Kontyngenty w okupowanej przez Niemców Polsce
Kontyngenty w okupowanej przez Niemców Polsce – obowiązkowe dostawy produktów rolnych oraz hodowlanych (m.in. zboże, mięso i mleko) nakładane przez władze III Rzeszy w okresie II wojny światowej na terenie okupowanej Polski.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Kontyngenty zostały nałożone zarówno na gospodarstwa leżące na zaanektowanych ziemiach wcielonych w granice III Rzeszy przejętych przez niemieckich zarządców, jak również znajdujących się w polskich rękach na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Ich wysokość sumarycznie ustalał namiestnik Rzeszy w porozumieniu z centralnymi władzami w Berlinie, a potem rozdzielano je na rejencje oraz powiaty. Władze powiatowe z kolei dzieliły je na dwie części w zależności od areału. Były one również zróżnicowane w zależności od obszaru i większe były w Gubernatorstwie niż w Rzeszy.
Chociaż władze III Rzeszy po raz pierwszy urzędowo wprowadziły kontyngenty w połowie roku 1940 to z inicjatyw lokalnych władz okupacyjnych pobierano je już w 1939 roku. Dla przykładu na mocy zarządzenia powiatu Busko wydanego 15 grudnia 1939 roku lokalni rolnicy zobowiązani zostali do dostarczenia do końca miesiąca 834,2 ton czterech podstawowych zbóż, 775 t ziemniaków oraz 866 świń i 749 sztuk bydła[1][2]. Początkowo w latach 1940–1941 przymusowe kontyngenty były stosunkowo niewielkie. Gwałtowny ich wzrost wysokości nastąpił od roku 1942. W latach 1942–1943 w dystrykcie krakowskim wyniosły 35%, a w dystrykcie warszawskim 60% zbiorów[potrzebny przypis].
Kontyngenty ściągane były przez Niemców siłą, a za ich niedostarczenie w terminie stosowano surowe kary jak bicie, areszty i zsyłki do obozów koncentracyjnych oraz różnorakie represje, włącznie z karą śmierci. Na podstawie rozporządzenia generalnego gubernatora Hansa Franka z 31 października 1939 „w sprawie zwalczania czynów gwałtu w Generalnym Gubernatorstwie”; „wytyczne do walki z bandytyzmem na wschodzie” z 18 sierpnia 1942 oraz rozporządzenie Hansa Franka z 2 października 1943 „o zwalczaniu zamachów na niemieckie dzieło odbudowy GG” wsie, które nie dostarczały kontyngentów pacyfikowano. Do pacyfikacji tych dochodziło na podstawie rozporządzeń wydawanych w trybie roboczym, związanych z akcjami ujęcia zbiorów oraz ściąganiem kontyngentów[3]. W akcji ściągania kontyngentów stosowano oddziały policyjne jak Sonderdienst oraz niejednokrotnie siły wojskowe.
Oprócz pacyfikacji stosowano również przymusowe wysiedlenie z miejsca zamieszkania połączone z konfiskatą gospodarstw rolnych. Od lata 1942 wprowadzono nawet stan wyjątkowy w okresie żniw (niem. Ernteausnahmezustand) trwający od połowy lipca do drugiej dekady grudnia, do których zatrudniono pochwyconych robotników z łapanek w majątkach ziemskich zarządzanych przez Niemców (niem. Liegenschaft). Rozporządzenie o stanie wyjątkowym z okazji żniw przewidywały od 1943 roku karę śmierci w czasie jego trwania dla osób złośliwie uchylających się od oddawania kontyngentów, dokonujących nielegalnego uboju zwierząt hodowlanych, niszczących produkty rolne i hodowlane oraz nawołujących do tych czynów.
Obrót rynkowy artykułami żywnościowymi podlegał ścisłej kontroli – karano przemyt towarów rolno-spożywczych (nawet śmiercią). Zakazany był handel, zwłaszcza tłuszczami i mięsem. Restrykcje te i rabunkowa eksploatacja sektora rolniczego powodowały ciągłe niedożywienie dużych grup ludności i pozbawienie ich materialnych podstaw rozwoju biologicznego (średni przydział żywności wynosił 2600 kalorii dla Niemców, 700 dla Polaków i tylko 400 dla Żydów). Dodatkowo brak lekarstw, niejednokrotnie odzieży i opału w okresach zimowych przyczyniały się do powstawania chorób i ognisk głodu, zwłaszcza wśród ludności żydowskiej odizolowanej w gettach na terenie Generalnego Gubernatorstwa.
Szacunek rekwizycji dokonanych w ramach kontyngentów[edytuj | edytuj kod]
| Rok | Kontyngenty w tonach |
|---|---|
| 1940 | 383 000 |
| 1941 | 685 000 |
| 1942 | 1 200 000 |
| 1943 | 1 500 000 |
Narzucone normy kontyngentowe spowodowały złą sytuację aprowizacyjną ludności i niedożywienie, zwłaszcza w miastach (oficjalne niemieckie przydziały żywności nie zapewniały jej minimum egzystencji) – rabunek produktów rolnych przekraczał ich przedwojenny polski eksport, w latach 1940–1941 z Generalnego Gubernatorstwa wywieziono do Rzeszy 40 000 ton zboża, w 1942–1943 aż 633 470 ton, a pomiędzy 1942–1943 571 000[2] ton. W okresie 1940 do 1944 podobnie kształtowały się narzucone kontyngentami ilości wywiezionego bydła (7 510 ton w stosunku do 53 768 ton), cukru (4 500 ton w stosunku do 27 546 ton), kartofli (121 000 ton i 387 741 ton na koniec 1944) oraz tłuszczów (800 ton i 1355 ton w 1944)[2].
| Rok | Zboża tys. ton | Ziemniaki tys. ton | Buraki tys. ton | Mleko mln litrów | Jaja mln sztuk | Mięso tys. ton |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1940/41 | 1000 | 552 | 647 | 85 | 590 | 43 |
| 1941/42 | 1070 | 808 | 580 | 131 | 359 | 70 |
| 1942/43 | 1400 | 1590 | 807 | 210 | 270 | 110 |
| 1943/44 | 1600 | 1612 | 847 | 272 | 85 | |
| 1944/45 | 1700 |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ CAMSW „Der Kreishauptmann in Busko” nr 8, s. 1 z dnia 15 XII 1939 roku.
- ↑ a b c d Czesław Łuczak, Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1979, ISBN 83-210-0010-X.
- ↑ Stanisław Durlej, Janusz Gmitruk (red.): Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej w latach 1939–1945... op.cit., s. 11. ISBN 978-83-6000-50-4.
- ↑ J. Kostrowicka, Z. Landau, J. Tomaszewski: Historia gospodarcza Polski XIX i XX wieku. Warszawa: PWN, 1984, s. 452.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Czesław Łuczak, Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1979, ISBN 83-210-0010-X.
- Stanisław Durlej, Janusz Gmitruk, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej w latach 1939–1945, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Warszawa 2008, ISBN 978-83-60093-50-4.
- J. Kostrowicka, Z. Landau, J. Tomaszewski, Historia gospodarcza Polski XIX i XX wieku, PWN, Warszawa 1984.
