Kodeks (zbiór praw)
Kodeks (z łac. codex: księga, spis) – akt normatywny zawierający logicznie usystematyzowany zbiór przepisów regulujących określoną dziedzinę stosunków społecznych. Obecnie w Polsce kodeksy są wydawane w formie ustaw; w II RP kilka kodeksów wydano w formie rozporządzenia z mocą ustawy. Kodeks może mieć moc prawną równą ustawie zwykłej (tak jest obecnie w polskim prawie), ale w niektórych systemach prawnych jego pozycja może być wyższa, wskutek czego przepisy innych ustaw sprzeczne z kodeksem podlegają uchyleniu. Normy kodeksowe, nawet jeśli są równe innym ustawom, mają jednak szczególne znaczenie ze względu na kompleksowość normowanych spraw i proces interpretacji przepisów.
"Kodeks" jest tylko tytułem konkretnego aktu normatywnego. Niektóre ustawy regulujące całościowo daną dziedziną nie mają szczególnych nazw (np. ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Niektóre stosują inne nazwy: "prawo" lub "ordynacja", np. prawo o ruchu drogowym – tylko potocznie nazywane kodeksem drogowym.
Kodeksy obowiązujące w polskim prawie
- prawo materialne:
- Kodeks cywilny – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 459) – normuje zagadnienia ogólne prawa cywilnego, własność i inne prawa rzeczowe, zobowiązania oraz spadki.
- Kodeks karny – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 2204) – reguluje zasady obowiązywania ustawy karnej oraz zasady odpowiedzialności (wina, sprawstwo, podżeganie, pomocnictwo, przygotowanie, usiłowanie, katalog kar i środków karnych, kompensacyjnych oraz zabezpieczających, jak również przepisy dotyczące ich stosowania); zawiera również katalog przestępstw i ustawowe zagrożenia karą.
- Kodeks morski – ustawa z dnia 18 września 2001 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 66) – reguluje stosunki prawne związane z żeglugą morską; zawiera przepisy z zakresu prawa cywilnego morskiego, normy kolizyjne oraz podstawowe przepisy administracji morskiej.
- Kodeks pracy – ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 108) – reguluje prawa i obowiązki objęte stosunkiem pracy w odniesieniu do wszystkich pracowników, bez względu na podstawę prawną ich zatrudnienia (w niektórych przypadkach tylko w zakresie nieuregulowanym przez ustawodawstwo szczególne).
- Kodeks rodzinny i opiekuńczy – ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 682) – reguluje zagadnienia małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa, opieki i kurateli.
- Kodeks spółek handlowych – ustawa z dnia 15 września 2000 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 1577) – zawiera regulacje dotyczące spółek handlowych.
- Kodeks wyborczy – ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 754) – reguluje kwestię przeprowadzania wyborów i warunków ich ważności.
- Kodeks wykroczeń – ustawa z dnia 20 maja 1971 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 618) – reguluje podstawowe zasady odpowiedzialności oraz zasady wymiaru kar i środków karnych za czyny zabronione, niebędące jednak przestępstwami; zawiera katalog większości typowych wykroczeń oraz odpowiednich do nich sankcji.
- Unijny Kodeks Celny – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013 z dnia 9 października 2013 r. (CELEX: 32013R0952).
- Wspólnotowy Kodeks Wizowy – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 810/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. (CELEX: 32009R0810).
- prawo proceduralne:
- Kodeks karny wykonawczy – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 652) – reguluje zasady i tryb wykonywania kar, środków karnych, środków kompensacyjnych, przepadku, aresztu tymczasowego, środków zabezpieczających.
- Kodeks postępowania administracyjnego – ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 1257, z późn. zm.) – reguluje postępowanie przed organami administracyjnymi w związku z wydawaniem decyzji administracyjnych oraz zaświadczeń, jak również rozstrzyganie sporów o właściwość.
- Kodeks postępowania cywilnego – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 155) – reguluje właściwości sądów oraz tryb postępowania przed nimi w sprawach cywilnych.
- Kodeks postępowania karnego – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 1904) – reguluje właściwości sądów oraz tryb postępowania przed nimi w sprawach karnych.
- Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia – ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 475) – reguluje tryb postępowania przed sądami w sprawach o wykroczenia.
- prawo materialne i proceduralne:
- Kodeks karny skarbowy – ustawa z dnia 10 września 1999 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 2226) – obejmuje prawo karne-skarbowe (sprawy o wykroczenia i przestępstwa skarbowe); jest to pierwsza tego typu kodyfikacja w historii polskiego ustawodawstwa.
- zielone księgi:
- Optymalna wizja Kodeksu cywilnego w Rzeczypospolitej Polskiej[1] – Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego działająca przy Ministrze Sprawiedliwości, Ministerstwo Sprawiedliwości Warszawa 2006.
