Tęczowy kapitalizm

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Blok protestujący przeciwko tęczowemu kapitalizmowi podczas Dublin Pride w 2016.

Tęczowy kapitalizm[1][2] (również różowy kapitalizm[3])[4] – posługiwanie się symboliką ruchu LGBT+ i sygnalizowanie wsparcia dla różnorodności seksualnej w ramach kapitalizmu, konsumpcjonizmu, gentryfikacji i gospodarki rynkowej, postrzegane przez część środowisk LGBT szczególnie krytycznie z powodu nieszczerości intencji, wyzysku oraz ignorowania problemów osób należących do niższych klas społecznych[5][6][7][8][9][10].

Praktyki stosowane w ramach tęczowego kapitalizmu skierowane są przede wszystkim do osób z klasy średniej i większych ośrodków miejskich[11][12], które mają wystarczającą siłę nabywczą, aby generować opłacalność usług rynkowych adresowanych specjalnie do nich. Usługi takie to np. bary i kluby nocne, turystyka LGBT lub konsumpcja dóbr i usług kulturowych[13][14].

Pojęcie to jest często przywoływane w dyskusjach na temat definiowania przez firmy nowych wzorów konsumpcji. Na przykład trendy w modzie wyznaczane przez kanony reklamowe wykorzystujące tęczowy kapitalizm są czasem postrzegane jako popychające społeczności zróżnicowane płciowo w kierunku społecznie akceptowanych standardów seksualnych[15][14][16].

Kontekst historyczny[edytuj | edytuj kod]

Według niektórych autorów, globalna ewolucja „tęczowego kapitalizmu” przebiegała równolegle do rozwoju nowoczesnego kapitalizmu na Zachodzie. Choć historyczne dowody wskazują, że różnorodność seksualności istniała od zawsze[17], można wyróżnić różne okresy w rozwoju przedsiębiorstw skierowanych do społeczności LGBT, które przyczyniły się do konstruowania zróżnicowanych tożsamości seksualnych[4][18][19][20].

Początki[edytuj | edytuj kod]

Od końcowych dziesięcioleci XIX wieku w miastach Europy i Stanów Zjednoczonych istniały bary, kabarety, domy publiczne, a nawet czasopisma skierowane specjalnie do społeczności LGBT. Choć członkowie społeczności LGBT byli jeszcze często publicznie prześladowani, powstanie tych firm odpowiadało początkowi pierwszych działań na rzecz praw tych osób. Tendencja ta upadła między pierwszą a drugą wojną światową i powstaniem faszyzmu w Europie[20][21].

Powstawanie społeczności[edytuj | edytuj kod]

Po II wojnie światowej kultura zachodnia znalazła się pod wpływem homofobii wynikłej z faszyzmu[22]. Choć konsumpcjonalizowanie LGBT pozostawało marginalne, w tym czasie powstawały różne stowarzyszenia homofilskie, które poprzez spotkania, publikacje czy imprezy charytatywne starały się propagować tolerancję wobec homoseksualizmu w społeczeństwie. Stowarzyszenia te przeciwstawiały się zachowaniom uznawanym za nieprzyzwoite, takimi jak rozwiązłość, prostytucja, sauny i czasopisma erotyczne[23][24].

Przełom i ruch w mediach[edytuj | edytuj kod]

Zamieszki w Stonewall w 1969 zapoczątkowały ruch wyzwolenia LGBT, charakteryzujący się zwiększoną publiczną widocznością homoseksualizmu, dążeniem do jego dekryminalizacji oraz zwiększoną integracją społeczną i polityczną. Ruch ten spowodował negatywną reakcję społeczną, częściowo napędzaną przez pandemię HIV/AIDS, co z kolei doprowadziło do rozwoju ruchu queerowego przez dyskryminowane grupy gejowskie[25].

W latach 90. dyskryminacja społeczności gejowskiej zmniejszyła się, co poszerzyło dostęp osób LGBT do wcześniej heteronormatywnych zawodów. Spowodowało to zwiększenie siły nabywczej społeczności LGBT, czyli powstanie „tęczowych pieniędzy”. Zwłaszcza homoseksualiści stanowili dużą część tej siły nabywczej. Trend ten jest ściśle związany z trendem DINK, czyli upowszechnienia się modelu związków, w których obie strony pracują i nie mają dzieci[16].

