Ratusz Staromiejski w Toruniu

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ratusz Staromiejski w Toruniu
Symbol zabytku nr rej. A/922 z 27 sierpnia 1929
Ilustracja
Ratusz widziany od strony zachodniej
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Miejscowość

Toruń

Adres

Rynek Staromiejski 1

Typ budynku

ratusz, muzeum

Styl architektoniczny

gotyk

Architekt

Andrzej (budowniczy toruński), Antoni van Obberghen

Rozpoczęcie budowy

ok. poł. XIII w.

Położenie na mapie Torunia
Mapa konturowa Torunia, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ratusz Staromiejski w Toruniu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Ratusz Staromiejski w Toruniu”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ratusz Staromiejski w Toruniu”
Ziemia53°00′37,80″N 18°36′15,86″E/53,010500 18,604406
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Ratusz Staromiejski w Toruniu – główna budowla świecka toruńskiego Starego Miasta, gotycki budynek, który powstawał etapami w ciągu XIII i XIV w., przebudowany w XVII w. i odbudowany po zniszczeniach w XVIII w., jeden z najznakomitszych przykładów średniowiecznej architektury mieszczańskiej w środkowej Europie[1], główna siedziba Muzeum Okręgowego w Toruniu. Ratusz znajduje się na terenie Zespołu Staromiejskiego, na Rynku Staromiejskim.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Ratusz w dwudziestoleciu międzywojennym
Położenie Ratusza na planie Starego Miasta

Pierwotna zabudowa śródrynkowa narastała stopniowo w czasie XIII i XIV w. Dom kupiecki mieszczący sukiennice (domus forensis) został wzniesiony prawdopodobnie na miejscu obecnego zachodniego skrzydła na podstawie przywileju mistrza pruskiego Gerharda von Hirzberga z kwietnia 1259 roku[2]. Z 1274 roku pochodzi następny przywilej na budowę wieży oraz kramów i ław chlebowych, na miejscu dzisiejszego wschodniego skrzydła ratusza. Według rekonstrukcji Eugeniusza Gąsiorowskiego w końcu XIII wieku zabudowa Rynku Staromiejskiego składała się z dwóch wydłużonych, równoległych budynków. Od zachodu znajdował się piętrowy dom kupiecki (sukiennic), a od wschodu budynek mieszczący kramy i ławy chlebowe. Ściany szczytowe obu budynków były połączone murami kurtynowymi, a do ław i kramów chlebowych przylegała od południa wieża, nadbudowana o dwie kondygnacje w 1385 roku i zachowana w tej formie do dzisiaj[3].

W średniowieczu wieża pełniła funkcję więzienia[4].

Obecny kształt ratusz zawdzięcza głównie szeroko zakrojonej inwestycji budowlanej zapoczątkowanej w 1391 roku, prowadzonej w stylu gotyckim. Nie jest znane nazwisko budowniczego Ratusza. Zdaniem niemieckiego historyka Arthura Semraua, budowniczym Ratusza był mistrz Andris (Andrzej), budowniczy miejski Torunia w latach 1393–1419. Przywilej budowlany wystawił wielki mistrz Konrad von Wallenrode w 1393 roku (dokument wystawiono już w czasie trwania budowy)[5]. Nieznana jest data zakończenia budowy Ratusza. Prawdopodobnie inwestycja zakończyła się przed 1399 rokiem[6]. Wyburzono wówczas stare budynki handlowe, pozostawiając jedynie wieżę, i dokonano połączenia funkcji administracyjnych, handlowych i sądowniczych w jednym budynku, co było rozwiązaniem unikalnym w ówczesnej Europie[7]. Ratusz zyskał formę czteroskrzydłowego budynku na planie prostokąta o wymiarach 43,7 x 52,4 m, z wewnętrznym dziedzińcem dostępnym z przez cztery przelotowe bramy znajdujące się pośrodku każdego ze skrzydeł[8]. Wieża została zbudowana na wzór flandryjskich wież beffroi[9]. W 1593 roku wieża została przykryta wysokim gotyckim hełmem, stanowiącym charakterystyczny element dawnej panoramy miasta[10].

