Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Wacława w Krakowie

Kościół Wniebowzięcia
Najświętszej Maryi Panny
i św. Wacława

A-20 (A-1277/M) z 07 marca 1930
kościół klasztorny cystersów kościół parafialny
Państwo	Polska
Miejscowość	Kraków
Adres	ul. Klasztorna 11
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
bazylika mniejsza • nadający tytuł	od 1970 papież Paweł VI
Wezwanie	Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny św. Wacława
Historia Data rozpoczęcia budowy 1225
Dane świątyni Styl romański, gotyk, barok Świątynia • materiał bud. • cegła i kamień
Położenie na mapie Krakowa Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Wacława
Położenie na mapie Polski Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Wacława
Położenie na mapie województwa małopolskiego Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Wacława
50°03′53,3″N 20°03′12,0″E
Strona internetowa

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Wacława – rzymskokatolicki kościół parafialny oraz klasztorny cystersów, znajdujący się w Krakowie, w dzielnicy XVIII przy ul. Klasztornej 11, w Mogile.

Kościół jest sanktuarium Krzyża Świętego. Papież Paweł VI 9 marca 1970 roku nadał mu tytuł bazyliki mniejszej. Świątynia jest kościołem parafialnym od 1851, wcześniej służyła tylko zakonnikom a wierni mieli do niej wstęp tylko kilka razy w roku, w największe święta.

Historia

Cystersi przybyli do Mogiły w 1222 roku. Budowę kościoła rozpoczęto w 1225. Fundatorami byli Wisław Odrowąż i jego kuzyn Iwo Odrowąż. Konsekrowany został w 1266.

Świątynię wzniesiono w „cysterskim” romańsko-gotyckim stylu, na planie krzyża łacińskiego. Jest to trójnawowa, czteroprzęsłowa, orientowana bazylika z transeptem mającym boczne kaplice oraz płasko zamkniętym, krótkim prezbiterium. Została zbudowana z cegły i kamienia. Wnętrze zostało otynkowane na przełomie XV i XVI wieków, za czasów opata Erazma Ciołka, a ozdobił je polichromiami mogilski cysters brat Stanisław Samostrzelnik w latach 1536–1538. Kościół był wielokrotnie dewastowany przez pożary, obce wojska, sklepienie nawy głównej zawaliło się podczas jednego z trzęsień ziemi.

Fasada i kruchta są barokowe. Przebudowano je w 1780 roku według projektu Franciszka Moslera z Opawy. Do świątyni prowadzą trzy wejścia, przez kruchtę do nawy głównej i osobne do naw bocznych.

Wnętrze

Nawy

Nawa główna ma barokowe sklepienie, które zostało odbudowane 1720 , po pożarze z 1708 roku.

Nawy boczne mają sklepienia krzyżowo-żebrowe.

Główna nawa i boczne zdobione są polichromiami wykonanymi w początkach XX wieku przez Jana Bukowskiego.

W prawej nawie bocznej (południowej), podczas renowacji świątyni na przełomie XX i XXI wieków, usunięto malunki Bukowskiego oraz odsłonięto i zrekonstruowano roślinne ornamenty Samostrzelnika.

W nawie lewej, prowadzącej do kaplicy Krzyża Świętego, pozostawiono polichromie Bukowskiego.

Ambona pokryta jest miedzianą blachą z wytłoczonymi scenami z życia Jezusa. Została wykonana w 1938 przez Stefana Zbigniewicza.

• 
  Brama wejściowa do opactwa
• 
  Barokowa fasada
• 
  Nawa główna
• 
  Chór i organy
• 
  Sklepienie nawy głównej (polichromia Jana Bukowskiego)
• 
  Ambona

• 
  Lewa nawa boczna
• 
  ... i polichromia stropu (Jan Bukowski)
• 
  Prawa nawa boczna
• 
  ... i polichromia stropu (Stanisław Samostrzelnik)

Prezbiterium

Dwuprzęsłowe ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym.

W ołtarzu głównym znajduje się późnogotycki poliptyk z 1514 roku, przeniesiony do Mogiły w 1950 roku ze Szczodrowa. Pośrodku szafy znajduje się rzeźba figury Matki Bożej z Dzieciątkiem, w skrzydłach sceny z Jej życia.

Polichromie prezbiterium wykonał Stanisław Samostrzelnik, na ścianie zamykającej znajduje się scena „Zwiastowania” i „Veraikon”.

Witraże w oknach są współczesne, projektował je Tadeusz Wojciechowski w 1947 roku. Przedstawiają sceny z życia Jezusa i Marii.

