Błyskawica (radiostacja)
„Błyskawica”, Stacja Nadawcza Armii Krajowej „Błyskawica” – polska radiostacja, nadająca podczas Powstania warszawskiego, od 8 sierpnia 1944 do 4 października 1944 roku. Jej nazwa była wyrazem hołdu dla polskiego niszczyciela o tej samej nazwie, jedynego bojowego okrętu alianckiego, który uczestniczył w działaniach przez cały okres II wojny. Nadajnik radiostacji o mocy 200 watów[1] (zasilanej z generatorów prądu w okresie Powstania) zbudowany został w 1943 w Częstochowie przez krótkofalowca Antoniego Zębika (ps. „Biegły”) oraz Bolesława Drożdża[2]. Jej sygnałem była melodia „Warszawianki”[3]. Stacja miała duży zasięg – obejmowała Europę i znaczną część globu, bo jej sygnał docierał nawet do Stanów Zjednoczonych[4].
Historia
[edytuj | edytuj kod]W ciągu trwania Powstania „Błyskawica”, nadawała swoje audycje bezpośrednio z linii frontu. Była zaciekle zwalczana przez nieprzyjaciela, wskutek czego musiała kilkakrotnie zmieniać miejsce nadawania. Początkowo siedziba powstańczej radiostacji mieściła się w budynku PKO (Pocztowa Kasa Oszczędności) przy ul. Jasnej 9. 25 sierpnia została przeniesiona do kawiarni „Adria” (ul. Moniuszki 10). 4 września trafiła do byłej ambasady ZSRR (ul. Poznańska 15) i następnie do Biblioteki Publicznej (ul. Koszykowa 26)[5].
Komendantem „Błyskawicy” i jej szefem technicznym był Jan Gieorgica (ps. „Grzegorzewicz”)[6]. Stacja obsługiwała dwa niezależne od siebie programy: 1/ program Biura Informacji i Propagandy KG Armii Krajowej, którego kierownikiem programowym był Stanisław Zadrożny (ps. „Pawlicz”), a jego zastępcą – Zofia Rutkowska (ps. „Ewa”), oraz 2/ program Polskiego Radia, nadzorowany przez Edmunda Rudnickiego (ps. „Konopka”). Audycje PR nadawane były także w języku angielskim, łącznie nadano ich 77 w tym języku, a pisane były przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego (ps. „Jan Nowak”) i odczytywane przez pilota RAF-u Johna Warda i Adama Truszkowskiego (ps. „Tomicki”)[7]. Audycje nadawano na falach krótkich i średnich, niektóre były kontynuacją m.in. dywersyjnej Akcji N, programu BIP KG AK, skierowanego do żołnierzy Wehrmachtu. Rolę spikerów pełnili m.in.: Zbigniew Świętochowski (ps. „Krzysztof”), Edmund Osmańczyk (ps. „Jan Gor”), Stefan Sojecki, Zbigniew Jasiński, Jeremi Przybora i Mieczysław Ubysz. Dzienniki i reportaże prowadził Jacek Wołowski. Zespół techniczny radiostacji tworzyli: inż. Roman Kitzner (ps. „Zbigniew”)[8][9], inż. Zdzisław Wróblewski[9], inż. Czesław Brodziak[10] oraz Henryk Paśnicki, (ps. „Bocian”), główny technik radiostacji.
Pierwsze słowa nadane na falach tej radiostacji, wypowiedziane przez Zbigniewa Świętochowskiego, brzmiały następująco:
Halo, tu mówi „Błyskawica”! Stacja nadawcza Armii Krajowej w Warszawie, na fali 32,8 oraz 52,1 m. Duch Warszawy jest wspaniały. Wspaniałe są kobiety Warszawy. Są wszędzie; na linii razem z żołnierzami lub jako sanitariuszki albo też łączniczki. Nawet dzieci ożywione są cudownym duchem męstwa. Pozdrawiamy wszystkich wolność miłujących ludzi świata! Żołnierzy Polski walczących we Włoszech i we Francji, polskich lotników i marynarzy.
4 października, dwa dni po podpisaniu kapitulacji Powstania, o godzinie 19.15, nadana została ostatnia audycja radiostacji[11]. Apel Rady Jedności Narodowej, „Do Ludów Świata” odczytał Edmund Rudnicki. Jako ostatni zabrał głos komendant Jan Gieorgica, który poinformował słuchaczy o warunkach pracy stacji i zakończeniu jej nadawania. Po nadaniu ostatniej, 122. audycji „Błyskawicy” nadawanej po polsku, jej komendant „Grzegorzewicz” zniszczył radiostację, aby nie dostała się w ręce niemieckie. Jej szczątki zostały przez niego zakopane w rumowisku barykady przed Biblioteką na ul. Koszykowej[12].