Manierystyczna przebudowa w latach 1602–1605, z inicjatywy burmistrza Henryka Strobanda i według projektu Antoniego van Obberghena polegała na podwyższeniu gmachu o jedno piętro[11]. Decyzję o przebudowie zatwierdziła Rada Torunia dnia 10 kwietnia 1602 roku. Remont budynku był konieczny z racji dużej roli, jaką pełnił on w tym okresie. Ratusz stanowił miejsce pobytu władców Rzeczypospolitej, obrad sejmu, sejmików generalnych Prus Królewskich. Podczas remontu wzorowano się na sztuce niderlandzkiej[12]. We wnętrzu zamontowano nowe kominki i portale. Ich autorem jest prawdopodobnie gdańska rodzina van den Blocke. W latach 1602–1603 został ufundowany strop[13]. Na nim znalazły się malowidła przedstawiające program przemian społecznych, religijnych i oświatowych prowadzonych przez Strobanda[14].

W roku 1703 w czasie oblężenia miasta przez wojska szwedzkie doszło do poważnego pożaru ratusza[15]. W jego wyniku uległ zniszczeniu prawie cały wystrój wnętrz, zawaliły się szczyty, a budynek do 1722 roku pozostawał bez dachu. W latach 1722–1728 i 1735–1738 dokonano odbudowy[16]. Istniały również projekty z lat 1735–1736 przebudowy całego ratusza w stylu późnobarokowym. Projekty przypisano Janowi Baptyście Cocchiemu[17]. Na początku XVIII wieku toruński rysownik Georg Friedrich Steiner stworzył 21 rysunków przedstawiających Ratusz[18]. Jeden z rysunków Steinera przedstawia Ratusz przed jego zniszczeniem przez wojska szwedzkie[19].

W 1869 roku barokowy ryzalit zastąpiono zachowanym do dzisiaj neogotyckim. W XIX wieku dokonano również przebudowy niektórych wnętrz.[potrzebny przypis]

Podczas II wojny światowej niemiecki architekt i urbanista Hans Döllgast zaprojektował nowy wystrój i wyposażenie wnętrz Ratusza[20].

W 1954 roku na ścianie zachodniego skrzydła Ratusza odsłonięto tablicę upamiętniającą przyłączenie Pomorza do Polski i złożenie hołdu Kazimierzowi IV Jagiellończykowi przez ziemię chełmińską. Tablicę wykonano z różowego wapienia. Inicjatorem upamiętnienia było Towarzystwo Miłośników Torunia. Na tablicy znajduje się napis: 1454 – 1954 W PIĘĆSETLECIE ODZYSKANIA POMORZA I HOŁDU ZIEMI CHEŁMIŃSKIEJ ZŁOŻONEGO W TYM MIEJSCU KRÓLOWI KAZIMIERZOWI JAGIELLOŃCZYKOWI. MŁODZIEŻ MIASTA TORUNIA[21].

W latach 1957–1964 przeprowadzono generalny remont i adaptację na potrzeby muzeum. Do najważniejszych prac należało wzmocnienie murów i sklepień, przywrócenie wnętrzom dawnego wyglądu przez wyburzenie ścian działowych z XIX w., odsłonięcie niektórych średniowiecznych elementów architektonicznych, zamurowanych w późniejszym czasie. Zastąpiono wtedy również drewnianą więźbę dachową z XVIII w. nową, wykonaną z elementów stalowych[22].

W czerwcu 1998 roku na południowej elewacji Ratusza odsłonięto tablicę upamiętniającą wpisanie Torunia na Listę światowego dziedzictwa UNESCO[23].

W latach 2003–2005 prowadzone były prace restauracyjne, w wyniku których dawny blask przywrócono wieży (odtworzono maswerkowe dekoracje malarskie, wyremontowano taras widokowy i zegar), wszystkim elewacjom (w tym także elewacjom wewnętrznym dziedzińca), czterem wieżyczkom narożnym oraz wyremontowano dach i wykonano iluminację budynku[potrzebny przypis].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Ratusz Staromiejski w Toruniu

