Debora Vogel

Debora Vogel (ur. 1902 w Bursztynie, zm. 1942 we Lwowie) – dwujęzyczna żydowska pisarka, filozof, krytyk literacki i krytyk sztuki, pisząca po polsku i w jidysz (także, w mniejszym stopniu, po hebrajsku).

Droga życiowa

Debora vogel

Pochodziła z galicyjskiej inteligenckiej rodziny żydowskiej. Urodziła się w niewielkim miasteczku Bursztyn, gdzie jej ojciec sprawował funkcję dyrektora szkoły żydowskiej. Podczas I wojny światowej rodzina Voglów przebywała w Wiedniu, zaś po jej zakończeniu osiadła we Lwowie. Debora ukończyła niemieckie gimnazjum jeszcze w Wiedniu. W 1919 podjęła studia w zakresie filozofii, psychologii i polonistyki na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, które od 1924 kontynuowała na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 1926 obroniła pracę doktorską Znaczenie poznawcze sztuki u Hegla i jego modyfikacji u Józefa Kremera. Po studiach została wykładowcą psychologii i literatury polskiej w seminarium hebrajskim we Lwowie. Podczas okupacji sowieckiej uczelnia została przekształcona w seminarium dla nauczycieli jidysz i Vogel wykładała tam także literaturę żydowską.

Debiutowała po polsku, jednak w latach dwudziestych zaczęła pisać w jidysz i w tym języku powstała znaczna część jej twórczości; tłumaczyła także teksty z jidysz na polski (teksty własne oraz twórczość poetów jidysz) oraz z języka polskiego na jidysz (głównie teksty własne). W latach 30. była współpracowniczką licznych czasopism, m.in. Chwili, Naszej Opinii, pism Cusztajer i Inzich ukazujących się w jidysz oraz „Sygnałów” i Wiadomości Literackich.

Była znawcą kubizmu, konstruktywizmu, krytykiem towarzyszącym twórczości żydowskich malarzy wzorujących się na Fernandzie Léger związanych z lwowską grupą „Artes”, wśród których był ilustrator jej twórczości Henryk Streng. Pośród jej serdecznych przyjaciół był pisarz, malarz i grafik Bruno Schulz. Schulza poznała przez Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego), z którym była zaznajomiona i który jest autorem jej – niezachowanego w oryginale – portretu. W listach Schulza kierowanych do Vogel powstała pierwsza wersja Sklepów cynamonowych.

Zginęła we lwowskim getcie w sierpniu 1942 podczas akcji likwidacyjnej Żydów, wraz z matką, mężem (architektem Szulimem Barenblüthem) i synkiem Aszerem. Pisarkę wraz z rodziną znalazł Henryk Streng, który pracował wówczas przy sprzątaniu ciał zamordowanych podczas akcji sierpniowej.

Twórczość

Poezja

• Tog figurn (1930)
• Manekinen (1934)

Polskie tłumaczenia wybranych wierszy znajdują się w aneksie do pracy Karoliny Szymaniak, Być agentem wiecznej idei... (zob. poniżej Opracowania)

Proza

• Akacjes blien (w jidysz) (1935)
• Akacje kwitną przekład autorski na język polski (1936), najnowsze wydanie Austeria 2006 (zawiera dodatkowo współczesne tłumaczenia nieprzełożonych dotychczas późniejszych montaży), ISBN 83-89129-49-3.

Krytyka

• Pozycja Stanisława Ignacego Witkiewicza we współczesnej kulturze polskiej
• Temat i forma w sztuce Chagalla [w jidysz]
• Genealogia fotomontażu i jego możliwości
• Statyka, dynamika i aktualność w sztuce [w jidysz]
• „Białe słowa” w poezji [w jidysz]
• Montaż jako gatunek literacki [w jidysz]

Trzy pierwsze teksty ukazały się w piśmie Ogród (tekst o Chagallu w tłumaczeniu Tomasza Kuberczyka). Tłumaczenia trzech ostatnich esejów oraz kilku innych teoretycznych prac znajdują się w aneksie do pracy Karoliny Szymaniak, Być agentem wiecznej idei... (zob. poniżej Opracowania).

Opracowania

Karolina Szymaniak: Być agentem wiecznej idei. Przemiany poglądów estetycznych Debory Vogel, Universitas, Kraków 2006, ISBN 83-242-0658-2.

Zobacz też

• Obóz Janowski

Bibliografia

• Dvoyre Fogel. Jewish Women’s Archive. [dostęp 2013-01-01].
• Tygodnik Powszechny – Między światami