Zabudowa rejonu głównego dawnej kopalni Rozbark

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zabudowa rejonu głównego
dawnej kopalni Rozbark
Symbol zabytku nr rej. A/213/07 z 8 października 2007[1]
Ilustracja
Maszynownia szybu Bończyk i kopalniana kotłownia, widok z zachodu (2020)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Bytom (Rozbark)

Adres

ul. Chorzowska 12[1], ul. Wojciecha Kilara 29[2] (cechownia)

Styl architektoniczny

neogotyk (maszynownia), neobarok (cechownia)

Architekt

Emil i Georg Zillmannowie

Ukończenie budowy

1886–1915

Pierwszy właściciel

Georg von Giesches Erben

Kolejni właściciele

Kopalnia Węgla Kamiennego Rozbark, Spółka Restrukturyzacji Kopalń

Obecny właściciel

miasto Bytom

Położenie na mapie Bytomia
Mapa konturowa Bytomia, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Zabudowa rejonu głównegodawnej kopalni Rozbark”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Zabudowa rejonu głównegodawnej kopalni Rozbark”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Zabudowa rejonu głównegodawnej kopalni Rozbark”
Ziemia50°20′33,3″N 18°55′50,5″E/50,342583 18,930694
Multimedia w Wikimedia Commons

Zabudowa rejonu głównego dawnej kopalni Rozbark – zespół budynków: maszynownia szybu Bończyk z 1907 roku, cechownia z 1911 roku, kotłownia z 1915 roku oraz mur oporowy z 1886 roku w Bytomiu-Rozbarku, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Budynki cechowni, maszynowni, kuźni, straży pożarnej, dwa budynki administracyjne oraz budynek dyrekcji[3] powstały na zlecenie spółki Georg von Giesches Erben[4], która kupiła kopalnię od bankiera Friedmanna w 1890 roku[5]. Były wykorzystywane przez Kopalnię Węgla Kamiennego Rozbark (wcześniej Heinitz[4]), która prowadziła wydobycie od 1877 roku[6] do 2004 roku[7][8][9]. Po zakończeniu eksploatacji, zabudowania trafiły do Spółki Restrukturyzacji Kopalń[10], która zrezygnowała z ochrony obiektów[11]. W efekcie były one niszczone i rozkradane[11] przez zbieraczy złomu[12][10]. Stalowe wieże szybowe zostały wyburzone na początku XXI wieku[8]. 3 września 2007 roku budynki dawnej cechowni, kotłowni, maszynowni szybu Bończyk, a także mur oporowy wraz z najbliższym otoczeniem zostały wpisane do rejestru zabytków województwa śląskiego[3][13].

Budynki kuźni i warsztatu ślusarskiego przy ul. Chorzowskiej w Bytomiu zostały wyburzone około 2012 roku z uwagi na ich bardzo zły stan techniczny[14]. Około 2009 roku obiekty przejęło miasto Bytom[10], które pragnęło odzyskać teren kopalni co najmniej do 2006 roku[11]; w 2009 roku planowano wówczas przekształcić wówczas otoczenie zabudowań w dzieło sztuki–ogród, zadania miał podjąć się francuski artysta Jean-Paul Ganem[10], do realizacji projektu jednak nie doszło z braku sponsorów[12].

Zabudowania pokopalniane, w tym budynki maszynowni i kotłowni mają zostać przekształcone w Centrum Sportów Wspinaczkowych i Siłowych, projekt o nazwie „Uratowanie przed rozbiórką i rewitalizacja zespołu dawnej kopalni Rozbark wpisanej do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego poprzez utworzenie unikatowego w skali kraju Centrum sportów wspinaczkowych i siłowych w Bytomiu przy ul. Chorzowskiej”[15] jest dofinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach RPO-WSL na lata 2014-2020, w obrębie Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Subregionu Centralnego[16].

Mur oporowy[edytuj | edytuj kod]

Mur oporowy wzniesiono w 1886 roku[1]. Został naprawiony i wyremontowany[17] w 2020 roku[16]. Inwestor, Skarpa Bytom, planuje umieścić na murze mural nawiązujący z jednej strony do historii Bytomia, zaś z drugiej do nowej funkcji obiektów po byłej kopalni[16].

