Szaber: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m r2.7.2+) (Robot dodał no:Plyndring |
→Szaber w Polsce: etymologia, źródła/przypisy |
||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
'''Szaber''' - proceder przestępczy, polegający na grabieży mienia pozostającego bez opieki w wyniku wojen lub klęsk żywiołowych (z [[Język niemiecki|niem.]] ''schaben'' - zeskrobywać; tu: zdrapywać, rozdrapywać majątek). |
'''Szaber''' - proceder przestępczy, polegający na grabieży mienia pozostającego bez opieki w wyniku wojen lub klęsk żywiołowych (z [[Język niemiecki|niem.]] ''schaben'' - zeskrobywać; tu: zdrapywać, rozdrapywać majątek). |
||
== Pochodzenie słowa == |
|||
W mowie przestępców z języka żydowskiego jidysz, szaber oznaczało "łom" pochodzące od hebrajskiego "szabar" - "łamać"<ref>Agnieszka Małocha: Żydowskie zapożyczenia leksykalne w socjolekcie przestępczym, [w:] Języki subkultur, red. Janusz Anusiewicz i Bogdan Siciński, seria "Język a kultura", tom 10, Wydawnictwo Wiedza o Kulturze, Wrocław 1994, s. 151: "SZABER: jid. šaber "łom", hebr. šābar "łamać""; por. też s. 131 i 167</ref>. [[Karol Estreicher]] w publikacji "Szwargot więzienny" z 1903 r. podaje, że w gwarze przestępczej szaber to ''"dłuto, żelazo do łamania murów i świder do dziurawienia murów"''<ref>Karol Estreicher, "Szwargot więzienny", Kraków 1903 r., s.80</ref>. Podobnie uznaje [[Jan Karłowicz]] w "Słowniku gwar polskich" z 1907 r.<ref>Jan Karłowicz, Słownik gwar polskich, tom V, nakładem Akademii Umiejętności, Kraków 1907, s. 278</ref> |
|||
W zmienionym znaczeniu, już jako słowo związane z rabowaniem opuszczonego mienia, wymieniane jest m.in. w "Kronice getta warszawskiego" napisanej przez [[Emanuel Ringelblum|Emanuela Ringelbluma]] około 1942 r: |
|||
{{cytat|''Od razu po zabraniu kogoś sąsiedzi wdzierali się do mieszkania i wszystko pustoszyli. Nazywano to w żargonie okupacyjnym "szabrem"''.<ref>Emanuel Ringelblum, Kronika getta warszawskiego. Wrzesień 1939 - styczeń 1943, wstęp i redakcja Artur Eisenbach, przełożył z jidisz Adam Rutkowski, Czytelnik, Warszawa 1983, s.460</ref><ref>Pamiętniki z getta warszawskiego. Fragmenty i regesty, opracował Michał Grynberg, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988, s.106</ref><ref>Pamiętnik Jana Mawulta (Stanisława Gombińskiego), lipiec-wrzesień 1942. Wspomnienia spisane przed powstaniem, w pierwszej połowie 1944, s.342</ref>}} |
|||
== Szaber w Polsce == |
== Szaber w Polsce == |
||
| Linia 11: | Linia 17: | ||
Słabość władz, skłonność do odwetu na Niemcach, ogólne rozprzężenie norm na skutek wojny, ciche przyzwolenie współobywateli, rozbójnicze zachowanie się żołnierzy zwycięskiej armii - wszystkie te czynniki nie sprzyjały skutecznemu egzekwowaniu prawa, teoretycznie traktującego szaber jak kradzież mienia państwowego (zgodnie z ówczesnym prawem, wszelkie mienie porzucone przez Niemców traktowane było jako własność państwa polskiego), a handel szabrowanymi przedmiotami jak [[paser]]stwo. Część zagrabionego mienia szabrownicy-hurtownicy wywozili na sprzedaż w centralnych i wschodnich regionach Polski, część zaś "detaliści" sprzedawali (bądź wymieniali na inne przedmioty) na miejscu. Na przykład na obszarze wyburzonych przez Niemców w centrum Wrocławia kwartałów domów (stworzyli tam dwukilometrowy pas startowy dla samolotów), zwanym dziś [[Plac Grunwaldzki we Wrocławiu|Placem Grunwaldzkim]] przez pierwsze lata po [[II wojna światowa|wojnie]] kwitł handel szabrowanymi przedmiotami - od [[fortepian|fortepianów]] i [[meble|mebli]], poprzez zastawę stołową, [[odzież]] i [[rower]]y po [[Zegar (czasomierz)|zegar]]y, zegarki i [[biżuteria|biżuterię]], dlatego plac ten jeszcze przez wiele lat później nazywany był przez mieszkańców "szaberplac"<ref>[http://wroclaw.hydral.com.pl/11519,obiekt.html "Szaberplac" we Wratislaviae Amici]</ref>. |