Ratusz Staromiejski jest położony blisko środka rynku, nieco przesunięty w kierunku wschodnim. W planie jest prostokątem o wymiarach 43,7 x 52,4 m[8], z wewnętrznym dziedzińcem. U zbiegu skrzydeł południowego i wschodniego wznosi się czworoboczna wieża w typie flandryjskich wież strażniczych (beffroi)[9]. Wszystkie skrzydła i dziedziniec są podpiwniczone[24]. Sklepienia piwnic pod skrzydłem wschodnim wspierają się na masywnych kamiennych kolumnach. Artykulacja wszystkich elewacji (w tym również od strony dziedzińca) jest ujednolicona i składa się z wysokich, wąskich wnęk o silnie oprofilowanych narożach zamkniętych spłaszczonym łukiem ostrym, przechodzących przez całą wysokość budynku. Naroża są zaakcentowane nadwieszonymi ośmiobocznymi wieżyczkami o dwóch kondygnacjach, na osiach skrzydeł znajdują się wystawki ze skromnymi barokowymi szczytami, z pozostałościami dekoracji manierystycznej[potrzebny przypis].

Na parterze w skrzydle wschodnim mieściły się tzw. „kramy bogate” i ławy chlebowe, a w skrzydle zachodnim sukiennice[25]. W północno-zachodnim narożu prawdopodobnie mieściło się pomieszczenie dawnej wagi miejskiej, w skrzydle północnym znajduje się dawna sala sądowa[26]. Większość pomieszczeń na parterze jest sklepiona – ławy chlebowe krzyżowo-żebrowo, sukiennice, waga i sala sądowa trójpodporowo. Zewnętrzne trakty każdego ze skrzydeł Ratusza (zarówno od strony Rynku, jak i dziedzińca) zajmowały rzędy małych bud handlowych, wbudowanych do środka, pierwotnie otwartych tylko na zewnątrz i niemających połączenia z pozostałymi pomieszczeniami parteru. Wymusiło to specyficzny sposób oświetlenia pomieszczeń znajdujących się pośrodku skrzydeł (ław chlebowych, sukiennic i pozostałych) za pomocą okien umieszczonych ponad sklepieniami bud handlowych[potrzebny przypis].

Pierwsze piętro służyło celom reprezentacyjnym oraz mieściło Salę Radziecka, miejsce posiedzeń Rady Miejskiej. Bogata dekoracja tej sali z lat 1602–1603, zniszczona w pożarze w 1703 roku[potrzebny przypis], składała się z boazerii ściennych z malowidłami gdańskiego malarza Antona Mōllera oraz z malowidła na stropie[27]. Największym pomieszczeniem na piętrze jest Wielka Sala Mieszczańska była miejscem ważnych wydarzeń miejskich, podejmowano w niej królów, odbywały się tutaj również sejmy i sejmiki Stanów Prus Królewskich[28]. W 1645 roku zorganizowano w niej rozmowy między protestantami a katolikami, znane jako Colloquium charitativum[29]. W narożniku północno-wschodnim mieści się Sala Królewska, w której 17 czerwca 1501 roku zmarł król Jan Olbracht[7]. Na piętrze zachowało się wiele portali i drzwi drewnianych pochodzących z czasu odbudowy w XVIII w., zdobionych intarsjami (np. drzwi do Sali Radzieckiej z 1735 roku z postaciami Minerwy i Apollina, do Sali Królewskiej z 1767 roku z postacią Stanisława Augusta Poniatowskiego[potrzebny przypis]).

Drugie piętro, dodane w latach 1602–1603 służyło jako zbrojownia i biblioteka[30].

Zbiory[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Poczet Królów Polskich (Toruń).

Obecnie w ratuszu mieści się główny oddział Muzeum Okręgowego. W muzeum znajduje się m.in.: Galeria Sztuki Gotyckiej ze zbiorami unikatowych witraży z XIV wieku, ekspozycja przedstawiające dzieje Torunia i rzemiosła artystycznego z lat 1233–1793, Sala Mieszczańska z galerią portretów toruńskich mieszczan, Sala Królewska z najstarszym w Polsce Pocztem Królów Polskich, wystawa Mennica i monety toruńskie 1233/1238–1765, zbiory biżuterii ze Skrwilna. Ponadto w muzeum znajduje się Galeria malarstwa polskiego od poł. XVIII w. do 2010 roku. W zbiorach znajdują się obrazy m.in.: Jana Matejki, Wojciecha Gersonia, Jacka Malczewskiego, Juliana Fałata, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Andrzeja Wróblewskiego czy Zdzisława Beksińskiego[31].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