Maszynownia szybu Bończyk[edytuj | edytuj kod]

Szyb Mauve (pol. Malwa[18], późniejszy Bończyk bądź Bonczyk[19]) był drążony po 1863 roku na zlecenie bytomskiego radcy komercjalnego, doktora Ottona Friedlaendera[19]. Podczas głębienia szybu napotkano kurzawkę, która spowodowała zalanie szybu i urządzeń[19]. Prace po zastosowaniu pomp i uszczelnieniu były kontynuowane, a szyb osiągnął głębokość 190 m[20]. Około 1888 roku szyb miał głębokość 350 m i był wówczas 2. najgłębszym szybem w rejonie Bytomia[21], a około 1912 roku był głęboki co najmniej na 540 m[22]. Projekt budynku maszyny wyciągowej szybu Mauve dla kopalni Heinitz autorstwa Emila i Georga Zillmannów powstał w marcu 1907 roku w Charlottenburgu[18] i w tymże roku obiekt został wzniesiony[1]. We wrześniu 1908 roku we wnętrzu zamontowano elektryczną maszynę wyciągową produkcji firmy Brown Boveri[23] napędzaną turbiną parową[22] firmy Brown, Boveri-Parsons[24]; była to pierwsza oddana do użytku maszyna wyciągowa tego typu[22]. Po zaprzestaniu użytkowania budynku jako maszynowni szybu Bończyk zaadaptowano jego przestrzeń na warsztaty szkolne[3][13][25]. Budynek maszynowni pomimo wpisania do rejestru zabytków niszczał z roku na rok[26]. Prace rewitalizacyjne maszynowni były na ukończeniu w 2020 roku[16].

Cechownia[edytuj | edytuj kod]

Projekt cechowni autorstwa Emila i Georga Zillmannów powstał w maju 1910 roku[27]. Budynek wzniesiono w 1911 roku[1], był wykorzystywany m.in. do świętowania uroczystości barbórkowych[7]. Od zachodu budynek został przebudowany, co zaburzyło jego pierwotną symetryczność[27]; w jego pobliżu stoi stróżowka[12] W jego wnętrzu kręcono sceny do filmów Kazimierza Kutza pt. Perła w koronie[7] i Sól ziemi czarnej[8]. W 2007 roku usunięto z sali zbornej ołtarz ku czci św. Barbary i przekazano go parafii św. Jacka w Bytomiu[27]. Cechownia zachowała się najlepiej ze wszystkich elementów omawianego kompleksu[12]. W 2012 roku budynek poddano rewitalizacji, nie zachowano jednak wówczas oryginalnych stropów, dachów, wymieniono stolarkę okienną i drzwiową, usunięto metalowy płot w stylu secesyjnym[28]. Sala zborna została przekształcona w salę widowiskową[14] o pojemności blisko 200 miejsc[12]. Budynek od 2013 roku[7] został siedzibą Teatru Tańca i Ruchu Rozbark[2][9], sam teatr oficjalnie rozpoczął swą działalność 7 marca 2014 roku[9]. Obok cechowni znajduje się także dawny budynek administracji kopalni, który także poddano rewitalizacji i przekształcono na hotel[12]. W 2017 roku przed cechownią ustawiono statuę z 1935 roku autorstwa Waltera Tuckermanna przedstawiającą górnika, która wcześniej znajdowała się na terenie bytomskiej kopalni Centrum[29].

Kotłownia[edytuj | edytuj kod]

Budynek kotłowni wzniesiono w 1915 roku[30]. Wewnątrz zachowały się stalowe konstrukcje[16]. 4 lipca 2019 roku[31] podczas rozbiórki 75-metrowego[31] (bądź 76-metrowego[12]) komina kotłowni w wyniku jego samoistnego[17], niekontrolowanego[31]ps zawalenia na kotłownię[31] część budynku uległa zniszczeniu i zawaleniu[16][17]. Planowana jest odbudowa zniszczonej części kotłowni oraz wykonanie betonowej posadzki[16]. Na zewnętrznej ścianie kotłowni od strony ul. Chorzowskiej ma powstać podświetlona ścianka wspinaczkowa[17] w formacie trójboju olimpijskiego – byłaby to pierwsza ścianka tego typu w Polsce[17].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Mur oporowy[edytuj | edytuj kod]

Mur dochodzący w najwyższym punkcie do 5 m wysokości został wzniesiony z cegły, jest otynkowany, wieńczy go dekoracyjna kuta balustrada[25]. W czasach PRL-u ponad murem wisiał napis „KOPALNIA ROZBARK”, wykonany z pojedynczych liter[32].

Maszynownia szybu Bończyk[edytuj | edytuj kod]

Budynek został wzniesiony z cegły na rzucie prostokąta[25] jako hala w stylu neogotyckim[18] bądź historyzującym z elementami neogotyku[25], obiekt dwukondygnacyjny, podpiwniczony, nakryty czterospadowym dachem[25]. Na dłuższych ścianach znajdują się duże okna, które podzielono laskowaniem oraz arkadkami, zamykają je obniżone łuki ostre[18]. Nad nimi umieszczono blendy udekorowane maswerkami[18]. Na krótszych ścianach znajdują się niewielkie blendy w postaci tarcz herbowych budzące skojarzenia z architekturą gotyckich zamków[18], w narożach maszynowni znajdują się uskokowe skarpy[25]. Wejście do budynku z zielonymi drewnianymi drzwiami znajduje się asymetrycznie w ścianie północnej[18], zamyka je obniżony łuk ostry oraz dwuspadowy drewniany daszek[18] barwy zielonej[26] (zdemontowany). Barwy zielonej, kontrastującej z czerwienią ceglanej elewacji, są także ceglane wypełnienia blend oraz pulpitowe parapety[26].