Procesy te są szczególnie widoczne w dynamice dzielnic homoseksualnych, które przyciągają osoby LGBT przystępnością cenową i bezpieczeństwem socjalnym, jakie daje mieszkanie z innymi mniejszościami seksualnymi. Dzielnice te, po zmniejszeniu się ich społecznej stygmatyzacji, stały się „modne”, a następnie stopniowo ulegały procesowi gentryfikacji. Rosnące ceny wypędzały ludność LGBT, która nie mogła sobie pozwolić na nowe wydatki[26][27]. Równolegle z tymi wydarzeniami rozwijał się coraz bardziej wyspecjalizowany rynek wokół społeczności. Rynek ten służy w szczególności potrzebom społeczności poprzez sprzedaż usług i produktów przeznaczonych wyłącznie do zaspokojenia ich potrzeb. Z kolei różne firmy i przedsiębiorstwa zaczęły włączać obronę praw osób LGBT do swoich polityk i kodeksów postępowania, a nawet finansować wydarzenia związane z LGBT[16][28].

Mechanizmy[edytuj | edytuj kod]

Niepełny charakter wyzwolenia[edytuj | edytuj kod]

Niektórzy twierdzą, że społeczeństwo kapitalistyczne nie zaakceptowało w równym stopniu wszystkich osób zróżnicowanych płciowo, a większa tolerancja społeczna istnieje wtedy, gdy osoby LGBT mają większy dostęp do zasobów, wiążąc dyskusje na temat tożsamości seksualnej z dyskusjami na temat płci, pochodzenia etnicznego, zdolności i klasy społecznej[29]. Wielu krytyków utrzymuje, że tylko homoseksualni, cispłciowi, zachodni, sprawni, biali, mieszkający w miastach i należący do klasy średniej lub wyższej mężczyźni są akceptowani w społecznym kontekście konsumpcji[16][30][31].

Ramy te mogą promować homogeniczny i heteronormatywny ideał homoseksualisty, który charakteryzuje się określoną urodą, umięśnionym i hiperseksualnym ciałem, męskim zachowaniem, sukcesem zawodowym i określoną siłą nabywczą. Tym samym ramy te ustalają, które ciała są pożądane, a które nie i marginalizują tych, którzy nie pasują do tego estetycznego modelu, nawet z samej społeczności gejowskiej[16][32][33].

Tęczowy kapitalizm zaowocował wprawdzie uzyskaniem pewnych symbolicznych praw (takich jak równe małżeństwa czy uznanie tożsamości płciowej), ale prawa te są podporządkowane zasobom, dochodom i pozycji społecznej ludzi. W związku z tym, tendencja ruchów queer nie zdefiniowała programu politycznego, ale zamiast tego dostosowała heteropatriarchalny i heteronormatywny kapitalizm do nowej formy. Ten nowy kapitalizm zawiera wizję społeczną rodziny, własności, cielesności, organizacji gospodarczej zaczerpniętą wprost ze społeczności heteroseksualnej[7][4][34].

Ruch queerowy i polityka[edytuj | edytuj kod]

Chociaż pierwsze ruchy polityczne opowiadające się za swobodami seksualnymi (takie jak queerowy anarchizm) należały do radykalnej lewicy, żądania LGBT dopiero z opóźnieniem zostały włączone do walki politycznej bardziej umiarkowanej lewicy – w dużej mierze przez tęczowy kapitalizm[32][35]. W przeszłości lewica polityczna traktowała ruch LGBT (podobnie jak feminizm) jako ekstrawagancję, nie zwracając uwagi na specyficzne potrzeby osób nieheteroseksualnych[36]. Zwraca się uwagę, że lesbijki, transseksualiści i geje mogą być relegowani do niewykwalifikowanych zawodów, ponieważ nie posiadają określonej patriarchalnej męskości[16][37][38].

Obecnie ruch LGBT jest coraz częściej wykorzystywany do celów politycznych i ekonomicznych; osiągnięcie „symbolicznych praw” dla społeczności ma być często wykorzystywane do uzasadnienia czerpania zysków z celebracji tożsamości seksualnej[8]. Jako przykłady tęczowego kapitalizmu podaje się ochronę praw osób LGBT w celu udzielenia pomocy krajom rozwijającym się[39][40] oraz wykorzystywanie równości osób LGBT do wspierania nacjonalistycznej i antyimigracyjnej polityki[7][41][42][43].

Współczesny sprzeciw[edytuj | edytuj kod]

Znak z napisem „Queer Liberation, Not Rainbow Capitalism” (pol. „Queerowe wyzwolenie, nie tęczowy kapitalizm”) podczas Queer Liberation March w 2019.

