Przytulik strumieniowy
| Ancylus fluviatilis[1] | |||||
| O.F. Müller, 1774 | |||||
 Przytulik strumieniowy – widok na głowę z płatami gębowymi i czułkami (Krummbachquelle, Ochsenhausen, Bawaria) | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| (bez rangi) | Tectipleura[2] | ||||
| Nadrząd | |||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
przytulik strumieniowy | ||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||||
 | |||||
Przytulik strumieniowy (Ancylus fluviatilis) – gatunek ślimaka z rodziny zatoczkowatych (Planorbidae), do niedawna zaliczany do rodziny przytulikowatych (Ancylidae)[1].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek opisany w 1774 przez O.F. Müllera na podstawie okazu z rzeki Ilm w Saksonii, znalezionego przez Schröttera[4]. Przez długi czas klasyfikowany w odrębnej rodzinie przytulikowatych (Ancylidae) jako gatunek typowy rodzaju Ancylus[5][6], który w nowszym ujęciu przypisany jest do rodziny zatoczkowatych (Planorbidae), w osobnej podrodzinie (Ancylinae)[2][7]. Epitet gatunkowy (łac. fluviatilis – rzeczny[8]) odnosi się do siedliska, w którym przedstawiciele tego gatunku głównie występują: cieków o bystrym prądzie[4]. W Polsce znany pod nazwą: przytulik strumieniowy[5][9].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Gatunek występujący w zachodniej części Palearktyki[5]. Jest szeroko rozprzestrzeniony w Europie, Afryce Północnej i zachodniej Azji[3]. Nie występuje w centralnej i północnej Skandynawii[6]. W Polsce występuje na obszarze całego kraju, także w górach (m.in. jest jednym z dwóch gatunków ślimaków zaobserwowanych w Morskim Oku). Zasiedla wody płynące, jest w nich jednym z najpospolitszych gatunków ślimaków[10][5].
Cechy morfologiczne[edytuj | edytuj kod]
Niewielki ślimak o nieskręconej, czapeczkowatej muszli, jej szczyt jest wygięty ku tyłowi i lekko odchylony w prawo. Ze szczytu po powierzchni muszli rozchodzą się promieniście podłużne prążki, występuje także prążkowanie okrężne. Muszla jest stosunkowo cienka, przezroczysta, łamliwa, jej barwa może być różna u różnych osobników: od jasnożółtej do czerwonobrunatnej lub brunatnej, często jej powierzchnia bywa pokryta nalotem[6][5]. Periostrakum sięga poza wapienną warstwę muszli. Wierzchołek (muszelka larwalna) lekko przypłaszczona, z 40–50 podłużnymi prążkami. Część przednia muszli wypukła, część tylna – wklęsła. Otwór muszli szerokoeliptyczny (szerokość otworu stanowi ok. ¾ jego długości)[5].
Długość muszli: 3,5–10,6 mm; szerokość: 3,4–8 mm; wysokość: 1,5–5 mm[6][5][9]. Gatunek wykazuje dużą zmienność fenotypową, przejawiającą się w różnicach kształtu (stopnia wydłużenia) otworu muszli, położenia szczytu, proporcji długości muszli do jej szerokości i wysokości[5].
Ciało ślimaka ma budowę krępą, stopa jest szeroka, zaokrąglona, głowa krótka i szeroka. Czułki są trójkątne, banieczkowato rozszerzone u nasady. Oczy znajdują się przy podstawie czułków, od ich zewnętrznej strony[5][6]. Ciało jest koloru szaro-różowego[5], z czarnymi kropkami w pobliżu głowy. Otwór torebki kopulacyjnej otwiera się po prawej stronie ciała[6].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Zajmowane siedliska[edytuj | edytuj kod]
Gatunek reofilny, zasiedla głównie cieki – optymalnym siedliskiem są potoki o bystrym prądzie wody, z kamienistym dnem, może tam osiągać zagęszczenia do 2 tys. osobników na m². W rzekach występuje zazwyczaj w odcinkach lotycznych, lub w tych odnogach bocznych, w których następuje stała wymiana wody. Występować może także w litoralu jezior, zwłaszcza w miejscach o kamienistym dnie, narażonych na silne działanie fal (w strefie przyboju)[5]. Opływowy kształt muszli minimalizuje opór, wywierany przez płynącą wodę na osobnika, a stopa działa jak przyssawka, zapobiegając uniesieniu zwierzęcia przez wodę[11]. Osobniki przebywają na kamieniach, przyczepione do ich górnych, omywanych przez prąd i porośniętych przez peryfiton, powierzchni. Czasami spotykane są także na roślinach zasiedlających koryta cieków, np. na grążelu żółtym (Nuphar luteum), rdestnicach (Potamogeton), potoczniku wąskolistnym (Berula erecta)[5]. Wykazuje umiarkowaną odporność na wysychanie – gdy wskutek zmiany poziomu wody w cieku kamienie, na których przebywa, ulegną odsłonięciu, osobniki tego gatunku przywierają do podłoża, a elastyczna warstwa periostrakum na brzegu otworu muszli przywiera szczelnie do powierzchni podłoża, zabezpieczając organizm przed wyschnięciem. Przedstawiciele gatunku występują w wodach zarówno o małej i dużej twardości, o pH w zakresie 6,0–8,45. Choć preferują środowiska z czystą i zasobną w tlen wodą, są w stanie znieść umiarkowane zanieczyszczenie – gatunek ten bywa w związku z tym zaliczany do organizmów β-mezosaprobowych[5], jednak unika wód z dużą ilością zawiesiny, sedymentującej na zasiedlane przez niego powierzchnie[6].