Kodeksy obowiązujące w prawie rosyjskim
- Kodeks postępowania arbitrażowego – Арбитражный процессуальный кодекс (reguluje postępowanie arbitrażowe przy państwowych sądach zajmujących się arbitrażem w działalności gospodarczej, przyjęty w 2002 r.),
- Kodeks budżetowy – Бюджетный кодекс (reguluje zasady tworzenia i realizacji budżetów podmiotów i samej Federacji Rosyjskiej, 1998 r.),
- Kodeks wodny – Водный кодекс (reguluje korzystanie z zasobów wody, 2006 r.),
- Kodeks lotniczy – Воздушный кодекс (1997 r.),
- Kodeks urbanistyczny – Градостроительный кодекс (reguluje prawo budowlane, 2004),
- Kodeks cywilny – Гражданский кодекс (przyjęty w częściach w 1994 r., drugiej – w 1996 r., trzeciej – w 2001 r., czwartej – w 2006 r.),
- Kodeks postępowania cywilnego – Гражданский процессуальный кодекс (przyjęty w 2002 r.),
- Kodeks mieszkalnictwa – Жилищный кодекс (reguluje stosunki związane z pomieszczeniami mieszkalnymi, ich użytkowaniem, 2004 r.),
- Kodeks ziemski – Земельный кодекс (reguluje stosunki w handlu i wykorzystania zasobów ziemi, 2001 r.),
- Kodeks śródlądowego transportu wodnego – (2001 r.),
- Kodeks administracyjny – Кодекс об административных правонарушениях (reguluje odpowiedzialność administracyjną (wykaz przestępstw może być uzupełniony na szczeblu regionalnym) w przypadku jednostek administracji publicznej oraz sprawy sądownictwa administracyjnego, 2001 r.),
- Kodeks marynarki handlowej – Кодекс торгового мореплавания (2001 r.),
- Kodeks leśny – Лесной кодекс (przyjęty w 2006 r.),
- Kodeks podatkowy – Налоговый кодекс (przyjęty w 1998 i 2000 r.),
- Kodeks rodzinny – Семейный кодекс (1995 r.),
- Kodeks celny – Таможенный кодекс (2003 r.),
- Kodeks pracy – Трудовой кодекс (2001 r.),
- Kodeks karny wykonawczy – Уголовно-исполнительный кодекс (reguluje tylko wykonywanie sankcji, 1997 r.),
- Kodeks postępowania karnego – Уголовно-процессуальный кодекс (reguluje procedurę odpowiedzialności karnej, 2001 r.),
- Kodeks karny – Уголовный кодекс (regulują przepisy ogólne odpowiedzialności karnej, określa kary i zawiera wykaz czynów uważanych za przestępstwo, 1996 r.).
Kodeksy obowiązujące w prawie niemieckim
- Kodeks karny – Strafgesetzbuch (1 stycznia 1872 r.)
- Kodeks prawa socjalnego – Sozialgesetzbuch (reguluje wszystkie zagadnienia ustawodawstwa socjalnego takie jak ubezpieczenia społeczne, prawo do zasiłków czy dodatków oraz postępowanie przed sądami ubezpieczeń społecznych, 1 stycznia 1976 r.),
- Kodeks cywilny – Bürgerliches Gesetzbuch (1 stycznia 1900 r.),
- Kodeks handlowy – Handelsgesetzbuch (1 stycznia 1900 r.),
- Kodeks prawa budowlanego – Baugesetzbuch (1 lipca 1987 r.)
- Międzynarodowy kodeks karny – Völkerstrafgesetzbuch (reguluje prawo karne z zakresu zbrodni wojennych, ludobójstwa i zbrodni przeciwko ludzkości, 30 czerwca 2002 r.),
- Kodeks ochrony środowiska – Umweltgesetzbuch (projektowany z inicjatywy Ministerstwa Środowiska).
Kodeksy obowiązujące w prawie austriackim
- Kodeks cywilny – Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch (1 stycznia 1812 r.),
- Kodeks karny – Strafgesetzbuch (1 stycznia 1975 r.),
- Kodeks handlowy – Unternehmensgesetzbuch (1 stycznia 2007 r.).
Kodeksy obowiązujące w prawie szwajcarskim
- Kodeks cywilny – Zivilgesetzbuch (1 stycznia 1912 r.),
- Kodeks karny – Strafgesetzbuch (1 stycznia 1942 r.).
Inne kodeksy
Powszechnie uważa się, że pierwszym zbiorem praw, znanym jako kodeks, był kodeks Hammurabiego. Jednak znane są przynajmniej trzy wcześniejsze kodeksy – kodeks sumeryjskiego króla Ur-Nammu (ok. 2060 r. p.n.e.), kodeks Lipit-Isztar, władcy miasta Isin (początek II tysiąclecia p.n.e.) oraz akadyjski Kodeks z Esznunny (jw.)[2]. Do innych ważnych bądź znanych kodeksów należały: Kodeks Justyniana, Kodeks Napoleona, Kodeks cywilny Królestwa Polskiego z 1825 r., austriacki Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch (tzw. ABGB), niemiecki Bürgerliches Gesetzbuch (tzw. BGB) i szwajcarski Zivilgesetzbuch; kodeks Bushidō.
Kościół katolicki posługuje się własnym Kodeksem prawa kanonicznego.
Przypisy
- ↑ Optymalna wizja Kodeksu cywilnego w Rzeczypospolitej Polskiej.
- ↑ Władysław Rozwadowski: Prawo rzymskie. Zarys wykładu wraz z wyborem źródeł. Poznań: Ars boni et aequi, 1992, s. 36.