Słabość władz, skłonność do odwetu na Niemcach, ogólne rozprzężenie norm na skutek wojny, ciche przyzwolenie współobywateli, rozbójnicze zachowanie się żołnierzy zwycięskiej armii - wszystkie te czynniki nie sprzyjały skutecznemu egzekwowaniu prawa, teoretycznie traktującego szaber jak kradzież mienia państwowego (zgodnie z ówczesnym prawem, wszelkie mienie porzucone przez Niemców traktowane było jako własność państwa polskiego), a handel szabrowanymi przedmiotami jak [[paser]]stwo. Część zagrabionego mienia szabrownicy-hurtownicy wywozili na sprzedaż w centralnych i wschodnich regionach Polski, część zaś "detaliści" sprzedawali (bądź wymieniali na inne przedmioty) na miejscu. Na przykład na obszarze wyburzonych przez Niemców w centrum Wrocławia kwartałów domów (stworzyli tam dwukilometrowy pas startowy dla samolotów), zwanym dziś [[Plac Grunwaldzki we Wrocławiu|Placem Grunwaldzkim]] przez pierwsze lata po [[II wojna światowa|wojnie]] kwitł handel szabrowanymi przedmiotami - od [[fortepian|fortepianów]] i [[meble|mebli]], poprzez zastawę stołową, [[odzież]] i [[rower]]y po [[Zegar (czasomierz)|zegar]]y, zegarki i [[biżuteria|biżuterię]], dlatego plac ten jeszcze przez wiele lat później nazywany był przez mieszkańców "szaberplac"<ref>[http://wroclaw.hydral.com.pl/11519,obiekt.html "Szaberplac" we Wratislaviae Amici]</ref>. |
||
{{Przypisy}} |
|||
== Wpływy kulturowe == |
== Wpływy kulturowe == |
||
Wersja z 14:40, 2 mar 2012
Szaber - proceder przestępczy, polegający na grabieży mienia pozostającego bez opieki w wyniku wojen lub klęsk żywiołowych (z niem. schaben - zeskrobywać; tu: zdrapywać, rozdrapywać majątek).
Pochodzenie słowa
W mowie przestępców z języka żydowskiego jidysz, szaber oznaczało "łom" pochodzące od hebrajskiego "szabar" - "łamać"[1]. Karol Estreicher w publikacji "Szwargot więzienny" z 1903 r. podaje, że w gwarze przestępczej szaber to "dłuto, żelazo do łamania murów i świder do dziurawienia murów"[2]. Podobnie uznaje Jan Karłowicz w "Słowniku gwar polskich" z 1907 r.[3]
W zmienionym znaczeniu, już jako słowo związane z rabowaniem opuszczonego mienia, wymieniane jest m.in. w "Kronice getta warszawskiego" napisanej przez Emanuela Ringelbluma około 1942 r:
Od razu po zabraniu kogoś sąsiedzi wdzierali się do mieszkania i wszystko pustoszyli. Nazywano to w żargonie okupacyjnym "szabrem".[4][5][6]
Szaber w Polsce
W Polsce szabrownictwo wystąpiło szczególnie powszechnie w roku 1945 i utrzymywało się w przybliżeniu do końca lat czterdziestych; polegało na grabieży mienia porzuconego przez Niemców uciekających z terenów obecnego Dolnego Śląska, Opolszczyzny, ziemi lubuskiej, Pomorza oraz Warmii i Mazur - tzw. "ziem odzyskanych". Grabieży tej dokonywała zarówno Armia Czerwona, korzystając z wprowadzonego przez siebie prawa wojennego, dopuszczającego nieograniczone korzystanie ("o ile to uzasadniały względy wojenne") z zasobów strefy przyfrontowej, sięgającej - wg tego prawa - nawet 100 km za cofającymi się wojskami niemieckimi, jak również przez żołnierzy działających na własną rękę, którzy każdy wartościowy przedmiot traktowali jako dobro "trofiejne" (zdobyczne). Rabunek w tym okresie był również dziełem polskich rodzimych grabieżców i złodziei, postępujących w ślad za posuwającym się na zachód wojskiem.