Odżywianie[edytuj | edytuj kod]
Zdrapywacze, żywią się glonami i mikroorganizmami peryfitonowymi porastającymi kamienie i inne zanurzone przedmioty[5][6]. Oprócz okrzemek i zielenic peryfitonowych w treści żołądka znajdowano też zielenice (Ulothrix sp.) i krasnorosty (Hildebrandtia rivularis). Ślimaki te aktywne są głównie we wczesnych godzinach nocnych, podczas żerowania poruszają się z prędkością 6–12 cm/h[5].
Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]
Obojnaki, do rozrodu przystępują osobniki o wymiarach muszli od około 4–10,5 mm. Sezon rozrodczy rozpoczyna się wczesną wiosną (w kwietniu), trwa do sierpnia. W kopulacji może uczestniczyć jednocześnie kilka osobników, ustawiających się w łańcuchy kopulacyjne. Jaja składane są w owalnych, przezroczystych kokonach jajowych, przypominających z kształtu szkiełko zegarkowe, z zewnątrz otoczone są skórzastą osłonką, produkowana przez nogę. Kokony jajowe przyczepiane są do kamieni, zawierają zwykle do 12 jaj o wymiarach (średnio) 1,42×1,2 mm. Jeden osobnik może złożyć w ciągu życia ok. 50 jaj. Czas rozwoju jaja wynosi 14–28 dni. Rozwój prosty, średnia wielkość muszli osobników młodocianych to 1,05 mm. Długość życia osobnika to około 1 roku, wyjątkowo do 17 miesięcy, w ciągu roku pojawia się zwykle jedno, wyjątkowo dwa pokolenia osobników[5].
Interakcje międzygatunkowe[edytuj | edytuj kod]
Ślimaki tego gatunku są zjadane przez ryby (łososia, troć, strzeblę potokową, ciernika), ptaki (pluszcza, kurkę wodną), polują na nie pijawki: Glossiphonia complanata i Helobdella stagnalis. W jamie płaszcza występować może komensaliczny skąposzczet Chaetogaster limaei oraz larwy ochotek (Eukiefferiella spp.). Powierzchnię muszli mogą porastać epibionty, m.in. wirczyki (Vorticella sp.)[5].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Gatunek szeroko rozprzestrzeniony i pospolity, w IUCN ma status gatunku najmniejszej troski, choć lokalnie zagrożenie stanowić mogą dla jego populacji przeeksploatowanie zasobów wodnych, zanieczyszczenie wody, degradacja siedlisk w związku ze wzmożonym spływem zawiesin z wylesianych zlewni[3].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Ancylus fluviatilis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f MolluscaBase eds., Ancylus fluviatilis O. F. Müller, 1774, [w:] MolluscaBase [online] [dostęp 2024-04-27] (ang.).
- ↑ a b c M. Seddon, C. Albrecht, D. Van Damme, Ancylus fluviatilis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2012, wersja 2016-3, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2012.RLTS.T156181A17196933.en [dostęp 2016-01-04] (ang.).
- ↑ a b Müller, Otho Frederic. 1774. Vermivm terrestrium et fluviatilium, seu animalium infusoriorum, helminthicorum, et testaceorum, non marinorum, succincta historia. Volumen alterum: Testacea. Str. 201–202. Havniæ & Lipsiæ, (Heineck & Faber).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Andrzej Piechocki: Mięczaki (Mollusca) : ślimaki (Gastropoda). T. 7: Fauna słodkowodna Polski. Warszawa ; Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 165–168. ISBN 83-01-01143-2.
- ↑ a b c d e f g h Species summary for Ancylus fluviatilis. AnimalBase, 2011. [dostęp 2011-12-11]. (ang.).
- ↑ C. Albrecht, K. Kuhn, B. Streit. A molecular phylogeny of Planorboidea (Gastropoda, Pulmonata): insights from enhanced taxon sampling. „Zoologica Scripta”. 36, s. 27–39, 2007. DOI: 10.1111/j.1463-6409.2006.00258.x.
- ↑ Kazimierz Kumaniecki: Słownik łacińsko-polski. Warszawa: PWN, 1975.
- ↑ a b Jerzy Urbański: Poznaj krajowe ślimaki i małże. Warszawa: PZWS, 1951, s. 74.
- ↑ Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. III. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2008, s. 420. ISBN 978-83-88147-09-8.
- ↑ Winfried Lampert, Ulrich Sommer: Ekologia wód śródlądowych. Warszawa: Wydawnictwa Naukowe PWN, 2001, s. 86–87.