Łącza (dopływ Zimnego Potoku)

Łącza
	; Początek formowania się strumienia - ul. Olchowa
Kontynent	Europa
Państwo	Polska
	Struga
Długość	ok. 7 km
	Źródło
Współrzędne	51°56′46″N 15°29′15″E/51,946111 15,487500
	Ujście
Recypient	Zimny Potok
Miejsce	za Czerwieńskiem
Współrzędne	52°01′57″N 15°25′13″E/52,032500 15,420278
	Położenie na mapie Polski źródło ujście
	Położenie na mapie województwa lubuskiego źródło ujście

Łącza (Złota Łącza, Złoty Potok, niem. Lunze, Goldene Lunze Mühlgraben^[1]) – kanał wodny^[2] o długości ok. 7 km, mający swe źródła w Zielonej Górze i przepływający przez miasto na północny zachód.

Zlewnia

Strumień miał pierwotnie swe źródło w rejonie dzisiejszej ulicy Strzeleckiej, na obszarze Browaru Zachodniego Lubusz, dalej płynął wzdłuż Strzeleckiej na północ, przez Park Sowińskiego, ulicę Licealną, między Wieżą Głodową a kościołem św. Jadwigi^[3]^[4]^[5] i dalej Batorego w kierunku Olchowej i Foluszowej do osiedla Przylep.

Prawym dopływem Złotej Łączy jest wypływający z trzech źródeł - znajdujących się w Zielonej Górze, w tym dwóch na osiedlu Stary Kisielin - strumień Gęśnik; wpada do niej w północno-zachodniej części miasta - w Przylepie. Na dalszym biegu strumienia Łącza wprowadzane są do niego wody z oczyszczalni ścieków na osiedlu Łężyca^[6]. W okolicy Czerwieńska do Łączy uchodzi kanał Strużyna.

Za Czerwieńskiem Łącza wpada do Zimnego Potoku (jest jego lewym dopływem), który w okolicach Krosna Odrzańskiego trafia do Odry (również z lewej strony).

Jakość wód

Obecnie kanały podziemne prowadzą niewielkie ilości wody i są odbiornikiem ścieków jedynie z przelewów burzowych miejskiego kolektora ogólnospławnego. Na powierzchni ziemi strumień pojawia się dopiero w okolicach ulic Olchowej i Foluszowej, miejsce to uznawane jest obecnie za początek Złotej Łączy. Pomiary jakości wód wykonywane w pierwszych latach XXI wieku wskazują, że opuszcza ona miasto w III lub IV klasie zanieczyszczeń^[7], choć zanieczyszczenia bakteriologiczne w miarę upływu lat rosły i sytuowały wody w klasie V. Dodatkowo nieuporządkowany stan gospodarki ściekowej na terenie wsi Przylep pogarsza stan jakości wód strumienia^[8].

Historia

Ruiny przedwojennej oczyszczalni ścieków

Dolina Złotej Łączy przy ulicy Foluszowej

W średniowieczu struga, mająca czystą wodę i wartki bieg, stanowiła zarówno źródło wody pitnej dla mieszkańców miasta, jak i źródło wody przemysłowej dla funkcjonujących tu farbiarni oraz źródło energii napędzającej folusze. Wypełniał też miejską fosę^[9], choć tak fosa, jak pozostałe miejskie umocnienia nigdy w ciągu istnienia miasta nie były potrzebne. Od 1590 władze miasta miały obowiązek utrzymywania brzegów tak Złotej Łączy, jak i innych okolicznych rowów^[10], przy czym obowiązek ten niekiedy częściowo cedowany był na rzemieślników^[11]. Przemysłowe wykorzystywanie strumienia przez kilkaset lat doprowadziło do degradacji jego wód, a i jego przepływ - na skutek wyczerpania źródeł i obniżenia poziomu wód podziemnych - znacznie zmalał. Płynące w strumieniu ścieki neutralizowano popiołem i torfem^[12]. W XIX wieku strumień jednak nie nadawał się już do wykorzystania jako źródło wody pitnej: kopano coraz głębsze studnie, aż w roku 1875 zaistniała konieczność udostępnienia uruchomionego już wcześniej, korzystającego z wód podziemnych, zielonogórskiego wodociągu miejskiego również odbiorcom prywatnym.

Pod koniec XIX i na początku XX wieku początkowy odcinek strumienia ujęto w podziemnych kanałach ogólnospławnych, które stanowiły miejski kolektor ściekowy. W roku 1934 uruchomiono w rejonie dzisiejszej ulicy Foluszowej nowoczesną mechaniczną oczyszczalnię ścieków na Złotej Łączy. Pracowała ona jedynie tylko do końca wojny, a krótko po 1945 wskutek nieumiejętnej eksploatacji uległa uszkodzeniu. W roku 1958 uruchomiono ją ponownie, pracowała do lat 70. Przez następne lata strumień Złota Łącza do czasu uruchomienia w Łężycy oczyszczalni ścieków (1998) odprowadzał ścieki z Zielonej Góry.

Nazwa

Nazwę kanału przyjął zielonogórski festiwal muzyczny "Złota Łącza". Także nazwa kanału wykorzystało przedsiębiorstwo Spółki Wodno-Ściekowej "Łącza" na zielonogórskim osiedlu Łężyca.

