Babięta
53°40′28″N 21°15′37″E/53,674444 21,260278| wieś | |
.jpg) Młyn w Babiętach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
135[2] |
| Strefa numeracyjna |
89 |
| Kod pocztowy |
11-710[3] |
| Tablice rejestracyjne |
NMR |
| SIMC |
0485925 |
Położenie na mapie gminy Piecki  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu mrągowskiego  | |
| 53°40′28″N 21°15′37″E/53,674444 21,260278[1]
| |
Babięta (niem. Babienten, 1938–1945 Babenten) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Piecki. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Wieś położona nad Babiecką Strugą, na szlaku kajakowym rzeki Krutyni. Założona została w XV w. (według innych autorów w XVI[4]), a jej zaczątkiem była kuźnica hutnicza. We wsi znajduje się młyn wodny z początku XX w. – obecnie mieści się tu mała elektrownia wodna. We wsi znajduje się lądowisko Babięta dla małych samolotów oraz ośrodek wypoczynkowy z możliwością wynajęcia kajaków – Stanica Wodna, jako jeden z licznych obiektów stowarzyszenia PTTK.
Nazwa wsi jest pochodzenia staropruskiego i powstała od pobliskich jezior Babięty Wielkie i Babięty Małe. Jeziora te dawniej zapisywane były pod nazwami Bawand (1283), Babant (1388), Babat (1388). Etymologicznie najprawdopodobniej wywodzi się od słowa oznaczającego "babę" w znaczeniu "wiedźma, czarownica". Gustaw Leyding uważa, że słowo to zostało zapożyczone z języka słowiańskiego (polskiego).
Historia[edytuj | edytuj kod]
Dawniej, rzeka Babięta była rzeką graniczną pomiędzy komturstwem elbląskim a komturstwem bałdzkim i jednocześnie między wójtostwem szczycieńskim a sześcieńskim – późniejszymi starostwami. Początkowo mieściła się w miejscu obecnej wsi osada hutnicza (XV wiek). Kuźnica hutnicza podlegała wójtom krzyżackim, a później starostom książęcym z Szestna. Mistrzowie kowalscy, dzierżawiący kuźnicę hutniczą, mieli prawo do rybołówstwa i piwowarstwa na własną potrzebę oraz bezpłatny wyrąb drzewa, przeznaczonego na węgiel drzewny do huty. Ruda darniowa pozyskiwana była w ramach szarwarku przez ludność z okolicznych wsi. W czasie wojny ze Szwecją (1655-1660) kuźnica została zniszczona. Po odbudowie funkcjonowała jeszcze do 1727 r. i produkowała kowadła, lemiesze i inne wyroby żelazne na potrzeby rolnicze. Pod koniec XIX pozostała po dawnej hucie szlaka została przewieziona do huty w Katowicach, w celu pozyskania żelaza z wykorzystaniem nowocześniejszych i bardziej efektywnych metod wytopu żelaza.
Wieś Babięta dzieliła się na dwie części (podzielona graniczną rzeką). Wschodnia część wsi podlegała pod wójtostwo z siedzibą w Szestnie, została założona w 1570 r. W 1785 r. było tu 6 domów i młyn. Zachodnia część wsi, podlegająca pod wójtostwo (późniejsze starostwo) w Szczytnie powstała dopiero w połowie XVII w. W 1785 r. było tu 13 domów. Obie części połączono w jedną wieś w 1816 r. i przyłączono do powiatu mrągowskiego. W tym czasie wieś składała się z 27 domów a zamieszkiwało w niej 151 osób. W 1838 we wsi było już 47 domów i 272 mieszkańców. W XVII w. we wsi był także książęcy młyn wodny. Roczna opłata dzierżawna wynosiła w 1651 r. trzy łaszty żyta i sześć tuczników. Przy młynie znajdował się także tartak. Młyn i tartak funkcjonowały do 1930 r. W 1938 r. urzędową nazwę wsi zmieniono na Babenten.
Babięta leżące w granicach III Rzeszy 27 stycznia 1945 roku zdobyły wojska 50 Armii 2 Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 1403
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 9 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Wacław Kowalski: Województwo olsztyńskie, przewodnik. Olsztyn, Wyd. Sport i Turystyka, 1969, str.: 185
- ↑ Dolata 1971 ↓, s. 348.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 185
- Bolesław Dolata: Wyzwolenie Polski 1944-1945. Warszawa: 1971.
- Wacław Kowalski: Województwo olsztyńskie, przewodnik. Olsztyn, Wyd. Sport i Turystyka, 1969, 322 str.
- Gustaw Leyding Dzieje wsi. W: Mrągowo. Z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze, Olsztyn, 1975.
- Strona 69 tomu 1 Słownika geograficznego Królestwa Polskiego
