Judenlager w Puszczykowie
| Typ |
obóz pracy (męski) |
|---|---|
| Rozpoczęcie działalności |
koniec 1941 |
| Zakończenie działalności |
25 sierpnia 1943 |
| Terytorium | |
| Miejsce |
ul. Brata Józefa Zapłaty 2 |
| Pierwotne przeznaczenie |
Zgromadzenie Braci Serca Jezusowego |
| Powierzchnia |
5 ha |
| Komory gazowe |
brak |
| Liczba podobozów |
0 |
| Liczba więźniów |
32-40 |
| Narodowość więźniów | |
| Liczba ofiar |
minimum 6 |
| Komendanci |
Mlynek |
| Upamiętnienie |
brak |
Położenie na mapie Puszczykowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu poznańskiego  | |
 52°17′36,0″N 16°51′18,5″E/52,293333 16,855139
| |
Obóz pracy dla Żydów w Puszczykowie – niemiecki nazistowski obóz pracy dla Żydów (mężczyzn), zlokalizowany na terenie Puszczykowa przy ul. Brata Józefa Zapłaty 2, w zagarniętym przez Niemców domu zakonnym Zgromadzenia Braci Serca Jezusowego[1].
Już we wrześniu 1939 Niemcy zrabowali wszystkie żydowskie majątki na terenie Puszczykowa. Pod koniec 1941 uruchomili obóz pracy, w którym początkowo przebywało 32 Żydów (tylko zdrowych, silnych mężczyzn) z okolic Łodzi. Mieszkali oni w dwudziestu pokojach po zakonnikach i przerobionej na salę zbiorową dawnej kaplicy klasztornej. Gmach otaczał ogród o powierzchni około 20 mórg[1].
Nadzór nad obozem pełnił komisarz okupacyjnego Urzędu Gminy, Niemiec o nazwisku Mlynek (Mlinek[2]). Bieżące zabezpieczenie zapewniał puszczykowski posterunek niemieckiej policji. Niemieckie formacje mundurowe nie strzegły obozu, zlecając to zewnętrznym firmom cywilnym. Obóz był zaopatrywany w ubrania i żywność przez zarząd Getta Łódzkiego (Litzmannstadt Ghetto). Więźniowie wymykali się na zewnątrz (na teren Starego Puszczykowa[2]) celem organizowania pożywienia, mimo że groziła za to kara śmierci (zarówno im, jak i Polakom przekazującym żywność). Nigdy nie zostali przyłapani na takich eskapadach[2]. Traktowanie więźniów obozu puszczykowskiego było nieco lepsze niż w innych lokalizacjach, gdyż nie wspomina się o przypadkach ich bicia, nie dążono też do fizycznego unicestwienia osadzonych[2]. Niezależnie od tego warunki bytowe były fatalne, brakowało lekarstw, a wyżywienie było bardzo ograniczone[1].
Żydów (przeciętnie około 40 osób) wykorzystywano przede wszystkim do robót publicznych, np. kopania rowów melioracyjnych w Puszczykowie, m.in. w rejonie grobli kolejowej i drogowej. Po zakończeniu prac w lecie 1943 obóz zlikwidowano 25 sierpnia, a pozostałych więźniów wywieziono do obozu zagłady Kulmhof (część z nich przeżyła wojnę, a dwóch odwiedziło potem teren po obozie[2]). Nie zachował się imienny spis więźniów przebywających w obozie. W latach 1942–1943 zanotowano tylko nazwiska sześciu zmarłych w tym czasie osób: Israel Kemmel (36 lat z Łodzi), Chaim Karlstrum (39 lat), Dawid Rozenbaum (42 lata z Łodzi), Jakub Rychter (36 lat z Łodzi), Fischer Gewiertz (17 lat z Piotrkowa Trybunalskiego) i Nachum Jeszna Ofman (20 lat z Łodzi). Zmarłych pochowano na lokalnym cmentarzu w kwaterze przeznaczonej dla innowierców i samobójców, a pogrzeby odbywały się w obecności innych Żydów i zgodnie z ich obrządkiem (modlitwy), bez udziału jakiejkolwiek asysty niemieckiej. Zmarłych chowano bez trumien w pozycji kucznej lub leżącej. Oficjalne przyczyny zgonu to gruźlica, problemy sercowe i osłabienie organizmu[2]. Groby nie zachowały się[1].
Postępowanie przeprowadzone przez Sąd Grodzki w Poznaniu jesienią 1945 wykazało, że w obozie nie dokonano żadnej egzekucji lub zbrodni z wynikiem śmiertelnym. Według dr Krystyny Ziółkowskiej z Muzeum Martyrologii w Żabikowie, która przeanalizowała materiały izraelskie dotyczące puszczykowskiego Judenlagru, jest on przez historyków uważany za jedną z najlżejszych placówek swojego typu, z bardzo ludzkimi, jak na standardy niemieckie, warunkami przetrzymywania więźniów[2].