2 Księga Królewska 2 Księga Królewska 2 Księga Królewska (tradycyjnie: 4 Królewska) 2Krl Liber II Regum hebrajski 25
Diwrej Hajamim 1 Księga Kronik 1 Księga Kronik 1 Księga Kronik 1Krn Liber I Paralipomenon hebrajski 29
2 Księga Kronik 2 Księga Kronik 2 Księga Kronik 2Krn Liber II Paralipomenon hebrajski 36
3 Księga Ezdrasza [tradycyjnie: 1 Ezdrasza] 1Ezd Liber III Esdrae hebrajski 9
Ezra wuNechemia Księga Ezdrasza Księga Ezdrasza Księga Ezdrasza [tradycyjnie: 2 Ezdrasza] Ezd/2Ezd Liber Esdrae hebrajski i aramejski 10
Księga Nehemiasza Księga Nehemiasza Księga Nehemiasza

[tradycyjnie: 2 Ezdrasza]

Ne/2Ezd Liber Nehemiae hebrajski 13
Księga Tobiasza Księga Tobiasza Tb Liber Thobis aramejski (i hebrajski?) 14 III-II w.
Księga Judyty Księga Judyty Jdt Liber Iudith hebrajski 16
Esther Księga Estery Księga Estery Księga Estery Est Liber Esther hebrajski 10
1 Księga Machabejska 1 Księga Machabejska 1Mch Liber I Maccabeorum hebrajski 16
2 Księga Machabejska 2 Księga Machabejska 2Mch Liber II Maccabeorum grecki 15
3 Księga Machabejska 3Mch Liber III Maccabeorum grecki 7[2]
4 Księga Machabejska (czytana tylko w Gruzińskim Kościele Prawosławnym) 4Mch Liber IV Maccabeorum grecki 18[3]
4 Księga Ezdrasza

[tradycyjnie: 3 Ezdrasza] (kanoniczna tylko w Gruzińskim Kościele Prawosławnym)

3Ezd Liber IV Esdrae aramejski (i hebrajski?) 16
Ijow Księga Joba Księga Hioba Księga Hioba Hi Liber Iob hebrajski 42 KSIĘGI MĄDROŚCIOWE V-III w.
Tehilim Księga Psalmów Księga Psalmów Księga Psalmów Ps Liber Psalmorum hebrajski 150
Modlitwa Manassesa (umieszczana zwykle pod koniec 2Krn) grecki 1
Miszlei Przypowieści Salomona Księga Przysłów Księga Przysłów Prz Liber Proverbiorum hebrajski 31
Kohelet Księga Kaznodziei Salomona Księga Koheleta Księga Koheleta Koh Liber Ecclesiastes (Ecl) hebrajski 12
Szir Haszirim Pieśń nad pieśniami Pieśń nad pieśniami Pieśń nad pieśniami PnP Canticum Canticorum hebrajski 8 VI-III w.
Księga Mądrości Księga Mądrości Mdr Liber Sapientiae grecki 19 II w.
Mądrość Syracha Mądrość Syracha Syr Liber Ecclesiasticus hebrajski 50
Jeszajahu Księga Izajasza Księga Izajasza Księga Izajasza Iz Liber Isaiae hebrajski 66 PROROCY WIĘKSI VI-V w.
Jiremijahu Księga Jeremiasza Księga Jeremiasza Księga Jeremiasza Jr Liber Ieremiae hebrajski i aramejski 52
Eika Treny Jeremiasza Lamentacje Jeremiasza Lamentacje Jeremiasza Lm Lamentationes (Threni) hebrajski 5
Księga Barucha Księga Barucha Ba Liber Baruch hebrajski 6
List Jeremiasza Ls Liber Baruch grecki (opinia większości) 1
Jichzekel Księga Ezechiela Księga Ezechiela Księga Ezechiela Ez Prophetia Ezechielis hebrajski 48
Daniel Księga Daniela Księga Daniela Księga Daniela Dn Prophetia Danielis hebrajski i aramejski 12 (14)[4] II w.
Trej Asar Księga Ozeasza Księga Ozeasza Księga Ozeasza Oz Prophetia Osee hebrajski 14 PROROCY MNIEJSI
Księga Joela Księga Joela Księga Joela Jl Prophetia Ioel hebrajski 4
Księga Amosa Księga Amosa Księga Amosa Am Prophetia Amos hebrajski 9
Księga Abdiasza Księga Abdiasza Księga Abdiasza Ab Prophetia Abdiae hebrajski 1 IX w.
Księga Jonasza Księga Jonasza Księga Jonasza Jon Prophetia Ionae hebrajski 4 V-IV w.
Księga Micheasza Księga Micheasza Księga Micheasza Mi Prophetia Michaeae hebrajski 7 VII-VI w.
Księga Nahuma Księga Nahuma Księga Nahuma Na Prophetia Nahum hebrajski 3
Księga Habakuka Księga Habakuka Księga Habakuka Ha Prophetia Habacuc hebrajski 3
Księga Sofoniasza Księga Sofoniasza Księga Sofoniasza So Prophetia Sophoniae hebrajski 3
Księga Aggeusza Księga Aggeusza Księga Aggeusza Ag Prophetia Aggaei hebrajski 2
Księga Zachariasza Księga Zachariasza Księga Zachariasza Za Prophetia Zachariae hebrajski 14 VI-V w.
Księga Malachiasza Księga Malachiasza Księga Malachiasza Ml Prophetia Malachiae hebrajski 3

Łączna liczba rozdziałów:

  • 1103 (kanon prawosławny)
  • 1067 (kanon katolicki)

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Administrator, Serwis Apologetyczny: katolickie spojrzenie na wiarę, analizy.biz [dostęp 2017-04-02] [zarchiwizowane z adresu 2022-10-06].
  2. III Maccabees, www.ecmarsh.com [dostęp 2017-11-26] (ang.).
  3. IV Maccabees, www.ecmarsh.com [dostęp 2017-11-26] (ang.).
  4. 12 rozdziałów w kanonie hebrajskim i protestanckim, 14 w katolickim i prawosławnym

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]