Piaskowiec tumliński
Piaskowiec tumliński – piaskowiec wydobywany w kilku lokalizacjach na Wzgórzach Tumlińskich, w powiecie kieleckim, w województwie świętokrzyskim, w Polsce. Należy do północno-zachodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Wiek piaskowca tumlińskiego to trias (w stratygrafii lokalnej pstry piaskowiec).
Piaskowiec tumliński powstał na skutek procesów eolicznych z wydm lub barchanów. Ze względu na lepsze parametry warstw (miąższość nawet kilkudziesięciometrowa oraz długość przekraczająca 20 m) oraz lepsze obtoczenie ziaren, piaskowiec o genezie eolicznej jest przemysłowo cenniejszy niż powstały w tym samym okresie czerwony piaskowiec utworzony przez procesy fluwialne, którego złoża również znajdują się w powiecie kieleckim.
Odsłonięcia piaskowca tumlińskiego można oglądać m.in. w rezerwacie przyrody Kręgi Kamienne i na górze Ciosowa.
Skład mineralogiczny[edytuj | edytuj kod]
Głównym minerałem budującym piaskowiec tumliński jest kwarc. Pobocznie występują również ziarna amfiboli (zazwyczaj bazaltowych, rzadko zwyczajnych), apatytu z wrostkami ilmenitu, cyrkonu, granatu (z pyłem grafitowym), magnetytu, skaleni, rutylu, turmalinu oraz zoizytu. Z rzadka występuje ponadto hipersten. Z skamieniałości można w nim znaleźć kości labiryntodontów oraz sporadycznie detrytus.
Spoiwo głównie krzemionkowe.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początek eksploatacji sięga czasów średniowiecza. Trwa ona nieprzerwanie do dnia dzisiejszego.
Obecnie wydobycie prowadzi się w dwóch kamieniołomach: w Tumlinie-Podgrodzie, w gminie Miedziana Góra oraz w Siodłach, w gminie Zagnańsk. Nieczynne kamieniołomy znajdują się na górze Ciosowa, w Ciosowej oraz w Tumlinie-Wykieniu (oba stanowiska w gminie Miedziana Góra).
Cechy fizyczne[edytuj | edytuj kod]
Piaskowiec tumliński jest barwy czerwonej i czerwonobrunatnej.
- Gęstość 2,64 g/cm³
- Szczelność 0,897 g/cm³
- Porowatość 10,23%
- Wytrzymałość na ściskanie 23,4–28,0 MPa
- Mrozoodporność całkowita
Podobny jest do pochodzącego z tego samego okresu, nieco młodszego piaskowca wąchockiego[1][2].
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
Piaskowiec tumliński stosuje się w budownictwie oraz w drogownictwie.
Przykłady zastosowania[edytuj | edytuj kod]
Wybrane obiekty, w których wykorzystany był piaskowiec tumliński:
- Kielce:
- płyty chodnikowe i krawężniki
- Bank Gospodarki Żywnościowej przy ul. Sienkiewicza 47
- elewacja gmachu Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie
- płyty chodnikowe w Krakowie
- pomnik poległych 1939–1945 gminy Samsonów
- kamienny drogowskaz w Samsonowie
- pomnik lotników RAF SAAF w Kocinie[3]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Triasowe piaskowce Gór Świętokrzyskich. Żywa Pleneta. [dostęp 2024-04-14]. (pol.).
- ↑ Świętokrzyskie piaskowce – mały przewodnik po polskich zabytkach. surowce-naturalne.pl. [dostęp 2024-04-14]. (pol.).
- ↑ „Na wieczną chwałę i pamięć” o alianckich lotnikach. Tygodnik Ponidzia. [dostęp 2021-08-05]. (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Henryk Walendowski. Minimonografie polskich kamieni budowlanych. Piaskowce tumlińskie. „Nowy Kamieniarz”. 1 (44)/2010, styczeń 2010. ISSN 1899-3419.
- Hanna Senkówiczowa, Andrzej Ślączka. Pstry piaskowiec na północnym obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego”. XXXII, 1962.