Caelestiventus
| Caelestiventus hansoni | |
| Britt et al., 2018 | |
| Okres istnienia: 208mln | |
 model 3D czaszki, czoło jest nieco spłaszczone | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| (bez rangi) | archozaury |
| (bez rangi) | Ornithodira |
| (bez rangi) | pterozauromorfy |
| Rząd | |
| (bez rangi) | Macronychoptera |
| Podrząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
Caelestiventus |
| Gatunek |
Caelestiventus hansoni |
Caelestiventus („niebiański wiatr”) – rodzaj pterozaura z późnego triasu. Jego szczątki zostały znalezione w zachodniej części USA. Gatunek typowy Caelestiventus hanseni został nazwany na cześć Robina Hansena, geologa, który ułatwił dostęp do prowadzenia wykopalisk[1].
Rodzaj ten jest pierwszym pterozaurem, który żył w środowisku pustynnym spoza rodziny pterodaktyli. Ponadto jest o 65 mln lat starszy niż najstarszy pterozaury, które zasiedlały pustynie. Posłużył o również jako przykład tego, że pierwsze pterozaury (dimorfodonty) przystosowywały się do różnych nisz w środowisku[1].
Odkrycie[edytuj | edytuj kod]
Caelestiventus został wydobyty z kamieniołomu Saints & Sinners w północno-wschodnim Utah. Miejsce zostało znalezione w 2007 r. przez Dana Chure'a i Georga Engelmanna podczas badań geologicznych i paleontologicznych formacji Nugget Sandstone[2]. Zwierzę zostało naukowo opisane w roku 2015[3][4].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Większość triasowych pterozaurów była niewielkich rozmiarów. Caelestiventus wyróżniał się na ich tle, przy rozpiętości skrzydeł równej przynajmniej 1,5 m i czaszce długiej na 17,8 cm (na podstawie zachowanej żuchwy), był on jednym z największych (o ile nie największym) pterozaurów swoich czasów. Badania jedynego zachowanego osobnika wskazują na to, że nie był on w pełni dojrzały[1], co sugeruje możliwie jeszcze większe rozmiary w pełni wyrośniętego osobnika. W przeciwieństwie do większości znalezisk pterozaurów z tego okresu, które często są zmiażdżone i dwuwymiarowe, pozostałości Caelestiventus są zachowane trójwymiarowo i są w dosyć dobrym stanie. Tak dobry stan szczątków pozwolił na dokładne zbadanie takich szczegółów jak struktury kości czaszki, wraz z częściami pneumatycznymi takimi jak foramina i worki powietrzne.
Caelestiventus jest znany z jednego osobnika (BYU 20707, znajdującego się w Muzeum Paleontologii na Uniwersytecie Brigham Young), który składa się z: większości czaszki (kość ciemieniowa, boki głowy, kompletna żuchwa), wraz z ostatnią kością wydłużonego czwartego palca, który znajdował się na czubku skrzydła[1].
Czaszka[edytuj | edytuj kod]
Wąska i głęboka od góry czaszka przypomina tą u dimorfodona, z charakterystycznym otworem nosowym (największy otwór w czaszce) i bardzo dużym oknem przedoczodołowym. Okno to, w przeciwieństwie do większości pterozaurów, ma delikatne wklęśnięcie. Kość ciemieniowa ma wyraźne grzebień pośrodku, i mniejsze na granicy z oknem zaoczodołowym górnym, które umożliwiały podczep dużych mięśni odpowiedzialnych za ruchy żuchwy. Duży wyrostek w miejscu karku sugeruje obecność silnych mięśni szyi. Zewnętrzna część czaszki posiadała duże otwory pneumatyczne, natomiast od wewnątrz były one mniejsze. Dobrze zachowana kość ciemieniowa pozwoliła na pierwsze odwzorowanie mózgu tych pterozaurów, wykazało ono dużą korę wzrokową i małą korę węchową[1].
Tylna część żuchwy posiada wyrostek, który stabilizował i dawał oparcie innym tkankom, wewnętrzna część jest pusta w środku i prawdopodobnie była ona całkowicie spneumatyzowana[1].
