Język wschodniofryzyjski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Seeltersk
Obszar

gmina Saterland, powiat Cloppenburg, (Niemcy)

Liczba mówiących

2 tysiące

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
UNESCO 4 poważnie zagrożony↗
Ethnologue 7 wypierany↗
Kody języka
ISO 639-2 gem
ISO 639-3 stq
IETF stq
Glottolog sate1242
Ethnologue stq
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku wschodniofryzyjskim
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język wschodniofryzyjski − język używany obecnie przez mieszkańców gminy Saterland w powiecie Cloppenburg w Niemczech, dawniej na terenie całej Fryzji Wschodniej. Niekiedy w mowie potocznej błędnie jako język wschodniofryzyjski jest określany dialekt północnoniemiecki, który wyparł język we Fryzji Wschodniej i posiada wyraźne wpływy w słownictwie i wymowie fryzyjskiego substratu językowego. Z tej przyczyny dla odróżnienia obu języków używa się alternatywnych określeń język saterfryzyjski, saterlandzki.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Języki fryzyjskie wyodrębniły się z gwar zachodniogermańskich używanych u wybrzeży Morza Północnego we wczesnym średniowieczu. W kolejnych wiekach obserwuje się migracje ludności i rozpowszechnienie się języka starofryzyjskiego w regionie od dzisiejszych okolic Alkmaaru w Holandii po Wyspy Północnofryzyjskie na pograniczu duńsko-niemieckim, w tym na tereny Saterlandu (prawdopodobnie między 1100 a 1400)[1]. Piśmiennictwo starofryzyjskie rozwinęło się w XIII stuleciu, jednak w XV i XVI wieku zostało stopniowo zastąpione przez holenderski i niemiecki. W kolejnych stuleciach wschodniofryzyjski został ograniczony do mowy niepiśmiennej wsi i stopniowo zastępowany przez dialekty niderlandzkie i dolnoniemieckie. Wyjątkiem były geograficznie odizolowane tereny Saterlandu i Wangerooge. W XIX wieku wraz z osuszaniem torfowisk, wybudowaniem dróg i kolei Saterland przestał być monojęzyczną enklawą[2]. Wraz z końcem II wojny światowej w gminie osiadło wielu uchodźców ze wschodu, w efekcie czego ludność fryzyjskojęzyczna stała się mniejszością[1], a przetrwanie tej mowy stanęło pod znakiem zapytania. Po śmierci ostatniej osoby władającej dialektem z Wangerooge w 1950 r.[3], dialekt saterlandzki jest ostatnim jaki przetrwał do naszych czasów. Wówczas podjęto pierwsze działania mające na celu uratowanie języka przed wymarciem.

Stan obecny[edytuj | edytuj kod]

W 1991 roku wpisano Saterland do Księgi Rekordów Guinnessa jako „najmniejszą wyspę językową Europy”[4]. Według badań z roku 2000 wynika, iż włada nim w różnym stopniu 2250 osób. Jest to jeden z pięciu rozpoznanych w prawodawstwie języków mniejszościowych Niemiec. Badania z 1998 wskazują, że 27% mieszkańców gminy powyżej 14 roku życia (nie wliczając obcokrajowców) umie mówić, a 48,6% rozumie saterlandzki[1].

Instytucją odpowiedzialną za działania wspierające przetrwanie języka jest Seelter Bund z siedzibą w Skäddel/Scharrel[5]. Obecnie gmina Saterland dokłada wielu starań o zachowanie tego języka, m.in. prowadzone są dodatkowe zajęcia w szkołach[6], wspierane są stowarzyszenia kultywujące ten język, zaś w miejscowościach istnieją podwójne napisy nazw miejscowości w języku niemieckim i saterfryzyjskim, a strona internetowa gminy jest dwujęzyczna. Gmina jest obecna także w instytucjach zrzeszających narody fryzyjskie.

Przykładowe różnice[edytuj | edytuj kod]

Z wikipedii fryzyjskiej

  • Język wschodniofryzyjski: Die Wänt strookede dät Wucht uum ju Keeuwe un oapede hier ap do Sooken.
  • język północnofryzyjski (Mooringer): Di dreng aide dåt foomen am dåt kan än mäket har aw da siike.
  • język fryzyjski: De jonge streake it famke om it kin en tute har op 'e wangen.
  • język dolnoniemiecki: De Jung straktde dat Wicht üm't Kinn to un tuutjede hör up de Wangen.
  • język starogroningski (Âldgrinslânsk): Der Jung strookde daet Wicht umme tsiin to unde tuude ier up Zeuken
  • język groningski t Jong fleerde t wicht om kinne tou en smokte heur op wangen
  • nid. De jongen aaide het meisje om de kin en kuste haar op de wangen.
  • niem. Der Junge streichelte das Mädchen ums Kinn und küsste sie auf den Wangen.
  • ang. The boy caressed the girl round the chin and kissed her on the cheeks.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Jörg Peters, Saterfriesisch, „Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland”, listopad 2010, (pp.139-171) [dostęp 2023-08-11] (niem.).
  2. ↑ languages:saterfrisian_in_germany [Minority languages] [online], wiki.mercator-research.eu [dostęp 2023-08-12].
  3. ↑ Saterfriesisch [online], Oldenburgische Landschaft [dostęp 2023-08-12] (niem.).
  4. ↑ Gemeinde Saterland, Saterfriesische Sprache [online], Gemeinde Saterland [dostęp 2023-08-12] (niem.).
  5. ↑ Über den Seelter Buund – Seelter Buund [online] [dostęp 2023-08-12] (niderl.).
  6. ↑ Q&A | [online], 19 grudnia 2020 [dostęp 2023-08-12] (niderl.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_wschodniofryzyjski&oldid=71039306”