Obóz janowski: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
merytoryczne, źródła/przypisy
Linia 5: Linia 5:


== Historia ==
== Historia ==
Po zajęciu Lwowa 30 czerwca 1941 i dokonanych w pierwszych dniach okupacji [[Pogromy lwowskie (1941)|pogromach]] ludności żydowskiej, Niemcy nakazali wydzielenie i odgrodzenie [[getto|getta]] – dzielnicy żydowskiej, w której mieli zamieszkać wszyscy Żydzi. Ogradzanie ukończono w październiku 1941 roku. Oprócz tego przy ul. Janowskiej 134, na terenie fabryki budowy maszyn młyńskich Steinhausa, hitlerowscy okupanci założyli zakłady zbrojeniowe, znacznie powiększone we wrześniu 1941. Pracowali w nich skoszarowani od 31 października 1941 robotnicy żydowscy.
Po zajęciu Lwowa 30 czerwca 1941 i dokonanych w pierwszych dniach okupacji [[Pogromy lwowskie (1941)|pogromach]] ludności żydowskiej, Niemcy nakazali wydzielenie i odgrodzenie [[getto|getta]] – dzielnicy żydowskiej, w której mieli zamieszkać wszyscy Żydzi. Tworzenie ogrodzenia wokół obszaru getta ukończono w październiku 1941 roku<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = 75 lat temu wybuchł bunt więźniów w obozie przy ul. Janowskiej we Lwowie |czasopismo = dzieje.pl |data dostępu = 2018-11-19 |url = https://dzieje.pl/aktualnosci/75-lat-temu-wybuchl-bunt-wiezniow-w-obozie-przy-ul-janowskiej-we-lwowie |język = pl}}</ref>.


Natychmiast po utworzeniu obozu zaczęto oprócz Żydów kierować do niego więźniów politycznych oraz radzieckich jeńców wojennych. Od wiosny 1942 do obozu kierowano także transporty Żydów z innych rejonów i z zagranicy. Obóz janowski był obozem tranzytowym, z niego kierowano więźniów do [[Obóz zagłady w Bełżcu|obozu zagłady w Bełżcu]].
Oprócz getta przy ul. Janowskiej 134, na terenie fabryki budowy maszyn młyńskich Steinhausa, hitlerowscy okupanci założyli zakłady zbrojeniowe, znacznie powiększone we wrześniu 1941. Pracowali w nich skoszarowani od 31 października 1941 robotnicy żydowscy. W listopadzie oficjalnie budowany obóz pracy podporządkowano [[Schutzstaffel|SS]] oraz DAW – Deutsche Ausrüstungswerke, a komendantem został [[Fritz Gebauer]]<ref name=":0" />.Natychmiast po utworzeniu obozu zaczęto oprócz Żydów kierować do niego więźniów politycznych oraz radzieckich jeńców wojennych. Od wiosny 1942 do obozu kierowano także transporty Żydów z innych rejonów i z zagranicy. Obóz janowski był obozem tranzytowym, z niego kierowano więźniów do [[Obóz zagłady w Bełżcu|obozu zagłady w Bełżcu]].


Zimą 1942 obóz znacznie rozbudowano, zaś od wiosny 1943 utworzono także obóz kobiecy. 19 listopada 1943 Niemcy dokonali w obozie masowego mordu więźniów, głównie Żydów, po czym obóz zlikwidowano.
Zimą 1942 obóz znacznie rozbudowano, zaś od wiosny 1943 utworzono także obóz kobiecy. W szczytowym momencie w obozie janowskim znajdowało się 30 tys. kobiet i mężczyzn<ref name=":0" />. W obozie pracowali również Polacy i Ukraińcy. Byli oddzieleni od Żydów i zwykle po odbyciu kilkumiesięcznej kary wypuszczani na wolność<ref name=":0" />.


Obóz składał się z kilku części. Pierwszą zajmowały budynki administracyjne, domy oficerów oraz kwatery ukraińskich strażników służących wcześniej w [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]]. W centrum części administracyjnej znajdowała się willa Obersturmführera [[Gustav Willhaus|Gustava Willhausa]], który przejął nadzór nad obozem wiosną 1942 r.<ref name=":0" /> W drugiej części obozu znajdowały się baraki więźniów, kuchnia, plac apelowy. Za pagórkami znajdowało się miejsce wykonywania egzekucji oraz zakopywania ofiar. W trzeciej części obozu umieszczono warsztaty zbrojeniowe administrowane przez Hauptsturmführera SS Fritza Gebauera.
⚫
Przez okres działania obozu zginęło w nim do 200 tysięcy ludzi, w większości zamordowanych lub zmarłych z chorób i głodu<ref>A. Redzik, ''Janowskie piekło'', [w:] Michał Maksymilian Borwicz, ''Uniwersytet zbirów. Rzecz o obozie janowskim we Lwowie 1941-1944'', Kraków: Wysoki Zamek 2014, s. 235. {{ISBN|978-83-939586-3-4}} </ref>.

