Julian Hochfeld

Julian Hochfeld (ur. 16 sierpnia 1911 w Rzeszowie, zm. 21 lipca 1966 w Paryżu) – socjolog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, nauczyciel i wychowawca dużej grupy polskich socjologów, poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I i II kadencji.

Życiorys

Po ukończeniu w 1929 gimnazjum w Rzeszowie, 1930-1934 studiował na Wydziale Prawa i Administracji krakowskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tam związał się także z ruchem robotniczym jako członek i działacz ZNMS i PPS; w latach studenckich był m.in. redaktorem pisma młodzieży socjalistycznej "Płomienie" i współautorem programowej publikacji lewicy socjalistycznej pod tytułem "Gospodarka, polityka, taktyka, organizacja socjalizmu".

Po ukończeniu studiów w Krakowie kontynuował je w paryskiej École des Sciences Politiques. Po powrocie do kraju został jednym z redaktorów jednolitofrontowego "Dziennika Popularnego". Przyjaźnił się w tych czasach m.in. ze Stanisławem Dubois, którego potem często i chętnie wspominał. Działał aktywnie w Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej współpracując w niej z komunistami i innymi ludźmi lewicy. Te tradycje "żoliborskiego socjalizmu" przypominał po latach – w przemówieniu na sesji Dzielnicowej Rady Narodowej Warszawa-Północ w 1946.

Równocześnie nie zaprzestawał twórczości naukowej - w 1937 uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim doktorat w zakresie ekonomii politycznej i statystyki; praca doktorska poświęcona była problemom ubezpieczeń społecznych.

Lata wojenne spędził najpierw w Związku Sowieckim, potem – w szeregu 2 Korpusu na Bliskim Wschodzie i wreszcie w Londynie, skąd powrócił do kraju w 1945. Zaraz po powrocie przystąpił do pracy politycznej. Został posłem do Krajowej Rady Narodowej, potem do Sejmu Ustawodawczego i do Sejmu PRL I oraz II kadencji; był członkiem Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS, przewodniczącym Związku Parlamentarnego Polskich Socjalistów, redaktorem naczelnym "Przeglądu Socjalistycznego" i "Robotnika", prezesem spółdzielni wydawniczej "Wiedza". Był też krótko wiceprezesem Centralnego Urzędu Planowania. Od pierwszych chwil po powrocie do kraju dużo pisał. Wybór artykułów z tego okresu (lata 1945-1946), podejmujących żywe i palące problemy natury politycznej, zawarty jest w książce My socjaliści. Wypowiadał się także w kwestiach teoretycznych – o znaczeniu marksizmu w nauce polskiej oraz o humanizmie socjalistycznym.

Rok 1948 oznacza narzucone okolicznościami politycznymi przejście Hochfelda do pracy naukowej. Jako profesor Szkoły Głównej Planowania i Statystyki oraz Szkoły Głównej Służby Zagranicznej wykładał teorię rozwoju społecznego, a następnie materializm dialektyczny i historyczny. W 1951 objął kierownictwo Zakładu Materializmu Historycznego na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie m.in. zainicjował w latach 1952-1956 zespołowe badania nad przeobrażeniami bytu i świadomości klasy robotniczej w Polsce. Były to jedne z bardzo nielicznych w tych latach empirycznych badań socjologicznych w Polsce i w ogóle w krajach demokracji ludowej.

W latach 1948-1954 był zastępcą członka Komitetu Centralnego PZPR, był także posłem na Sejm. W okresie przemian politycznych 1956, w miesiącach poprzedzających zwrot październikowy, Hochfeld odważnie i jasno angażował się na rzecz linii socjalistycznej demokratyzacji. W latach 1957-1958 był wiceprzewodniczącym Klubu Poselskiego PZPR. Zajmował się zagadnieniami roli parlamentaryzmu w polskim systemie politycznym (artykuł Z zagadnień parlamentaryzmu w warunkach demokracji ludowej), rozwoju demokratycznej samorządności w systemie władzy lokalnej; zwracał się ku tradycjom polskiej myśli socjalistycznej, w których widział przeciwwagę dla ideologicznych następstw stalinizmu (studia nad dorobkiem Róży Luksemburg oraz Kazimierza Kelles-Krauza)

W latach 1957-1959 Hochfeld kierował Polskim Instytutem Spraw Międzynarodowych. Jednocześnie, do czasu wyjazdu do Paryża, w latach 1957-1962 zajmował się studiami nad marksistowską teorią społeczeństwa a także socjologią stosunków politycznych. Rozwój tej drugiej dziedziny w Polsce Ludowej wiązał się ściśle z inicjatywami ze strony Hochfelda. W 1957 stworzył on na Uniwersytecie Warszawskim Katedrę Socjologii Stosunków Politycznych i podjął redagowanie "Studiów Socjologiczno-Politycznych" - jedynego specjalistycznego pisma w tej dziedzinie w krajach demokracji ludowej.

Ostatni okres życia Hochfelda – lata 1962-1966 – to działalność na stanowisku zastępcy dyrektora departamentu nauk społecznych UNESCO, w Paryżu. Zmarł na atak serca, gdy po zakończeniu prac w UNESCO snuł plany nowych inicjatyw, które podjąć chciał zaraz po powrocie do kraju. Był odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Był jednym z najwybitniejszych polskich socjologów marksistowskich i teoretyków polskiego socjalizmu XX wieku pochodzenia żydowskiego.

Główne prace

• Studia o marksowskiej teorii społeczeństwa (PWN, 1963);
• Marksizm, socjologia, socjalizm. Wybór pism (Biblioteka Socjologiczna, PWN, 1982).

Bibliografia

• Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego t. 2, Warszawa 1987.