W wielu częściach świata od dziesięcioleci istnieją grupy polityczne, które potępiają tęczowy kapitalizm i utowarowienie praw osób LGBT, często występujące jako queerowe lub tęczowe bloki w ramach parad równości[44][45][46][47][48][49][50].

W Hiszpanii[edytuj | edytuj kod]

Po uchwaleniu równości małżeńskiej w Hiszpanii, członkowie społeczności LGBT poczuli, że Parada Równości nie jest już demonstracją protestu, a zamiast tego staje się biznesem turystycznym[51][52][53]. Od 2006 na przedmieściach Madrytu odbywają się corocznie demonstracje przeciwko utowarowieniu LGBT, zwane Alternative Pride lub Critical Pride (hiszp. Orgullo Alternativo lub Orgullo Crítico)[54][55].

Pierwsza Critical Pride odbyła się pod hasłami nawołującymi do uwzględniania odmiennej seksualności, niezależnie od warunków ekonomicznych, płci, pochodzenia etnicznego, wieku i klasy społecznej a także innych czynników[56]. W późniejszym czasie impreza przyjęła nazwę Critical Parade, opierając się po części na sprzeciwie wobec tęczowego kapitalizmu[57]. Ruchy w innych miastach, takich jak Barcelona i Sewilla, również organizowały takie wydarzenia[58][59][60].

Trans Październik[edytuj | edytuj kod]

Baner Młodej Lewicy przeciwko tęczowemu kapitalizmowi w trakcie Parady Równości w 2022.

W 2011, na fali protestów Ruchu M-15, zainicjowano Międzynarodowy Dzień Akcji na rzecz Depatologizacji Trans, aby upomnieć się o przestrzeń społeczną dla innych tożsamości, które nie mieszczą się w binarnym systemie płci. Co roku w październiku organizowane są różne działania w ramach Octubre Trans (z hiszp. Październik Trans), aby zakwestionować heteropatriarchat i tęczowy kapitalizm[61].

W Wielkiej Brytanii[edytuj | edytuj kod]

W 2015 roku, festiwal równości Pride w Glasgow zaczął pobierać opłatę za uczestnictwo. W odpowiedzi na to, grupa aktywistów zorganizowała Free Pride Glasgow, wydarzenie, które odbywa się tego samego dnia jako alternatywna inicjatywa o charakterze radykalnym, antykomercyjnym i integracyjnym. Free Pride Glasgow koncentruje się bardziej na aspektach antysystemowych, niż jego płatny odpowiednik[62][63][64].

W Polsce[edytuj | edytuj kod]