Kończące walkę powstańczą słowa „Apelu do ludów świata” brzmiały: Krwi swej nie chcieliśmy oszczędzać, ale brak pomocy uczynił tę walkę całkowicie beznadziejną. Staje się więc rzecz, za którą odpowiedzialność spada na te czynniki, które tę pomoc uniemożliwiły […] Ta kapitulacja stanie się niewątpliwie piekącym wyrzutem dla świata[13].
Replika „Błyskawicy” wraz z oryginalnym kryształem, sercem radiostacji, znajduje się obecnie w Muzeum Powstania Warszawskiego. W „Jednodniówce”, gazetce wydanej w dniu jej ponownego uruchomienia (1 sierpnia 2004) przez to Muzeum, napisano:
Replika „Błyskawicy” w zasadzie nie różni się od oryginału. Twórcy zadbali o każdy detal, nawet o oryginalne stare gałki. Jedyną różnicą jest to, że współczesna „Błyskawica” nadaje w innym paśmie – 7,043 MHz – ponieważ pasmo z czasów Powstania jest już zajęte przez (sic!) NATO.
Podczas Powstania nadawała także inna radiostacja foniczna – „Burza” – skonstruowana przez Włodzimierza Markowskiego. Nadawała ona od 3 sierpnia z gmachu Poczty Głównej (plac Napoleona, dziś Powstańców Warszawy). W tym czasie uruchomione zostały także 3 inne powstańcze radiostacje, jednak o mniejszym zasięgu[14]. Przygotowanie i koordynacja pracy wszystkich rozgłośni organizowana była przez Oddział VI Biura Informacji i Propagandy (BiP) Armii Krajowej[15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Stowarzyszenie Pamięci Powstania Warszawskiego 1944, Powstanie Warszawskie 1944 – Oficjalna strona Stowarzyszenia Pamięci Powstania Warszawskiego 1944 [online], www.sppw1944.org [dostęp 2017-08-03].
- ↑ Kazimierz Malinowski: Żołnierze łączności walczącej Warszawy. Warszawa: PAX, 1983, s. 70,. ISBN 83-211-0378-2.
- ↑ Marcin Kamler: Wojsko, wojna, broń. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13506-9.
- ↑ 68 lat temu powstańcza radiostacja "Błyskawica" nadała pierwszą audycję, „dzieje.pl” [dostęp 2017-08-04] (pol.).
- ↑ Maciej Józef Kwiatkowski., Tu mówi powstańcza Warszawa. Dni Powstania w audycjach Polskiego Radia i dokumentach niemieckich. Wydawnictwo P.I.W., 1994., 1994.
- ↑ Michał Tomasz Wójciuk, Zespół W Sieci Historii, "Jak błyskawica – powstańcze media". Pierwsza audycja radiostacji Armii Krajowej „Błyskawica” Wydanie nr 5/2021 [online], 19 listopada 2021.
- ↑ Muzeum Powstania Warszawskiego, Powstańcze biogramy [online].
- ↑ Powstańcze Biogramy – Roman Kitzner [online], www.1944.pl [dostęp 2017-07-29] (ang.).
- ↑ a b Wiesław. Paszta, Cień "Błyskawicy", Stare Garkowo: [Wiesław Paszta], 2009, ISBN 83-929453-2-8, OCLC 711872277.
- ↑ Jerzy Jakubowski. Radiostacja „Błyskawica”. „Krótkofalowiec”, 2004-05-03.
- ↑ J.M.Kwiatkowski, Tu mówi powstańcza Warszawa, Warszawa 1994, s.612-616.
- ↑ Hanna Bogoryja – Zakrzewska, Odkrywanie Błyskawicy [online], 2 października 2013.
- ↑ Wielka Historia Polski, tom 15, pod redakcją Mariana Szulca, Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2002
- ↑ Radiostacje AK w Powstaniu Warszawskim 1944 [online], www.info-pc.home.pl [dostęp 2017-08-21] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-22].
- ↑ Salon Kultury Polskiej Polish – Culture Salon, Edinburgh, UK, „Salon Kultury Polskiej Polish – Culture Salon, Edinburgh, UK” [dostęp 2017-08-21].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Fragmenty oryginalnych komunikatów nadawanych przez radiostację "Błyskawica". [dostęp 2010-02-21]. (ang.).
- Powstańcze reportaże Krystyny Melion, Błyskawica. Polskie Radio, 2011-07-30. [dostęp 2012-01-04]. (pol.).
- Dwa listy z 1967 roku napisane przez żyjącego konstruktora i operatora "Błyskawicy"