Caelestiventus miał uzębienie heterodontyczne, posiadał trzy rodzaje zębów: długie kły, zęby przypominające ostrza i małe zęby z tyłu czaszki[1]. W żuchwie również znajdowały się długie zęby po obu stronach, niewykluczone, że występował również małe zęby na kości przedszczękowej. W dolnej szczęce za długimi zębami znajduje się spora przerwa (diastema) za którą po każdej stronie znajdowało się 38 drobnych zębów. W górnej szczęce znajdowało się 12 zębów po każdej stronie, każdy z nich miał wzmacniający strukturę grzebień oraz posiadał dwa zaostrzone czubki.
Filogeneza[edytuj | edytuj kod]
Analiza wykazała, że Caelestiventus jest taksonem siostrzanym do gatunku Dimorphodon macronyx, jako jedyne gatunki tworzą one rodzinę Dimorphodontidae, a rzekomy gatunek Dimorphodon weintraubi okazał się nie być blisko spokrewniony z tymi rodzajami i został przeniesiony do innej grupy[1].
| Pterosauria |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Dimorfodonty to jedne z pierwszych pterozaurów, pojawiły się w późnym triasie i pozwalają prześledzić początki oraz dywersyfikację pterozaurów. Są one niestety rzadkie, do 2014 roku znanych było tylko 27 osobników różnych gatunków, z czego wiele składało się z pojedynczej kości[5][6]. Wszystkie poza Arcticodactylusem, pochodziły z Europy[6][7][5].
Oprócz Caelestiventusa znaleziono w tym miejscu 2 rodzaje sfenozuchów, 2 rodzaje sfenodontów, drepanozaura, prokolofonida i zęby 2 celofyzów[1][2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i B.B. Britt i inni, Caelestiventus hanseni gen. et sp. nov. extends the desert-dwelling pterosaur record back 65 million years, „Nature Ecology & Evolution”, 2 (9), 2018, s. 1386–1392, DOI: 10.1038/s41559-018-0627-y, ISSN 2397-334X, PMID: 30104753.
- ↑ a b B.B. Britt i inni, Rise of the erg—Paleontology and paleoenvironments of the Triassic-Jurassic transition in Northeastern Utah, „Geology of the Intermountain West”, 3, 2016, s. 1–32, DOI: 10.31711/giw.v3i0.5, ISSN 2380-7601.
- ↑ B.B. Britt i inni, A new, large, non-pterodactyloid pterosaur from a Late Triassic interdunal desert environment within the eolian Nugget Sandstone of northeastern Utah, USA, indicates early pterosaurs were ecologically diverse and geographically widespread, „Journal of Vertebrate Paleontology”, Program with Abstracts, 2015, s. 97.
- ↑ B.B. Britt i inni, New Triassic pterosaur from interdunal desert deposits of the Nugget Sandstone NE Utah, USA, Flugsaurier 2015, 5th International Symposium on Pterosaurs, Portsmouth, England, Program with Abstracts, 2015, s. 17–18.
- ↑ a b F.M. Dalla Vecchia, Gli pterosauri triassici, Udine: Museo Friulano di Storia Naturale, 2014 (Memorie del Museo Friulano di Storia Naturale; 54), ISBN 978-88-88192-54-3.
- ↑ a b A.W.A. Kellner, Comments on Triassic pterosaurs with discussion about ontogeny and description of new taxa, „Anais da Academia Brasileira de Ciências”, 87 (2), 2015, s. 669–689, DOI: 10.1590/0001-3765201520150307, ISSN 0001-3765, PMID: 26131631.
- ↑ F.M. Dalla Vecchia, Triassic pterosaurs, S.J. Nesbitt, J.B. Desojo, R.B. Irmis (red.), „Anatomy, Phylogeny and Palaeobiology of Early Archosaurs and their Kin”, 379 (1), Special Publications, London: Geological Society, 2013, s. 119–155, DOI: 10.1144/SP379.14.