Stary Rynek (Zawiercie)
| Osiedle Zawiercia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Miasto | |
| Przewodniczący |
Katarzyna Rusek-Szczygieł |
| Powierzchnia |
2,04 km² |
| Populacja (2015) • liczba ludności |
|
| Strefa numeracyjna |
32 |
| Kod pocztowy |
42-400 |
| Tablice rejestracyjne |
SZA |
Położenie na mapie Zawiercia
| |
Stary Rynek – osiedle Zawiercia, znajdujące się w zachodniej części miasta.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Stary Rynek znajduje się w zachodniej części miasta. Jest ograniczony linią kolejową, drogą krajową nr 78 oraz ulicami: Zachodnią, Cerefisko i Podmiejską. W pobliżu osiedla znajduje się osiedle TAZ[1].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Stary Rynek jest osiedlem o zabudowie wielorodzinnej (76 budynków), a także największą w Zawierciu liczbą budynków wielorodzinnych wybudowanych przed 1945 rokiem (58). W 2015 roku osiedle zamieszkiwały 3482 osoby. Osiedle charakteryzuje się najwyższym w skali miasta na 1000 osób wskaźnikiem bezrobotnych (85,6 osób) oraz wskaźnikiem przestępstw (38,5 przestępstw). Stary Rynek cechuje się także złym stanem środowiska naturalnego, wynikłym z niskiej emisji, zanieczyszczenia Warty oraz bliskości obszarów przemysłowych. Stary Rynek przoduje w mieście w kwestii zagęszczenia placówek handlowych[1].
W skład osiedla wchodzą ulice: 11 Listopada, Apteczna, Bankowa, Bliska, Cerefisko, Ciasna, Dawna, plac Dąbrowskiego, Dobra, Hoża, Kopernika, Księżycowa, Lepsza, Marszałkowska, Morelowa, Piesza, Podmiejska, Porębska, Robotnicza, Rolnicza, Staroszkolna, Stary Rynek, Szkolna, Ślepa, Widok, Włodowska, Wspólna, Zachodnia, Żurawia, Żyły oraz w części Mrzygłodzka[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwszym zakładem funkcjonującym na terenie obecnego osiedla Stary Rynek była założona w 1833 roku przez Piotra Gostkowskiego przędzalnia bawełny. Był to pierwszy tego typu zakład w Zagłębiu Dąbrowskim[3]. Po wielu zmianach własnościowych, a także pożarze w 1877 roku, w 1878 roku przędzalnia została przejęta przez TAZ[4]. W 1881 roku TAZ wybudował przyzakładowy szpital[5]. Mimo to pod koniec XIX wieku w okolicy panowały fatalne warunki mieszkaniowe; mieszkania były opisywane przez „Tydzień Piotrkowski” jako „wilgotne, ciasne i brudne”[6].
Nazwa osiedla pochodzi od przechodzącej przez nią ulicy Stary Rynek. Te okolice od początku XX wieku odgrywały w Zawierciu istotne funkcje handlowe. Stary Rynek był pierwszym placem targowym w Zawierciu[7]. Ponadto w 1904 roku gubernator piotrkowski zatwierdził uchwałę wsi Zawiercie z 19 listopada 1903 roku i wyraził zgodę na organizowanie od maja 1904 roku coczwartkowych targów na terenie, który nazwano Nowym Rynkiem[8]. Jednocześnie w tym okresie w okolicach Nowego Rynku nastąpił rozwój sieci ulic (Apteczna, Hoża, Marszałkowska, Stary Rynek)[9]. W 1921 roku Rada Miejska podjęła uchwałę o ułożeniu trotuarów i płyt betonowych m.in. na ulicach Marszałkowskiej i Aptecznej[10].
Po zakończeniu I wojny światowej przeważająca większość sklepów przy ulicy Marszałkowskiej i na Nowym Rynku należała do Żydów, którzy od 1880 roku mieli w Zawierciu własną synagogę, a w 1905 roku przy ulicy Hożej utworzyli gminę[11]. Poza sklepami w okresie międzywojennym na terenie obecnego osiedla Stary Rynek działały szkoły, biblioteka, apteka oraz związki zawodowe pracowników przemysłu włókienniczego i przemysłu metalowego[12][13].
Po wkroczeniu Niemców do Polski, w maju 1941 roku w Zawierciu utworzono getto, obejmujące ulice: Stary Rynek, Nowy Rynek, Apteczną, Widok, Marszałkowską, Ciemną, Ciasną i Górnośląską[14], ponadto przy ulicy Widok swoją siedzibę miała policja żydowska[15]. W sierpniu 1943 roku nastąpiła likwidacja getta[16].