Znaczna część majątku komunalnego oraz infrastruktury przemysłowej i publicznej obecnych polskich Ziem Zachodnich została w tamtym czasie w rabunkowy sposób zniszczona, zdemontowana, pocięta na części i wywieziona na składowiska w ZSRR pod pretekstem doposażenia wyczerpanego wojną przemysłu radzieckiego (w większości zresztą nigdy nigdzie tego mienia nie wykorzystano). Na przykład infrastruktura zelektryfikowanej jeszcze przez Niemców linii kolejowej Wrocław-Jelenia Góra została w całości (stalowe słupy, miedziana trakcja, stacje zasilające, miejscami także szyny) pocięta i wywieziona na wschód. Linię tę ponownie PKP zelektryfikowały dopiero dwadzieścia kilka lat później. Zakłady Linke-Hoffmann we Wrocławiu (późniejszy Pafawag) były przez Armię Czerwoną grabione dwunastokrotnie, wbrew nieustannym podejmowanym przez polskie tymczasowe władze miasta próbom odtworzenia w nich produkcji.
Po zakończeniu wojny zjawisko szabru "zinstytucjonalizowanego" przez armię praktycznie wygasło, natomiast w najlepsze trwało rozkradanie mienia z porzuconych przez uciekających bądź wysiedlanych mieszkańców domów oraz z nieobjętych jeszcze państwową opieką fabryk i zakładów. W miarę upływu czasu, kiedy całkowicie opuszczonych domów i innych obiektów ubywało, grasujące grupy szabrowników dopuszczały się do rozbojów w obiektach już zamieszkanych, dokonując napadów na współobywateli, nierzadko z użyciem broni.
Słabość władz, skłonność do odwetu na Niemcach, ogólne rozprzężenie norm na skutek wojny, ciche przyzwolenie współobywateli, rozbójnicze zachowanie się żołnierzy zwycięskiej armii - wszystkie te czynniki nie sprzyjały skutecznemu egzekwowaniu prawa, teoretycznie traktującego szaber jak kradzież mienia państwowego (zgodnie z ówczesnym prawem, wszelkie mienie porzucone przez Niemców traktowane było jako własność państwa polskiego), a handel szabrowanymi przedmiotami jak paserstwo. Część zagrabionego mienia szabrownicy-hurtownicy wywozili na sprzedaż w centralnych i wschodnich regionach Polski, część zaś "detaliści" sprzedawali (bądź wymieniali na inne przedmioty) na miejscu. Na przykład na obszarze wyburzonych przez Niemców w centrum Wrocławia kwartałów domów (stworzyli tam dwukilometrowy pas startowy dla samolotów), zwanym dziś Placem Grunwaldzkim przez pierwsze lata po wojnie kwitł handel szabrowanymi przedmiotami - od fortepianów i mebli, poprzez zastawę stołową, odzież i rowery po zegary, zegarki i biżuterię, dlatego plac ten jeszcze przez wiele lat później nazywany był przez mieszkańców "szaberplac"[7].
- ↑ Agnieszka Małocha: Żydowskie zapożyczenia leksykalne w socjolekcie przestępczym, [w:] Języki subkultur, red. Janusz Anusiewicz i Bogdan Siciński, seria "Język a kultura", tom 10, Wydawnictwo Wiedza o Kulturze, Wrocław 1994, s. 151: "SZABER: jid. šaber "łom", hebr. šābar "łamać""; por. też s. 131 i 167
- ↑ Karol Estreicher, "Szwargot więzienny", Kraków 1903 r., s.80
- ↑ Jan Karłowicz, Słownik gwar polskich, tom V, nakładem Akademii Umiejętności, Kraków 1907, s. 278
- ↑ Emanuel Ringelblum, Kronika getta warszawskiego. Wrzesień 1939 - styczeń 1943, wstęp i redakcja Artur Eisenbach, przełożył z jidisz Adam Rutkowski, Czytelnik, Warszawa 1983, s.460
- ↑ Pamiętniki z getta warszawskiego. Fragmenty i regesty, opracował Michał Grynberg, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988, s.106
- ↑ Pamiętnik Jana Mawulta (Stanisława Gombińskiego), lipiec-wrzesień 1942. Wspomnienia spisane przed powstaniem, w pierwszej połowie 1944, s.342
- ↑ "Szaberplac" we Wratislaviae Amici
Wpływy kulturowe
W Polsce zjawisko szabru i szabrowników posłużyło za kanwę głośnego filmu Jerzego Hoffmana z 1964 roku pt. Prawo i pięść.
Bibliografia
- Zdzisław Zblewski: Leksykon PRL-u. Kraków: Znak, 2000, s. 149. ISBN 83-7006-793-X.
Linki zewnętrzne
- szaber w słowniku Kopalińskiego
- Marcin Zaremba, "Związek szabrowników", "Polityka - Historia", 4 listopada 2009
- "Na Haiti krążą gangi z maczetami", szabrownictwo po trzęsieniu ziemi na Haiti w 2010