Cechownia[edytuj | edytuj kod]

Symetryczny budynek ceglany wzniesiony w systemie bazylikowym[13] na rzucie wydłużonego prostokąta[30], wzniesiony w stylu neobarokowym[27] bądź historyzującym z elementami neobaroku[30], dwukondygnacyjny w części wschodniej[30], z dobudówką od zachodu[27], wewnątrz trójnawowy[13]. Wejście do budynku znajduje się od wschodu[27]. W jego centrum znajduje się sala zborna z charakterystycznymi oknami, których łuki wznoszą ponad gzyms pozostałej części budynku tworząc falującą linię[27]. Głównym oknom towarzyszą mniejsze okna elipsoidalne[27]. Ściany sali zbornej zostały pokryte białymi i zielonymi glazurowanymi cegłami[27]. W tejże sali znajdował się ołtarz ku czci św. Barbary z obrazem autorstwa berlińskiego malarza E. Grossmanna[27]. Pierwotny projekt zakładał drewniane stropy, które były dopasowane do falującej linii elewacji na zewnątrz budynku[27]. Salę zborną otaczają dużo niższe pomieszczenia biurowe, które nakrywa dach pulpitowy[27]. Na zewnątrz zastosowano kontrastową kolorystykę zielono-czerwoną, a wewnątrz biało-zieloną[27], na elewacji zakończone geometrycznie lizeny[4].

Kotłownia[edytuj | edytuj kod]

Dwukondygnacyjny budynek kotłowni został wzniesiony z cegły na rzucie wydłużonego prostokąta[30]. Wyższa część północna jest nakryta dachem mansardowym[30], natomiast część południową nakrywa dach pulpitowy[30].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

