Bystrze (województwo pomorskie)
54°02′27″N 18°51′26″E/54,040833 18,857222
| wieś | |
 Dom podcieniowy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
200[2] |
| Strefa numeracyjna |
55 |
| Kod pocztowy |
82-213[3] |
| Tablice rejestracyjne |
GMB |
| SIMC |
0152655 |
Położenie na mapie gminy Miłoradz  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu malborskiego  | |
| 54°02′27″N 18°51′26″E/54,040833 18,857222[1]
| |
Bystrze (niem. Biesterfelde[4]) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie malborskim, w gminie Miłoradz na obszarze Wielkich Żuław Malborskich, 4,5 km od wsi Miłoradz i 11 km od Malborka. Wieś znajdowała się na szlaku żuławskiej kolei wąskotorowej.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś Bystrze (Bysterfeld, Bysterfelde, Biesterfeld, Beisterfeld) została lokowana 1 grudnia 1343 (lub 1344) przez wielkiego mistrza krzyżackiego Ludolfa von Königa. Wcześniej wzmiankowana jest miejscowa parafia, utrzymująca się z 4 włók wolnych oraz dziesięciny z 36 włók. W XIV wieku powstał we wsi kościół św. Jakuba Apostoła. Jego losy są mało znane poza faktem, że na początku XVIII w. popadł w ruinę, choć jeszcze w 1788 wymieniany jest jako kościół filialny parafii w Mątowach Wielkich. Obiekt rozebrano w 1820. Pomimo reformacji świątynia cały czas znajdowała się w rękach katolików, o czym świadczy wizytacja biskupa chełmińskiego w 1706[5].
Wieś królewska położona była w II połowie XVI wieku w województwie malborskim[6].
Na początku XIX w. wieś zamieszkiwało 166 osób, w tym 10 menonitów[5]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Według rejestru zabytków NID[7] na listę zabytków wpisane są:
- kaplica cmentarna, XIV/XV, nr rej.: A-77 z 12.06.1957
- dom podcieniowy nr 5/7 (dec. 21?), drewniano-szachulcowy, 1819, 1963, nr rej.: A-329 z 11.09.1962.
Kostnica gotycka (ossuarium) pochodzi z końca XIV w. i pierwotnie znajdowała się w sąsiedztwie kościoła parafialnego. We wnętrzu pozostałości (wyblakłe fragmenty tynku) trzech gotyckich malowideł ściennych z ok. 1400 (Deesis: Chrystus Pantokrator adorowany przez Matkę Boską i św. Jana Apostoła (względnie św. Jana Chrzciciela), Sąd Ostateczny, Matka Boska – pośredniczka i opiekunka wiernych, okrywająca płaszczem ludzi i dusze zmarłych u wrót raju, trzy sceny wyobrażające piekło, personifikacje dobrych i złych uczynków)[5][8]. Złożono w niej kości poległych w wojnie trzynastoletniej. W 1590 w ossuarium uderzył piorun, powodując znaczne zniszczenia, które następnie usunięto. Ostatnia renowacja miała miejsce w 1970[5].
Kaplica murowana z czerwonej cegły na zaprawie wapiennej, zwieńczona półkolistą kopułą z czterema ceglanymi żebrami oraz metalową kulą. Podobne, lecz młodsze ossuarium na Żuławach znajduje się w Lisewie Malborskim[5].
Dom podcieniowy nr 7 o konstrukcji szachulcowej na kamiennej podmurówce pochodzi z 1819 r., budowniczy Jakub Jamvet (sygnatura na jednej z belek gzymsowych). Podcień wspiera 8 drewnianych kolumn zwieńczonych kapitelami w porządku jońskim. Spośród innych domów podcieniowych na Żuławach wyróżnia się zastosowaniem drewnianych, bogato zdobionych detali architektonicznych (gzymsów, desek narożników, festonów podcienia, dekoracyjnych drzwi wejściowych)[5].
Ponadto we wsi znajdują się:
- cmentarz mennonicki
- dom podcieniowy nr 21 o konstrukcji szachulcowej z początku XIX wieku.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 14125
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 132 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Malbork i okolice na starej pocztówce. Elbląg: Uran, 2016. ISBN 978-83-60138-66-3.
- ↑ a b c d e f Maria Giedz. Gotyckie ossuarium. „Magazyn Solidarności”, marzec 2018. Zarząd Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność”.
- ↑ Prusy Królewskie w drugiej połowie XVI wieku: suplement. Cz. 1, Mapy, plany, Warszawa 2021, k. 1.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 65 [dostęp 2020-03-22].
- ↑ Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 s. 59 ISBN 83-7200-631-8.