Po zakończeniu II wojny światowej na Starym Rynku powstały Zawierciańskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego, technikum samochodowe i szkoła handlowa, a w 1950 roku – boisko klubu sportowego „Włókniarz”[17][18]. Jednocześnie ulice: Nowy Rynek i Marszałkowska były głównymi miejscami koncentracji sklepów w Zawierciu. Ten stan rzeczy uległ zmianie w 1970 roku, kiedy to nad częścią Nowego Rynku zbudowano wiadukt nad torami kolejowymi[13]. Dwa lata później zmieniono nazwę Nowego Rynku na plac Jarosława Dąbrowskiego[8].
Po 1989 roku przy ulicy Marszałkowskiej odnowiono budynki. Ulica ta wspólnie z ulicami: Apteczną i Hożą nadal spełniała funkcje handlowe[19]. Na początku XXI wieku zwiększyła się liczba zamkniętych sklepów w okolicy[20].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do gminnej ewidencji zabytków na terenie osiedla Stary Rynek wpisane są[21]:
- budynek dawnej mieszalni odpadów bawełny (11 Listopada 2)
- budynek dawnej przędzalni odpadów bawełny (11 Listopada 2)
- budynek dawnej rytowni i drapalni (11 Listopada 2)
- budynek dawnej farbiarni (11 Listopada 2)
- budynek dawnego warsztatu (11 Listopada 2)
- budynek dawnej kuchni i laboratorium (11 Listopada 2)
- naziemne łączniki budynków (11 Listopada 2)
- dawna blicharnia (11 Listopada 2)
- dawna kotłownia (11 Listopada 2)
- mur odgradzający teren przemysłowy od torów kolejowych (11 Listopada 2)
- budynek dawnej przędzalni (11 Listopada 9)
- układ urbanistyczny osiedla robotniczego (11 Listopada 8–18 oraz Staroszkolna 3–11)
- budynek mieszkalny – dawny szpital (11 Listopada 20)
- budynek usługowy (Bankowa 4)
- kapliczka pw. Jana Nepomucena (Kopernika oraz Porębska)
- budynek mieszkalno-usługowy (Marszałkowska 29)
- budynek mieszkalno-usługowy (Marszałkowska 31)
- synagoga (Marszałkowska 41)
- most na Warcie z 1908 roku (Stary Rynek oraz Apteczna)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Lokalny Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich na terenie Zawiercie na lata 2014 – 2020 (PROJEKT) [online], Urząd Miejski w Zawierciu [dostęp 2022-08-07].
- ↑ Osiedle Stary Rynek [online], Biuletyn Informacji Publicznej [dostęp 2022-08-13].
- ↑ Zawiercie. Studium monograficzne, s. 318.
- ↑ Zawiercie i jego ulice, s. 72.
- ↑ Zawiercie. Studium monograficzne, s. 74.
- ↑ Zawiercie i jego ulice, s. 73.
- ↑ Marszałkowska – umierająca ulica handlowa? [online], Zawiercianin.pl, 6 sierpnia 2010 [dostęp 2022-08-13].
- ↑ a b Zawiercie i jego ulice, s. 83.
- ↑ Monografia Zawiercia, s. 178.
- ↑ Zawiercie i jego ulice, s. 75.
- ↑ Zawiercie i jego ulice, s. 75, 88.
- ↑ Zawiercie i jego ulice, s. 74, 85.
- ↑ a b Monografia Zawiercia, s. 90.
- ↑ Zawiercie i jego ulice, s. 89.
- ↑ Monografia Zawiercia, s. 64.
- ↑ Zawiercie i jego ulice, s. 90.
- ↑ Zawiercie i jego ulice, s. 71, 83.
- ↑ Monografia Zawiercia, s. 442.
- ↑ Monografia Zawiercia, s. 90, 189.
- ↑ Paulina Musialska, Zawiercie: Będzie rewitalizacja Starego Rynku [online], Zawiercie Nasze Miasto, 18 maja 2016 [dostęp 2022-08-13].
- ↑ Zarządzenie Nr 1303/17 w sprawie przyjęcia Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Zawiercie [online], Biuletyn Informacji Publicznej [dostęp 2022-08-14].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jerzy Abramski, Zawiercie i jego ulice, Zawiercie: Towarzystwo Miłośników Ziemi Zawierciańskej, 1991.
- Jerzy Abramski, Zawiercie. Studium monograficzne, Zawiercie: Miejski Ośrodek Kultury „Centrum”, 1994, ISBN 83-902833-0-1.
- Monografia Zawiercia, Zawiercie: Towarzystwo Miłośników Ziemi Zawierciańskej, 2003, ISBN 83-905651-5-3.
| Części miasta wg TERYT | |
|---|---|
| Pozostałe obszary | |
| Osiedla | |
| Sołectwa |