Nazwę Łącza wprowadzono urzędowo w 1955 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Goldene Lunze Mühlgraben^[1].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b W zarządzeniu nr 364 Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 listopada 1955 r. (M.P. z 1955 r. nr 118, poz. 1571, s. 1903) jako anulowana niemiecka nazwa widnieje Goldebe Lunze Mühlgraben; wyraz Goldebe w języku niemieckim jednak nie istnieje i niemal na pewno w wydrukowanym tekście Zarządzenia jest błąd literowy: powinno być Goldene Lunze Mühlgraben, co oznacza dosłownie "Kanał Młyński Złota Łącza"
↑ Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 147, ISBN 83-239-9607-5 .
↑ nad samym strumieniem, przed południowym wejściem do kościoła, ustawiono figurę św. Jana Nepomucena
↑ w tej okolicy na współczesnych mapach zaznacza się dopływ z pobliskiego źródła wypływającego spod Winnego Wzgórza z okolic dzisiejszego skrzyżowania Wrocławskiej i Konstytucji 3 Maja
↑ płynąc po wschodniej stronie dzisiejszego Placu Pocztowego Złota Łącza rozgałęziała się w dwa nurty: mniejszy płynął na wschód, przecinając plac między Drzewną a Kopernika, w kierunku Kupieckiej, w tym miejscu stał młyn; większy nurt płynął obok Nowej Bramy i wzdłuż dzisiejszych ulic Masarskiej i Świętej Jadwigi, po czym przy Żeromskiego skręcał na zachód i potem na północ w okolicy kościoła Matki Boskiej Częstochowskiej, a następnie przez Plac Powstańców Wielkopolskich
↑ ścieki z Zielonej Góry do oczyszczalni doprowadzane są osobnym, otwartym, betonowym kanałem
↑ w Złotej Łączy pojawiły się nie widziane tu od wielu dziesięcioleci żaby
↑ Raport Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, 2004
↑ takie wykorzystanie strumienia skutkowało potrzebą - w momencie zastąpienia wałów ziemnych murami - przeniesienia jego koryta tak, żeby zasilał fosę i nie kolidował z fortyfikacjami; rozwiązano to tak, iż strumień przecinał miasto wpływając pod murami po południowej stronie i wypływał spod murów na północy
↑ dokonywano tego czyszcząc koryta i kosząc dwa razy do roku brzegi
↑ np. w 1747 – na szewców i młynarzy
↑ torf dostarczano z okolic Łężycy, a nawet z okolic odległej o 30 kilometrów Brzózki, a powstający przy tym kompost służył jako nawóz dla zielonogórskich winnic.

Bibliografia

Tomasz Czyżniewski, Subiektywny przewodnik po Zielonej Górze, w: Gazeta Lubuska 18.8.2006
Tomasz Czyżniewski, Subiektywny przewodnik po Zielonej Górze, "Tajemnice Złotej Łączy", w: Gazeta Lubuska, 28.5.2010

Linki zewnętrzne

Mapka cieków i zbiorników wodnych w Zielonej Górze. zgora.pios.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
Oczyszczalnia ścieków "Łącza"
Plan miasta Zielona Góra z 1913/1914 w Zielonogórskiej Bibliotece Cyfrowej, format DjVu

[MP1955-1] W zarządzeniu nr 364 Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 listopada 1955 r. (M.P. z 1955 r. nr 118, poz. 1571, s. 1903) jako anulowana niemiecka nazwa widnieje Goldebe Lunze Mühlgraben; wyraz Goldebe w języku niemieckim jednak nie istnieje i niemal na pewno w wydrukowanym tekście Zarządzenia jest błąd literowy: powinno być Goldene Lunze Mühlgraben, co oznacza dosłownie "Kanał Młyński Złota Łącza"

[2] Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 147, ISBN 83-239-9607-5 .

[3] samym strumieniem, przed południowym wejściem do kościoła, ustawiono figurę św. Jana Nepomucena

[4] w tej okolicy na współczesnych mapach zaznacza się dopływ z pobliskiego źródła wypływającego spod Winnego Wzgórza z okolic dzisiejszego skrzyżowania Wrocławskiej i Konstytucji 3 Maja

[5] łynąc po wschodniej stronie dzisiejszego Placu Pocztowego Złota Łącza rozgałęziała się w dwa nurty: mniejszy płynął na wschód, przecinając plac między Drzewną a Kopernika, w kierunku Kupieckiej, w tym miejscu stał młyn; większy nurt płynął obok Nowej Bramy i wzdłuż dzisiejszych ulic Masarskiej i Świętej Jadwigi, po czym przy Żeromskiego skręcał na zachód i potem na północ w okolicy kościoła Matki Boskiej Częstochowskiej, a następnie przez Plac Powstańców Wielkopolskich

[6] ścieki z Zielonej Góry do oczyszczalni doprowadzane są osobnym, otwartym, betonowym kanałem

[7] w Złotej Łączy pojawiły się nie widziane tu od wielu dziesięcioleci żaby

[8] Raport Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, 2004

[9] takie wykorzystanie strumienia skutkowało potrzebą - w momencie zastąpienia wałów ziemnych murami - przeniesienia jego koryta tak, żeby zasilał fosę i nie kolidował z fortyfikacjami; rozwiązano to tak, iż strumień przecinał miasto wpływając pod murami po południowej stronie i wypływał spod murów na północy

[10] ywano tego czyszcząc koryta i kosząc dwa razy do roku brzegi

[11] . w 1747 – na szewców i młynarzy

[12] torf dostarczano z okolic Łężycy, a nawet z okolic odległej o 30 kilometrów Brzózki, a powstający przy tym kompost służył jako nawóz dla zielonogórskich winnic.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]