  • Mur oporowy
  • Kopalnia Heinitz, z lewej mur wokół maszynowni (przed 1916)
    Kopalnia Heinitz, z lewej mur wokół maszynowni (przed 1916)
  • Murale na murze (2018)
    Murale na murze (2018)
  • Murale, zamurowany otwór w murze oraz graffiti (2018)
    Murale, zamurowany otwór w murze oraz graffiti (2018)
  • Kuta balustrada wieńcząca mur (2020)
    Kuta balustrada wieńcząca mur (2020)
  • Maszynownia szybu Bończyk
  • Plan budowy maszyny wyciągowej szybu Mauve (przed 1911)
    Plan budowy maszyny wyciągowej szybu Mauve (przed 1911)
  • Wnętrze maszynowni (przed 1938)
    Wnętrze maszynowni (przed 1938)
  • Elewacja północna (2019)
    Elewacja północna (2019)
  • Widok z ul. Chorzowskiej (2019)
    Widok z ul. Chorzowskiej (2019)
  • Cechownia
  • Metalowy płot przy wejściu (przed 1938)
    Metalowy płot przy wejściu (przed 1938)
  • Cechownia i komin kotłowni (2018)
    Cechownia i komin kotłowni (2018)
  • Wejście główne (2019)
    Wejście główne (2019)
  • Elewacja południowa (2020)
    Elewacja południowa (2020)
  • Kotłownia
  • Kotłownia z kominem (2013)
    Kotłownia z kominem (2013)
  • Widok z zachodu (2019)
    Widok z zachodu (2019)
  • Budynek w dniu zawalenia się komina, widok z południa (2019)
    Budynek w dniu zawalenia się komina, widok z południa (2019)
  • Szczyt od ul. Chorzowskiej (2020)
    Szczyt od ul. Chorzowskiej (2020)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 26 [dostęp 2020-11-04].
  2. ↑ a b Wojcik 2016 ↓, s. 68.
  3. ↑ a b c Jacek Owczarek i inni: Wstępne sprawozdanie z inwentaryzacji obiektów przemysłowych w województwie śląskim. Katowice: 2012-01, s. 28.
  4. ↑ a b c Dominika Oleś. Architektura przemysłowa w twórczości Emila i Georga Zillmannów na Górnym Śląsku na początku XX wieku. „Quart”. 9, s. 73, 2018. ISSN 1896-4133. 
  5. ↑ Witecka 1985 ↓, s. 45.
  6. ↑ Jerzy Jaros: Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1984, s. 91. ISBN 83-00-00648-6.
  7. ↑ a b c d KM: Kopalnia Rozbark. Urząd Miasta Bytom, 2013-12-15. [dostęp 2020-11-04].
  8. ↑ a b c Zabytkowa kopalnia Rozbark w Bytomiu. Polska Organizacja Turystyczna. [dostęp 2020-11-04].
  9. ↑ a b c Magdalena Mikrut-Majeranek: Historia Rozbarku i parafii św. Jacka w Bytomiu. Bytom: Rzymskokatolicka Parafia św. Jacka w Bytomiu, 2015, s. 166. ISBN 978-83-942532-0-2.
  10. ↑ a b c d Na terenie dawnej kopalni "Rozbark" powstanie ogromne dzieło sztuki. [w:] dzieje.pl [on-line]. 2009-10-03. [dostęp 2020-11-04].
  11. ↑ a b c ot: 24.11.2006. Kopalnia Rozbark znika na naszych oczach. [w:] wyborcza.pl Katowice [on-line]. Agora SA, 2013-11-24. [dostęp 2020-11-04].
  12. ↑ a b c d e f g Jacek Madeja: Rozbark po zamknięciu kopalń - górników zastąpili tancerze. [w:] e-teatr.pl [on-line]. Gazeta Wyborcza - Katowice, 2015-11-25. [dostęp 2020-11-04].
  13. ↑ a b c d Jacek Owczarek i inni: Wstępne sprawozdanie z inwentaryzacji obiektów przemysłowych w województwie śląskim. Katowice: 2012-01, s. 29.
  14. ↑ a b Będą burzyć resztki kopalni Rozbark. [w:] Bytomski.pl [on-line]. 2012/11/10. [dostęp 2020-11-04].
  15. ↑ Uratowanie przed rozbiórką i rewitalizacja zespołu dawnej kopalni Rozbark wpisanej do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego poprzez utworzenie unikatowego w skali kraju Centrum sportów wspinaczkowych i siłowych w Bytomiu przy ul. Chorzowskiej. [w:] Mapa dotacji UE [on-line]. Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej. [dostęp 2020-11-04].
  16. ↑ a b c d e f g Tomasz Sanecki: Trwają intensywne prace w dawnej kotłowni KWK Rozbark. Urząd Miasta Bytom, 2020-08-24. [dostęp 2020-11-04].
  17. ↑ a b c d e Szymon Bijak: W dawnej kotłowni KWK Rozbark w Bytomiu trwają intensywne prace. To właśnie tu powstanie centrum wspinaczkowe. Dziennik Zachodni, 2020-08-27. [dostęp 2020-11-04].
  18. ↑ a b c d e f g h Wojcik 2016 ↓, s. 65.
  19. ↑ a b c Witecka 1985 ↓, s. 41.
  20. ↑ Witecka 1985 ↓, s. 42.
  21. ↑ Oberschlesien sein Land, und seine Industrie.. Bernhard Kosmann (bearb.). Gleiwitz: 1888, s. 127.
  22. ↑ a b c Ernst Blau. Die Verwendung der Dampfturbinen bei Hauptschacht-Förderanlagen.. „Polytechnisches Journal”, s. 386, 1912. (niem.). 
  23. ↑ von Groddeck. Die elektrische Fördermaschine der kons. Heinitzgrube in Beuthen (O.-S.).. „Glückauf”. 10 (Jg. 10), s. 350, 1910. (niem.). 
  24. ↑ Neues System einer elektrisch betriebenen Förderanlage. „Glückauf”. 41 (44 Jahrgang), s. 1474, 1908-10-10. (niem.). 
  25. ↑ a b c d e f Uchwała nr XXVIII/418/12 Rady Miejskiej w Bytomiu z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu dawnej KWK Rozbark. „Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego”. poz. 2301, s. 8, 2012-06-06. 
  26. ↑ a b c Wojcik 2016 ↓, s. 66.
  27. ↑ a b c d e f g h i j k l m Wojcik 2016 ↓, s. 69.
  28. ↑ Wojcik 2016 ↓, s. 70.
  29. ↑ Rzeźba Górnika stanęła przy Cechowni. [w:] Bytomski.pl [on-line]. 2017-12-08. [dostęp 2020-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-18)].
  30. ↑ a b c d e f g Uchwała nr XXVIII/418/12 Rady Miejskiej w Bytomiu z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu dawnej KWK Rozbark. „Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego”. poz. 2301, s. 7, 2012-06-06. 
  31. ↑ a b c d Interwencje. Zawalenie komina dawnej KWK Rozbark. Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Bytomiu, 2019. [dostęp 2020-11-04].
  32. ↑ Witecka 1985 ↓, s. pomiędzy 184 a 185.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zabudowa_rejonu_głównego_dawnej_kopalni_Rozbark&oldid=71321004”