Lutung białobrody

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lutung białobrody
Semnopithecus vetulus[1]
(Erxleben, 1777)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Infrarząd

małpokształtne

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

gerezy

Plemię

Presbytini

Rodzaj

hulman

Gatunek

lutung białobrody

Podgatunki
  • S. v. vetulus (Erxleben, 1777)
  • S. v. monticola (Kelaart, 1850)
  • S. v. nestor (E.T. Bennett, 1833)
  • S. v. philbricki (W.W.A. Phillips, 1927)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[20]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Lutung białobrody (Semnopithecus vetulus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Lutung białobrody występuje endemicznie na Sri Lance, zamieszkując w zależności od podgatunku[21][22]:

  • S. vetulus vetulus – lutung białobrody – południowo-zachodnia Sri Lanka (strefa mokra), od rzeki Kalu Ganga na południe do Ramy, na wysokości 1000 m n.p.m., na odcinku mniejszym niż 5000 km.
  • S. vetulus monticola – lutung górski – góry środkowej Sri Lanki na wysokości 1000–2200 m n.p.m.
  • S. vetulus nestor – lutung purpurowolicy – zachodnia Sri Lanka (strefa mokra), na północ od rzeka Kalu Ganga na wysokości do 1000 m n.p.m.
  • S. vetulus philbricki – lutung cejloński – północna i wschodnia Sri Lanka (strefa sucha) do wysokości 1500 m n.p.m. we wschodnim obszarze wzgórz wokół Matale i Madulkele.

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1777 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Polycarp Erxleben, nadając mu nazwę Cercopithecus vetulus[2]. Holotyp pochodził z Sri Lanki[23].

We wcześniejszych ujęciach systematycznych S. vetulus należał do rodzaju Trachypithecus[23], jednak dane molekularne umiejscawiają go w rodzaju Semnopithecus[24]. Podgatunki są dość różne, a dodatkowe badania mogą wskazywać, że każdy z nich jest odrębnym gatunkiem[21]. Niektórzy eksperci uznają również dodatkowy podgatunek (harti) z północnej Sri Lanki; uważa się, że przypomina podgatunek phiibrlcki, ale jest ciemniejszy, bardziej czerwonawo-brązowy i z bardziej wyraźną jasną plamą na zadzie[21]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają cztery podgatunki[21].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

  • Semnopithecus: gr. σεμνος semnos „święty”; πιθηκος pithēkos „małpa”[25].
  • vetulus: łac. vetulus „staruszek”, od vetus, veteris „stary, antyczny”; przyrostek zdrabniający -ulus[26].
  • monticola: łac. monticola „mieszkaniec gór, góral”, od mons, montis „góra”; -cola „mieszkaniec”, od colere „zamieszkiwać, mieszkać”[26].
  • nestor: w mitologii greckiej Nestor (gr. Νεστωρ Nestōr), siwowłosy, mądry stary król Pylos podczas oblężenia Troi[26].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) samic 45–60 cm, samców 50–65 cm, długość ogona samic 62–82 cm, samców 67–85 cm; masa ciała samic 3,8–9,3 kg, samców 3,4–9,4 kg[24]. Cechami charakterystycznymi tych ssaków są: brązowa sierść, ciemna głowa z rozjaśnieniami na dolnej części i raczej nieśmiały charakter[27].

Status zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. Endangered „zagrożony wyginięciem”)[20]. Gatunek ten był kiedyś bardzo rozpowszechniony. Występował na przedmieściach Kolombo oraz na wsiach i w tzw. mokrych strefach (obszary o wysokiej temperaturze i wysokiej wilgotności przez cały rok, w okresach monsunowych występują potopy spowodowane deszczem), ale gwałtowna urbanizacja wyspy doprowadziła do znacznego spadku populacji tych małp.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Semnopithecus vetulus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cum synonymia et historia animalium: Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 24. (łac.).
  3. ↑ E.A.W. von Zimmermann: Geographische Geschichte des Menschen, und der allgemein verbreiteten vierfüßigen Thiere. Cz. 2. Leipzig: Weygand, 1780, s. 195. (niem.).
  4. ↑ P. Boddaert: Elenchus animalium, volumen I: sistens quadrupedia huc usque nota, eorumque varietates: ad ductum naturae, quantum fieri potuit disposita. Roterodami: Apud C.R. Hake, 1784, s. 58. (łac.).
  5. ↑ R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 65. (ang.).
  6. ↑ G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. T. 1. Cz. 1: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 31. (ang.).
  7. ↑ C.J. Temminck: Catalogue systématique du cabinet d’ornithologie et de la collection de quadrumanes. Amsterdam: Chez C. Sepp Jansz, 1807, s. 3. (fr.).
  8. ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des quadrumanes, ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 94, 1812. (fr.). 
  9. ↑ A. Desmoulins: Guenon. Mam. W: J. Bory de Saint-Vincent: Dictionnaire classique d’histoire naturelle. T. 7. Paris: Rey et Gravier, Libraries-Editeurs, Auai des Augustins, n° 55; Baudouin Frèrer, Libraries-Editeurs, Imprimeurs de la société D’Histoire Naturelle, Rue de Vaugirard, n° 36, 1825, s. 570. (fr.).
  10. ↑ A.W. Otto. Über eine neue Affenart, den Cercopithecus (?) leucoprymnus. „Nova Acta Physico-medica Academiae Caesareae Leopoldino-Carolinae Naturae Curiosorum”. 12, s. 503, 1825. (niem.). 
  11. ↑ E.T. Bennett. Characters of two New Species of Monkeys in the Society’s Collection. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1, s. 67, 1833. (ang.). 
  12. ↑ E.F. Kelaart. Description of new species and varieties of mammals found in Ceylon. „Journal of the Ceylon Branch of the Royal Asiatic Society”. 2 (2), s. 321, 1850. (ang.). 
  13. ↑ E. Blyth. Report on the Mammalia and more remarkable species of birds inhabiting Ceylon. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 20, s. 155, 1851. (ang.). 
  14. ↑ E.F. Kelaart: Prodromus Faunæ Zeylanicæ: Being Contributions to the Zoology of Ceylon. Ceylon: Printed for the Author, 1852, s. 7. (ang.).
  15. ↑ H. Schlegel. Les Singes. Simiae. „Muséum d’Histoire Naturelle des Pays-Bas”. 7, s. 52, 1875. (fr.). 
  16. ↑ M.A.C. Hinton. The nomenclature and subspecies of the purple-faced langur, with notes on the other langurs inhabiting Ceylon. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 11, s. 510, 1923. (ang.). 
  17. ↑ W.W.A. Phillips. A new Pithecus monkey from Ceylon. „Spolia Zeylanica”. 8, s. 57, 1927. 
  18. ↑ P.E.P. Deraniyagala. A new race of leaf Monkey from Ceylon. „Spolia Zeylanica”. 28, s. 113, 1955. (ang.). 
  19. ↑ a b R. Rudran, W. Dittus, S.N. Gamage & K.A.I. Nekaris, Semnopithecus vetulus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-12] (ang.).
  20. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 258. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  21. ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 53. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  22. ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Trachypithecus (Kasi) vetulus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-12].
  23. ↑ a b D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 737–738. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  24. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 628, 1904. (ang.). 
  25. ↑ a b c The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
  26. ↑ Purple-faced langur videos, photos and facts - Trachypithecus vetulus [online], Arkive [dostęp 2018-12-15] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-16] (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lutung_białobrody&oldid=73669836”