W 2017 roku, na Paradzie Równości w Warszawie widoczny był udział korporacji Google[65], która była jedną z firm współfinansujących paradę. Rok później odnotowano tam więcej korporacji, m.in.: Microsoft, Google, IBM, Royal Bank of Scotland, Ben&Jerry’s, Netflix, MTV, Goldman Sachs czy Sony Music Polska[66]. W 2019 oprócz wyżej wymienionych dołączyły również Procter&Gamble oraz Discovery[67]. Tęczowy kapitalizm jest jednak krytykowany i odrzucany przez środowiska radykalnie lewicowe, np. Federację Anarchistyczną[68][69][70], Manifę czy Rytmy Oporu[71].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Horacio N. Roque Ramírez, Gay Latino Cultural Citizenship. Predicaments of Identity and Visibility in San Francismo in the 1990s, [w:] Michael Hames-García, Ernesto Javier Martínez (red.), Gay Latino Studies: A Critical Reader, Duke University Press, 2011, ISBN 978-0-8223-4955-6.
  2. ↑ B. Piżmak, Queerowy anarchizm to nie tęczowy kapitalizm [online], Anarcho-Biblioteka (pol.).
  3. ↑ Joanna Gierak-Onoszko, Różowy kapitalizm: firmom opłaca się angażować w sprawy LGBT [online], www.polityka.pl, 16 czerwca 2018 [dostęp 2021-06-17] [zarchiwizowane z adresu 2021-06-17] (pol.).
  4. ↑ a b c Peter Drucker, Warped: Gay Normality and Queer Anti-Capitalism, BRILL, 2015, s. 217–278, ISBN 978-90-04-28811-9 [dostęp 2021-06-17].
  5. ↑ Maria Exall, Morning Star :: Resisting the rise of pink capitalism [online], The Peoples Daily, 2 marca 2016 [dostęp 2021-06-17] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-02] (ang.).
  6. ↑ Shangay Lily, Adiós, Chueca: Memorias del gaypitalismo: creando la marca gay, Ediciones AKAL, 2016, ISBN 978-84-945283-7-8.
  7. ↑ a b c Pau López Clavel, Tres debates sobre la homonormativización de las identidades gay y lesbiana, „Asparkía. Investigació feminista” (26), 22 lipca 2015, s. 137–153, ISSN 2340-4795 [dostęp 2021-06-17] (hiszp.).
  8. ↑ a b Laurentino Vélez-Pelligrini, Minorías sexuales y sociología de la diferencia: gays, lesbianas y transexuales ante el debate identitario, Editorial Montesinos, 2008, ISBN 978-84-96831-76-6.
  9. ↑ Diana Palaversich, De Macondo a McOndo: senderos de la postmodernidad latinoamericana, Plaza y Valdes, 2005, ISBN 978-970-722-408-7.
  10. ↑ Ada T. Kosterkiewicz, Korporacja i homofobia. O pink washingu i trudniejszej stronie tęczy [online], Ada Kosterkiewicz, 11 lipca 2019 [dostęp 2021-06-17] (pol.).
  11. ↑ Ada T. Kosterkiewicz, Korporacja i homofobia. O pink washingu i trudniejszej stronie tęczy [online], Ada Kosterkiewicz, 11 lipca 2019 [dostęp 2021-06-17] [zarchiwizowane z adresu 2021-06-17] (pol.).
  12. ↑ Lorenzo Yeh, Pink Capitalism: Perspectives and Implications for Cultural Management, University of Barcelona [zarchiwizowane z adresu 2021-06-10] (ang.).
  13. ↑ El mercado gay, sexy para hacer negocios [online], Expansión, 1 lutego 2010 [dostęp 2021-06-17] [zarchiwizowane z adresu 2021-06-17] (hiszp.).
  14. ↑ a b Zona Rosa como Territorio Queer. Entre la Empresarialidad, el Consumo y el Crisol de Identidades Gay., Universidad Autónoma Metropolitana, 2013 (hiszp.).
  15. ↑ Capitalismo rosa: ser dinero o ser persona [online], Hysteria [dostęp 2021-06-20] (hiszp.).
  16. ↑ a b c d e f Nadia Guidotto, Cashing in on Queers: From Liberation to Commodification, Canadian Online Journal of Queer Studies in Education, 1977 [dostęp 2021-06-20] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-13] (ang.).
  17. ↑ genderqueer, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-06-20] [zarchiwizowane z adresu 2021-06-20] (ang.).
  18. ↑ Blaine J. Branchik, Out in the Market: A History of the Gay Market Segment in the United States, „Journal of Macromarketing”, 22 (1), 2002, s. 86–97, DOI: 10.1177/027467022001008, ISSN 0276-1467 [dostęp 2021-06-20] (ang.).
  19. ↑ Oscar Guasch, La sociedad rosa, Anagrama, 1991, ISBN 978-84-339-1352-4.
  20. ↑ a b Roger N. Lancaster, Micaela Di Leonardo, The Gender/sexuality Reader: Culture, History, Political Economy, Psychology Press, 1997, ISBN 978-0-415-91005-7.