W lipcu 1943 r. Willhaus został przeniesiony, a jego miejsce zajął z Hauptsturmführer SS [[Franz Warzog]]<ref name=":0" />.

Wstępem do likwidacji obozu miała być akcja zacierania śladów zbrodni. W obozie utworzono tzw. Sonderkommando 1005, którego zadaniem było wydobywanie ciał pomordowanych, palenie ich i mielenie popiołów. W dniu 19 listopada 1943 członkowie Sonderkommando 1005 zorientowali się, że obóz janowski jest otaczany przez Niemców, w związku z czym zaatakowali SS-manów i ukraińskich strażników, dzięki czemu kilkudziesięciu z więźniów udało się uciec<ref name=":0" />. Pozostałych Niemcy w większości wymordowali, po czym obóz w lipcu 1944 roku zlikwidowano po zatarciu śladów dokonywanych w nim zbrodni<ref name=":0" />.

⚫
Przez okres działania obozu wg szacunków sowieckich zginęło w nim do 200 tysięcy ludzi, w większości zamordowanych lub zmarłych z chorób i głodu<ref>A. Redzik, ''Janowskie piekło'', [w:] Michał Maksymilian Borwicz, ''Uniwersytet zbirów. Rzecz o obozie janowskim we Lwowie 1941-1944'', Kraków: Wysoki Zamek 2014, s. 235. {{ISBN|978-83-939586-3-4}} </ref>, wg innych szacunków zginęło w obozie janowskim kilkadziesiąt tysięcy osób, a w gettcie lwowskim około 100 tys. osób<ref name=":0" />.


Obóz opisany przez [[Stanisław Lem|Stanisława Lema]] w książce „[[Eden (powieść)|Eden]]” jako opis obozu zagłady na innej planecie przypuszczalnie odnosi się do obozu janowskiego<ref>{{Cytuj | url=http://wyborcza.pl/1,75410,20380215,tajemnice-stanislawa-lema-co-o-przeszlosci-genialnego-pisarza.html?utm_source=facebook.com&utm_medium=SM&utm_campaign=FB_Gazeta_Wyborcza | tytuł=Wyborcza.pl<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=wyborcza.pl | data dostępu=2017-11-25}}</ref>.
Obóz opisany przez [[Stanisław Lem|Stanisława Lema]] w książce „[[Eden (powieść)|Eden]]” jako opis obozu zagłady na innej planecie przypuszczalnie odnosi się do obozu janowskiego<ref>{{Cytuj | url=http://wyborcza.pl/1,75410,20380215,tajemnice-stanislawa-lema-co-o-przeszlosci-genialnego-pisarza.html?utm_source=facebook.com&utm_medium=SM&utm_campaign=FB_Gazeta_Wyborcza | tytuł=Wyborcza.pl<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=wyborcza.pl | data dostępu=2017-11-25}}</ref>.

Wersja z 15:22, 19 lis 2018

Obóz janowski. Więźniowie przy pracy
Członkowie tzw. Sonderkommando 1005 w obozie janowskim przy młynie do mielenia kości zmarłych
Orkiestra obozowa

Obóz janowski, KZ Janowska – niemiecki obóz koncentracyjny we Lwowie.

Historia

Po zajęciu Lwowa 30 czerwca 1941 i dokonanych w pierwszych dniach okupacji pogromach ludności żydowskiej, Niemcy nakazali wydzielenie i odgrodzenie getta – dzielnicy żydowskiej, w której mieli zamieszkać wszyscy Żydzi. Tworzenie ogrodzenia wokół obszaru getta ukończono w październiku 1941 roku[1].

Oprócz getta przy ul. Janowskiej 134, na terenie fabryki budowy maszyn młyńskich Steinhausa, hitlerowscy okupanci założyli zakłady zbrojeniowe, znacznie powiększone we wrześniu 1941. Pracowali w nich skoszarowani od 31 października 1941 robotnicy żydowscy. W listopadzie oficjalnie budowany obóz pracy podporządkowano SS oraz DAW – Deutsche Ausrüstungswerke, a komendantem został Fritz Gebauer[1].Natychmiast po utworzeniu obozu zaczęto oprócz Żydów kierować do niego więźniów politycznych oraz radzieckich jeńców wojennych. Od wiosny 1942 do obozu kierowano także transporty Żydów z innych rejonów i z zagranicy. Obóz janowski był obozem tranzytowym, z niego kierowano więźniów do obozu zagłady w Bełżcu.

Zimą 1942 obóz znacznie rozbudowano, zaś od wiosny 1943 utworzono także obóz kobiecy. W szczytowym momencie w obozie janowskim znajdowało się 30 tys. kobiet i mężczyzn[1]. W obozie pracowali również Polacy i Ukraińcy. Byli oddzieleni od Żydów i zwykle po odbyciu kilkumiesięcznej kary wypuszczani na wolność[1].

