Twardzioszek przydrożny
 Marasmius oreades | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
twardzioszek przydrożny |
| Nazwa systematyczna | |
| Marasmius oreades (Bolton) Fr. Anteckn. Sver. Ätl. Svamp.: 52 (1836) | |
Twardzioszek przydrożny (Marasmius oreades (Bolton) Fr.) – gatunek grzybów, należący do rodziny twardzioszkowatych (Marasmiaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Marasmiaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1792 r. James Bolton nadając mu nazwę Agaricus oreades. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1836 r. Elias Fries, przenosząc go do rodzaju Marasmius[1].
- Agaricus coriaceus Lightf. 1777
- Agaricus oreades Bolton 1792
- Agaricus oreades var. albidus Schultz 1878
- Agaricus oreades Bolton, Hist. fung. Halifax 1792 var. oreades
- Agaricus pratensis Huds. 1778
- Agaricus pseudomouceron Bull. 1812
- Chamaeceras albidus (Schulzer) Kuntze 1898
- Collybia oreades (Bolton) P. Kumm. 1871
- Scorteus oreades (Fr.) Earle 1909
Nazwę polską podał Franciszek Błoński w 1889 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako nicniczka, podróżniczka, przydróżka, tanecznica, wieruszka, zwiędlak przydrożny[3].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Średnicy 1–4 (do 6) cm, barwy skórzastożółtej lub ochrowobrązowawej (suchy bledszy, białawy), higrofaniczny, z brzegiem prążkowanym przez prześwitujące blaszki, gładki i nagi. Za młodu stożkowaty, później wypukły, w dojrzałym owocniku płaski, często z tępym garbkiem pośrodku[4].
Blaszki bardzo rzadkie, białawe, po deszczu ochrowe, podczas suszy kremowe, po zwilżeniu nieco ciemniejsze[4].
Wysokość 6–7 cm, grubość ok. 0,5 cm. Jest cylindryczny, pełny, elastyczny, niełamliwy, bladoochrowy, białawożółtawy[5].
Bladożółty. Cienki, biały, nie zmieniający zabarwienia po przekrojeniu. Ma przyjemny grzybowy zapach i delikatny smak[4].
Biały. Zarodniki o średnicy 7–10 × 4–6 µm, jajowate, gładkie, bezbarwne[4].
-
Blaszki -
-
Mokre kapelusze mają ciemniejszy odcień -
Blaszki -
Zazwyczaj występuje gromadnie -
Owocniki twardzioszka przydrożnego bardzo często tworzą tzw. "czarcie kręgi"
.jpg)
.JPG)
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Występuje w umiarkowanej strefie na całej półkuli północnej, a także w Australii[6]. W Europie Środkowej twardzioszek przydrożny jest bardzo pospolity[7], w Polsce również[3].
Rośnie na łąkach, pastwiskach, przy polnych ścieżkach, na skraju lasów. Wytwarza owocniki od maja do listopada. Owocniki twardzioszka często tworzą czarcie koła[5]. Niekiedy osiągają one średnicę 20 cm. Jego grzybnia wydziela amoniak barwiący trawę w jej otoczeniu na niebieskawozielony kolor i powodujący jej obumieranie. Duża ilość, pochodzących z nawozów sztucznych związków azotowych w glebie nie sprzyja występowaniu tego gatunku, dlatego też rośnie on głównie na mało lub średnio urodzajnej glebie[7].
Znaczenie[edytuj | edytuj kod]
Saprotrof[3]. Grzyb jadalny. Do celów konsumpcyjnych używa się wyłącznie kapeluszy, odrzucając łykowate trzonki. W smaku łagodny, o orzechowym posmaku, nadaje się głównie do zup, sosów. Zawiera mniej wody, niż inne grzyby i z tego powodu nadaje się także do suszenia[6]. W jednym z atlasów w 1909 r. tak pisano o tym gatunku: "Z powodu jego miłego, aromatycznego, przyjemnego smaku zalicza się on do najsmaczniejszych grzybów jadalnych". Należy jednak uważać przy jego zbieraniu, może być bowiem pomylony z niektórymi trującymi lejkówkami i grzybówkami, które rosną na takich samych siedliskach[5].
Z owocników wyizolowano kwas marazmowy. Jest to związek seskwiterpenowy o właściwościach antybakteryjnych i fungistatycznych. M.in. hamuje wzrost gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) i pałeczki okrężnicy (Escherichia coli)[8].
Gatunki podobne[edytuj | edytuj kod]
- niektóre lejkówki. Różnią się przyrośniętymi i mocno zbiegającymi blaszkami[5]. Mają też mniej elastyczny trzon, gęściej wyrastające blaszki, oszroniony kapelusz i inny zapach[7].
- łysostopek cierpki (Gymnopus peronata)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2020-0827]. (ang.).
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-10-20]. (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda, Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1
- ↑ a b c d Ewald Gerhardt, =Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: 2006, strony =188, ISBN 83-7404-513-2
- ↑ a b c d Till R.Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa, 2006, ISBN 83-85444-65-3
- ↑ a b Albert Pilát, Otto Ušák, Mały atlas grzybów, Warszawa:PWRiL, 1977
- ↑ a b c Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, ISBN 978-83-258-0588-3
- ↑ Grażyna Końska, Halina Komorowska, Lecznicze działanie grzybów, Wszechświat. Czasopismo przyrodnicze, t 110, nr 7-9/2009