  21. ↑ George Chauncey, Gay New York: Gender, Urban Culture, and the Making of the Gay Male World, 1890-1940, Basic Books, 1995, ISBN 978-0-465-02621-0.
  22. ↑ Dagmar Herzog, Sex after Fascism: Memory and Morality in Twentieth-Century Germany, Princeton University Press, 2007, ISBN 978-1-4008-4332-9.
  23. ↑ Marc Stein, Rethinking the Gay and Lesbian Movement, Routledge, 2012, ISBN 978-0-415-87410-6.
  24. ↑ Michael Sibalis, Gay Liberation Comes to France: The Front Homosexuel d’Action Révolutionnaire (FHAR) [online], The George Rudé Society, 29 sierpnia 2017 [dostęp 2021-06-20] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-19] (ang.).
  25. ↑ Revolución Queer en el Madrid de los 90 [online], www.tercerainformacion.es [dostęp 2021-06-20].
  26. ↑ Mat Hines, State-federal agreement threatens Tasmania’s forests [online], Green Left, 6 września 2016 [dostęp 2021-06-24] (ang.).
  27. ↑ Feargus O’Sullivan, The ‘gaytrification’ effect: why gay neighbourhoods are being priced out [online], the Guardian, 13 stycznia 2016 [dostęp 2021-06-24] (ang.).
  28. ↑ Alan Sears, Queer Anti-Capitalism: What’s Left of Lesbian and Gay Liberation?, „Science & Society”, 69 (1), 2005, s. 92–112, ISSN 0036-8237, JSTOR: 40404230 [dostęp 2021-06-24] (ang.).
  29. ↑ Yoshie Furuhashi, Capitalism and Heterosexism: Judith Butler & Nancy Fraser [online], Michel Foucault Info, 5 czerwca 2016 [dostęp 2021-06-24] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-05] (ang.).
  30. ↑ Irene Blanco Fuente, ¿Y qué pasa con las lesbianas?, „El País”, Madrid, 2 lipca 2015, ISSN 1134-6582 [dostęp 2021-06-24] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-28] (hiszp.).
  31. ↑ Marcos Pérez Pena, As persoas LGTBI que vivimos no rural somos vistas como exóticas. Ou se nos ignora ou se nos ridiculiza [online], Praza Pública, 20 kwietnia 2016 [dostęp 2021-06-24] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-29] (galic.).
  32. ↑ a b Ellen Lewin, William L. Leap (red.), Out in Theory: The Emergence of Lesbian and Gay Anthropology, University of Illinois Pres, 2002, ISBN 978-0-252-07076-1.
  33. ↑ Michael J. Yaksich, Consuming Queer: The Commodification of Culture and its Effects on Social Acceptance, „Elements”, 1 (1), 2005, DOI: 10.6017/eurj.v1i1.8856, ISSN 2380-6087 [dostęp 2021-06-24] [zarchiwizowane z adresu 2021-06-24] (ang.).
  34. ↑ Christiaan Rapcewicz, Homonormativity, Homonationalism and the Other ‘Other’ [online], HuffPost, 19 marca 2015 [dostęp 2021-06-24] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-17] (ang.).
  35. ↑ Patricia Muñoz Cabrera, Violencias Interseccionales, Central America Women’s Network, 5 marca 2016 [dostęp 2021-06-24] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05].
  36. ↑ Gert Hekma i inni, Gay Men and the Sexual History of the Political Left, Psychology Press, 1995, ISBN 978-1-56024-724-1.
  37. ↑ Randy Albelda i inni, Poverty in the Lesbian, Gay, and Bisexual Community [online], 1 marca 2009 [dostęp 2021-06-24] (ang.).
  38. ↑ M.V. Lee Badgett i inni, Bias in the Workplace: Consistent Evidence of Sexual Orientation and Gender Identity Discrimination [online], The Williams Institute, 9 sierpnia 2017 [dostęp 2021-06-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-09].
  39. ↑ Rahul Rao, Rahul Rao: Global homocapitalism / Radical Philosophy [online], Radical Philosophy [dostęp 2021-06-24] (ang.).
  40. ↑ Aloy Ojilere, The Diplomacy Of Homocapitalism Against Africa, „World Affairs: The Journal of International Issues”, 22 (1), 2018, JSTOR: 48520054 (ang.).
  41. ↑ Jasbir K. Puar, Terrorist Assemblages: Homonationalism in Queer Times, Duke University Press, 2007, ISBN 978-0-8223-9044-2.
  42. ↑ Chris Godfrey, Op-Ed: The Hypocrisy of Homonationalism & Pinkwashing [online], www.out.com, 6 października 2015 [dostęp 2021-06-24] [zarchiwizowane z adresu 2021-06-24] (ang.).
  43. ↑ Brigitte Vasallo, Conchita Wurst y los peligros del homonacionalismo [online], Periódico Diagonal [dostęp 2021-06-24] [zarchiwizowane z adresu 2020-12-03].