Po obu stronach prezbiterium znajdują się barokowe stalle z XVIII wieku. Obrazy umieszczone na nich przedstawiają cysterskich świętych: Roberta, Alberyka, Stefana (założyciela zakonu) i Bernarda.

Przed prezbiterium przy filarach znajdują się boczne ołtarze pochodzące z XVII wieku, dedykowane bł. Wincentemu Kadłubkowi (lewy) i Matce Bożej Nieustającej Pomocy.

• 
  Prezbiterium
• 
  Nastawa ołtarza głównego
• 
  Zamknięty poliptyk
• 
  Ściana zamykająca prezbiterium

Transept

Transept jest złożony z trzech kwadratowych przęseł, mających sklepienia krzyżowo-żebrowe.

W prawym ramieniu znajdują się wejścia do zakrystii oraz do klasztoru, a pomiędzy nimi umieszczono nagrobek opata i biskupa kamienieckiego Marcina Białobrzeskiego. Manierystyczny nagrobek wykonał Jan Michałowicz z Urzędowa ok. 1586 roku.

Ściany zdobią polichromie: „Ukrzyżowanie”, herb fundatora „Odrowąż” oraz inne dekoracje wykonane przez Samostrzelnika. Dwie boczne kaplice otwarte na transept, poświęcone są: świętym założycielom cystersów (kaplica przy zakrystii) oraz św. Bernardowi.

W lewym ramieniu transeptu znajduje się kaplica Krzyża Świętego.

• 
  Lewe ramię transeptu- kaplica Krzyża Świętego
• 
  Sklepienie krzyża (skrzyżowania naw)
• 
  Prawe ramię transeptu, polichromia Samostrzelnika „Ukrzyżowanie”

Kaplica Krzyża Świętego

Po jednym z pożarów wnętrza kościoła, w 1447 roku, ocalał tylko drewniany krzyż z tęczy. Był potem czczony przez okolicznych mieszkańców, znajdował się w ołtarzu głównym.

Opat mogilski (komendatariusz) i biskup kamieniecki Wawrzyniec Goślicki w 1586 roku zmienił wystrój wnętrza kościoła i w 1588 roku przeniósł krzyż do kaplicy i specjalnie przygotowanego ołtarza (poświęconego 28 października 1597 roku) – w tym miejscu krucyfiks znajduje się do dziś.

Nie wiadomo kiedy na krzyżu pojawiła się gotycka postać Ukrzyżowanego i kto ją wyrzeźbił. Figura ma 192 cm długości, jest polichromowana, wykonana została z jednego kawałka wiązu. W 1447 otrzymała perizonium oraz perukę wykonaną z ludzkich włosów.

Ołtarz i stalle są barokowe, z XVIII wieku. Kaplica zamknięta jest kutą kratą. Jej fundatorem był Stefan Skarbek Żółtowski podstarości rabsztyński. Było to wotum za ocalenie życia w bitwie pod Cecorą w 1620 roku. Jego epitafium znajduje się przy wejściu do kaplicy z nawy bocznej. Pod kaplicą znajduje się krypta, w której chowani są dobrodzieje oraz opaci klasztoru. Pozostało w niej jedno miejsce.

Dwie boczne kaplice, za ołtarzem, poświęcono są św. Wacławowi oraz św. Józefowi.

• 
  Ołtarz
• 
  Krucyfiks
• 
  Polichromia na sklepieniu kaplicy
• 
  Wejście do kaplicy z nawy głównej i krata zamykająca kaplicę
• 
  Krata (detal)

Współczesność

Wnętrze kościoła przeszło w końcowych latach XX wieku i do roku 2021 renowację. Wykonano także jego debarokizację, przywracając częściowo surowszy romańsko-gotycki, cysterski styl wnętrza.

Zrekonstruowano dużą część polichromii Stanisława Samostrzelnika. Usunięto kilka ołtarzy bocznych przy filarach, zlikwidowano część stalli w prezbiterium. Pozostawiono jedynie barokowe wyposażenie kaplicy Krzyża Świętego.

Bibliografia

• Praca zbiorowa Zabytki Architektury i budownictwa w Polsce. Kraków Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków Warszawa 2007, ISBN 978-83-92298-1
• Praca zbiorowa Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków 2000, ISBN 83-01-13325-2
• Oficjalna strona opactwa cystersów w Mogile
• Dzieje zakonu i kościoła cystersów w Mogile
• Archiwalne zdjęcia klasztoru w bibliotece Polona
• Bogusław Krasnowolski Leksykon zbytków architektury Małopolski, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2013, ISBN 978-83-213-4744-8
• Michał Rożek, Barbara Gądkowa Leksykon kościołów Krakowa, Wydawnictwo Verso, Kraków 2003, ISBN 83-919281-0-1