Obóz składał się z kilku części. Pierwszą zajmowały budynki administracyjne, domy oficerów oraz kwatery ukraińskich strażników służących wcześniej w Armii Czerwonej. W centrum części administracyjnej znajdowała się willa Obersturmführera Gustava Willhausa, który przejął nadzór nad obozem wiosną 1942 r.[1] W drugiej części obozu znajdowały się baraki więźniów, kuchnia, plac apelowy. Za pagórkami znajdowało się miejsce wykonywania egzekucji oraz zakopywania ofiar. W trzeciej części obozu umieszczono warsztaty zbrojeniowe administrowane przez Hauptsturmführera SS Fritza Gebauera.

W lipcu 1943 r. Willhaus został przeniesiony, a jego miejsce zajął z Hauptsturmführer SS Franz Warzog[1].

Wstępem do likwidacji obozu miała być akcja zacierania śladów zbrodni. W obozie utworzono tzw. Sonderkommando 1005, którego zadaniem było wydobywanie ciał pomordowanych, palenie ich i mielenie popiołów. W dniu 19 listopada 1943 członkowie Sonderkommando 1005 zorientowali się, że obóz janowski jest otaczany przez Niemców, w związku z czym zaatakowali SS-manów i ukraińskich strażników, dzięki czemu kilkudziesięciu z więźniów udało się uciec[1]. Pozostałych Niemcy w większości wymordowali, po czym obóz w lipcu 1944 roku zlikwidowano po zatarciu śladów dokonywanych w nim zbrodni[1].

Przez okres działania obozu wg szacunków sowieckich zginęło w nim do 200 tysięcy ludzi, w większości zamordowanych lub zmarłych z chorób i głodu[2], wg innych szacunków zginęło w obozie janowskim kilkadziesiąt tysięcy osób, a w gettcie lwowskim około 100 tys. osób[1].

Obóz opisany przez Stanisława Lema w książce „Eden” jako opis obozu zagłady na innej planecie przypuszczalnie odnosi się do obozu janowskiego[3].

Więźniowie

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i 75 lat temu wybuchł bunt więźniów w obozie przy ul. Janowskiej we Lwowie, „dzieje.pl” [dostęp 2018-11-19] (pol.).
  2. ↑ A. Redzik, Janowskie piekło, [w:] Michał Maksymilian Borwicz, Uniwersytet zbirów. Rzecz o obozie janowskim we Lwowie 1941-1944, Kraków: Wysoki Zamek 2014, s. 235. ISBN 978-83-939586-3-4
  3. ↑ Wyborcza.pl [online], wyborcza.pl [dostęp 2017-11-25].

Bibliografia

  • Michał Maksymilian Borwicz: Uniwersytet zbirów, Kraków 1946, wyd. przez Centralną Żydowską Komisję Historyczną przy C. K. Żydów Polskich – oddział w Krakowie; 2 wydanie: Michał Maksymilian Borwicz, Uniwersytet zbirów. Rzecz o Obozie Janowskim we Lwowie 1941-1944, Kraków: Wysoki Zamek 2014. ISBN 978-83-939586-3-4
  • Janina Hescheles: Oczyma dwunastoletniej dziewczyny. Pamiętnik Janiny Hescheles (= Trough the Eyes of a 12-Year-Old Girl). Centralny Komitet Żydów Polskich, Kraków 1946
  • A. Redzik, Janowskie piekło, [w:] Michał Maksymilian Borwicz, Uniwersytet zbirów. Rzecz o Obozie Janowskim we Lwowie 1941-1944, Kraków: Wysoki Zamek 2014, s. 220-238. ISBN 978-83-939586-3-4
  • Leszek Allerhand, Żydzi Lwowa. Opowieść, przedmowa Adam Redzik, zredagował i uzupełnił Janusz Kanimir, Kraków-Warszawa 2010; ISBN 978-83-931113-0-5; ISBN 978-83-931222-0-2
  • Maurycy Allerhand, Leszek Allerhand, Zapiski z tamtego świata. Zagłada we Lwowie w dzienniku Profesora i wspomnieniach jego wnuka, posłowie Adam Redzik, red. Adam Redzik, Jacek Tokarski, Kraków: Instytut Allerhanda, Wydawnictwo Wysoki Zamek 2011, ss. 168; ISBN 978-83-931222-1-9; ISBN 978-83-931373-8-1
  • Kurt I. Levin – Przeżyłem. Saga Świętego Jura spisana w roku 1946
  • Енциклопедія українознавства, tom 10, s. 3974, Lwów 2000, ISBN 5-7707-4048-5
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Obóz_janowski&oldid=55075398”