  44. ↑ Melanie Hogan, Radical Queers. A Pop Culture Assessment of Montrbal’s. Anti-Capitalist Ass Pirates, the Panthkres roses, and Lesbians on Ecstasy, „Canadian Woman Studies” (ang.).
  45. ↑ Les Panthères roses de Montréal, „Les Panthères roses de Montréal” [zarchiwizowane z adresu 2017-02-02].
  46. ↑ Pride for Profit: Are corporations cashing in on Seattle Pride? [online], The Capitol Hill Times, 19 sierpnia 2015 [dostęp 2021-06-28] [zarchiwizowane z adresu 2015-08-19].
  47. ↑ Christi Sessa, The Business of Pride: The Problem With Pink Capitalism [online], The Odyssey Online, 7 czerwca 2016 [dostęp 2021-06-28] (ang.).
  48. ↑ Pablo Gómez Barrios, Queer: Otro término de identidad de género [online], RCI | Español, 19 czerwca 2016 [dostęp 2021-06-28] (hiszp.).
  49. ↑ Jessica Botelho-Urbanski, LGBT Night March decries Pride’s corporate sponsorship [online], thestar.com, 28 czerwca 2016 [dostęp 2021-06-28] (ang.).
  50. ↑ Sam Levin, Too straight, white and corporate: why some queer people are skipping SF Pride [online] (ang.).
  51. ↑ Izaskun Montoya, PSOE y PP apuestan por un Orgullo empresarial [online], Periódico Diagonal [dostęp 2021-06-28].
  52. ↑ David Molina, Mercadeo rosa para la amnesia del movimiento [online], www.diagonalperiodico.net [dostęp 2021-06-28].
  53. ↑ Gaypitalismo: Orgullo Empresarial [online], Palabra de artivista, 2 lipca 2014 [dostęp 2021-06-28] (hiszp.).
  54. ↑ Manifestación del Orgullo Crítico en Vallecas [online], dosmanzanas – La web de noticias LGTB [dostęp 2021-06-28] (hiszp.).
  55. ↑ De la liberación homosexual al Orgullo gay [online], lamarea.com, 28 czerwca 2014 [dostęp 2021-06-28] (hiszp.).
  56. ↑ o, Transfagdyke Manifesto [online] [dostęp 2021-06-28] (ang.).
  57. ↑ Sara Díaz Gómez, Más de 2.000 personas participan en el Orgullo Crítico 2016 [online], Periódico Diagonal [dostęp 2021-06-28].
  58. ↑ Orgullo es protesta [online], Periódico Diagonal [dostęp 2021-06-28].
  59. ↑ Andrea Villa, Día del Orgullo LGTBI en Barcelona [online], La Izquierda Diario – Red internacional [dostęp 2021-06-28] (hiszp.).
  60. ↑ Con una Carrera por la Diversidad finaliza la Semana del Orgullo LGTB+ [online], últimoCero | Noticias de Valladolid, 25 czerwca 2016 [dostęp 2021-06-28] (hiszp.).
  61. ↑ Octubre Trans [online], Igualdad y diversidad [dostęp 2021-06-28] (hiszp.).
  62. ↑ Glasgow’s Pride Wars: Campaigners stage rival gay rights event claiming Pride is „de-radicalised” [online], Glasgow Times [dostęp 2021-06-28] (ang.).
  63. ↑ „Free Pride” event to be held in Glasgow to challenge commercialisation [online], Source, 9 kwietnia 2020 [dostęp 2021-06-28] (ang.).
  64. ↑ About [online], Free Pride, 22 czerwca 2015 [dostęp 2021-06-28] (ang.).
  65. ↑ ZNAMY KOLEJNOŚĆ POJAZDÓW I GRUP! [online], Parada Równości, 7 lipca 2017 [dostęp 2021-06-28] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-07] (pol.).
  66. ↑ INFO PACK: POLSKI [online], Parada Równości, 13 lipca 2018 [dostęp 2021-06-28] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-13] (pol.).
  67. ↑ Google, IBM, „Vogue” i Nielsen wspierają Paradę Równości, „Gazeta Wyborcza” z codziennym newsletterem LGBT+ [online], www.wirtualnemedia.pl [dostęp 2021-06-28] [zarchiwizowane z adresu 2021-06-28] (pol.).
  68. ↑ Pułapka tęczowego kapitalizmu [online], Federacja Anarchistyczna, 6 czerwca 2020 [dostęp 2021-06-28] (pol.).
  69. ↑ Blok antykapitalistyczny na Marszu Równości [online], wolnywroclaw.pl, 8 października 2018 [dostęp 2021-06-28] (pol.).
  70. ↑ Czarne z różowym, „Czarne z różowym”, 1 września 2018 [zarchiwizowane z adresu 2021-06-29] (pol.).
  71. ↑ Małgorzata Kulbaczewska-Figat, Wrocław: Marsz Równości przeciw mowie nienawiści. "Szczucie ma skutki śmiertelne" [online], Portal informacyjny STRAJK, 6 października 2019 [dostęp 2021-06-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-01] (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tęczowy_kapitalizm&oldid=70426089”