Kruszczyk rdzawoczerwony

Kruszczyk rdzawoczerwony
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	epidendronowe
Rodzaj	kruszczyk
Gatunek	kruszczyk rdzawoczerwony
	Nazwa systematyczna
	Epipactis atrorubens (Hoffm.) Besser; Prim. Fl. Galic. 2: 220 1809.
Synonimy
	Epipactis atropurpurea Raf.; Epipactis danubialis Robatsch & Rydlo; Serapias atrorubens (Hoffm.) Bernh.; Epipactis rubiginosa (Crantz) Gaudin ex W.D.J.Koch; Amesia atropurpurea (Raf.) A.Nelson & J.F.Macbr.;
	Epipactis atropurpurea Raf.; Epipactis danubialis Robatsch & Rydlo; Serapias atrorubens (Hoffm.) Bernh.; Epipactis rubiginosa (Crantz) Gaudin ex W.D.J.Koch; Amesia atropurpurea (Raf.) A.Nelson & J.F.Macbr.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kruszczyk rdzawoczerwony (Epipactis atrorubens (Hoffm.) Besser) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae).

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Występuje w Europie, z wyjątkiem dalekiej północy^[4]. Centra jego występowania skupiają się w części środkowej i wschodniej^[5]. W Polsce roślina rzadka, występuje zarówno na niżu, jak i w niższych położeniach górskich na rozproszonych stanowiskach, rzadko zwłaszcza na północy kraju. Najwyżej spotykana w Tatrach na stoku Gładkie Upłaziańskie na wysokości 1500 m n.p.m.^[6] Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Łodyga: Wzniesiona, obła, pojedyncza i nie rozgałęziająca się, o wysokości 10-80 cm, cała naga, lub tylko górą owłosiona. Górne międzywęźla dłuższe od pozostałych. Łodyga wyrasta z podziemnego kłącza z krótkimi międzywęźlami.
Liście: O kształcie jajowatym lub jajowatolancetowatym, z szorstkimi nerwami i owłosione na brzegach. Są znacznie dłuższe od międzywęźli, sztywne i ustawione na łodydze niemal naprzeciwlegle i dwustronnie.
Kwiaty: Zebrane w luźne grono zawierające kilkanaście kwiatów na krótkich szypułkach. Oś grona kwiatowego jest gęsto omszona białymi włoskami. Działki kielicha mają długość 8-10 mm i są z zewnątrz omszone. Zalążnia silnie omszona i nagle zwężająca się w szypułkę kwiatową. Kwiaty wonne (pachną wanilią^[4]), o ciemnej barwie – brudnopurpurowe lub czerwonofioletowe. Warżka rdzawoczerwona lub różowawa, jej przedni zaostrzony człon o łódkowatym kształcie jest zrośnięty nieruchomo z członem nasadowym. Człon końcowy jest szeroki i rurkowaty lekko falisty, lub karbowany z dwoma fałdowanymi guzkami, które zbiegają łącząc się z trzecim guzkiem w środku.
Owoce: Pękająca torebka^[6].

Liście
Kwiatostan
Kwiaty
Kwiaty

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój

Bylina, geofit ryzomowy. Kwitnie od czerwca do lipca^[4] (lub sierpnia^[6]). Kwiaty nie produkują nektaru, są jednak odwiedzane przez owady, które zbierają pyłkowiny. Owad siadając na warżce odgina swoim ciężarem jej część szczytową, a pyłkowina przykleja mu się do głowy. W niesprzyjających warunkach (np. podczas długotrwałych opadów), gdy owady nie odwiedzają kwiatów, dochodzi do samozapylenia.

Siedlisko

Rośnie w widnych lasach, na łąkach, w zaroślach, na suchych murawach. Lubi miejsca ciepłe i słoneczne. Preferuje gleby o odczynie zbliżonym do obojętnego, o różnym stopniu wilgotności, zasobne w węglan wapnia^[5]. Spotykany na wysokości 0-2200 m n.p.m.^[4]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Erico-Pinetea, SubAll. Cephalanthero-Fagenion, Ass. Cephalanthero rubrae-Fagetum.

Zmienność[edytuj | edytuj kod]

Gatunek mało zmienny morfologicznie. Z kruszczykiem szerokolistnym (Epipactis helleborine) tworzy mieszańca E.× schmalhauseniii. Krzyżuje się także z kruszczykiem drobnolistnym (E. microphylla) oraz kruszczykiem błotnym (E. palustris)^[6].

Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową^[7]. W latach 1946-2014 gatunek znajdował się pod ochroną ścisłą^[8]. Umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[9]. Zagrożeniem może być niszczenie stanowisk w wyniku gospodarki leśnej i zakwaszanie gleb^[6].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).
↑ ^a ^b Epipactis atrorubens. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-07-13]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Peter H. Barthel: Storczyki – gatunki dziko rosnące. Warszawa: Multico, 1997, s. 76. ISBN 83-7073-145-7.
↑ ^a ^b Remigiusz Pielech, Anna Jakubska-Busse: Nowe stanowisko kruszczyka rdzawoczerwonego w Karkonoszach. [dostęp 2013-07-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-07)]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 216, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1988.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).

[TPL-3] Epipactis atrorubens. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-07-13]. (ang.).

[barthel-4] Peter H. Barthel: Storczyki – gatunki dziko rosnące. Warszawa: Multico, 1997, s. 76. ISBN 83-7073-145-7.

[pielech-5] Remigiusz Pielech, Anna Jakubska-Busse: Nowe stanowisko kruszczyka rdzawoczerwonego w Karkonoszach. [dostęp 2013-07-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-07)]. (pol.).

[mirkowa-6] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 216, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.

[rozp2014-7] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[rozp1946-8] Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).

[9] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]