  • Piwnica Gdańska pod skrzydłem wschodnim
    Piwnica Gdańska pod skrzydłem wschodnim
  • Dawne ławy chlebowe na parterze skrzydła wschodniego, obecnie galeria sztuki gotyckiej
    Dawne ławy chlebowe na parterze skrzydła wschodniego, obecnie galeria sztuki gotyckiej
  • Portal do sali królewskiej, wykonany w czasie przebudowy w latach 1602-1605
    Portal do sali królewskiej, wykonany w czasie przebudowy w latach 1602-1605
  • Sala Wielka (Mieszczańska)
    Sala Wielka (Mieszczańska)
  • Hall przed Salą Królewską
    Hall przed Salą Królewską
  • Intarsjowane rokokowe drzwi Sali Sądowej, wykonane w 1760 roku
    Intarsjowane rokokowe drzwi Sali Sądowej, wykonane w 1760 roku

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Ratusz Staromiejski. przyjaciel-torunia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-31)]. (pol.).
  2. ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 29–30.
  3. ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 30–32.
  4. ↑ Janicka 2003 ↓, s. 85.
  5. ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 49, 70.
  6. ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 50.
  7. ↑ a b Gąsiorowski 2004 ↓, s. 10.
  8. ↑ a b Gąsiorowski 2004 ↓, s. 56.
  9. ↑ a b Gąsiorowski 2004 ↓, s. 32.
  10. ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 114.
  11. ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 92–93, 114.
  12. ↑ Birecki 2011 ↓, s. 191.
  13. ↑ Birecki 2011 ↓, s. 192.
  14. ↑ Birecki 2011 ↓, s. 192–193.
  15. ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 133.
  16. ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 134–135.
  17. ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 20, 160.
  18. ↑ Kruszelnicki 1985 ↓, s. 103.
  19. ↑ Kruszelnicki 1985 ↓, s. 105.
  20. ↑ Kluczwajd 2023 ↓, s. 31.
  21. ↑ Ziółkiewicz i Paczuski 2002 ↓, s. 22.
  22. ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 181–182.
  23. ↑ Ziółkiewicz 2009 ↓, s. 78.
  24. ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 57.
  25. ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 30–31.
  26. ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 39.
  27. ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 101.
  28. ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 62.
  29. ↑ Kizik 2014 ↓, s. 126.
  30. ↑ Gąsiorowski 2004 ↓, s. 109.
  31. ↑ Ratusz Staromiejski w Toruniu. muzeum.torun.pl. [dostęp 2022-01-02].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Piotr Birecki: Architektura i sztuka luterańska w Toruniu w okresie nowożytnym. W: Jarosław Kłaczkow (red.): Ewangelicy w Toruniu (XVI-XX w.). Toruń: Adam Marszałek, 2011. ISBN 978-83-7780-051-5.
  • Eugeniusz Gąsiorowski: Ratusz Staromiejski w Toruniu. Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu, 2004. ISBN 83-87083-78-X.
  • Danuta Janicka. Więzienia w Toruniu w XVIII-XX wieku. „Rocznik Toruński”. 30, 2003. 
  • Edmund Kizik. Ratusze wielkich miast Prus Królewskich w publicznych świętach władzy w XVI-XVIII wieku. Uwagi na marginesie projektu badawczego. „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”. LXXIV, 2014. 
  • Katarzyna Kluczwajd: Kopernikowy rok 1943 w Toruniu i „ujednolicenie” zabudowy ul. Kopernika. Opóźnione obchody polskie 1953 roku. W: Toruńskie rocznice kopernikańskie: fakty, ideologie, kreacje. Katarzyna Kluczwajd, Michał Pszczółkowski (red.). Toruń: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2023. ISBN 978-83-966134-3-1.
  • Zygmunt Kruszelnicki: Jerzy Fryderyk Steiner (1704–1766) rysownik toruński. W: Józef Poklewski (red.): Artyści w dawnym Toruniu. Warszawa-Poznań-Toruń: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985.
  • Antoni Ziółkiewicz, Adam Paczuski: Pomniki Torunia. Toruń: Wydawnictwo Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturalnego w Toruniu, 2002. ISBN 83-87768-85-5.
  • Antoni Ziółkiewicz: Toruńskie pomniki. Pomniki, tablice, kamienie. Toruń: Wydawnictwo Urbański, 2009. ISBN 978-83-88219-32-0.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ratusz_Staromiejski_w_Toruniu&oldid=73499257”