Rozbark

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rozbark
Dzielnica Bytomia
Ilustracja
Okolice kościoła św. Jacka z lotu ptaka
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Bytom

Data założenia

przed 1250

W granicach Bytomia

1927

Powierzchnia

8,03[1] km²

Populacja (2018)
• liczba ludności


17 061[2]

• gęstość

2125 os./km²

Strefa numeracyjna

32

Tablice rejestracyjne

SY

Położenie na mapie Bytomia
Położenie na mapie
50°20′42″N 18°56′02″E/50,345000 18,933889

Rozbark (niem. Rossberg[3]) – dzielnica Bytomia. Do 1927 roku osobna gmina wiejska leżąca na wschód od murów miejskich Bytomia.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Prawdopodobnie pierwsza wzmianka o miejscowości w formie Rosenberg pochodzi z 1223 roku[3]. Nazwa była później notowana także w formach Rosenbergk (1654)[4] Rozbark (1695), Rozbarg (1724), Rosberg (1743), Rosberg (1780), Rosberg (1783), Rossberg (1845), Rossberg (1864), Rossberg (1886), Rozbork (Rossberg) (1900), Rozbark (Rossberg) (1920)[5].

Nazwa wywodzi się od wschodnio-środkowo-niemieckich wyrazów pospolitych rosen ‘różany’ i berg ‘góra’ (‘góra rózana’). Została ona fonetycznie spolszczona jako Rozbark. W procesie adaptacji nazwy do języka polskiego dokonała się substytucja wschodnio-środkowo-niemieckiej postaci *Ros('en')berg z regularnym przejęciem członu -berg jako – bark. Skrócenie pierwszego członu mogło być skutkiem tendencji do redukcji sylab nieakcentowanych w języku niemieckim[6]. W wymowie gwarowej: rosbark[5].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Czasy piastowskie[edytuj | edytuj kod]

Rozbark na mapie z około 1800 roku
„Ul” od strony ulicy Korfantego (2020)
Szyb Barbara zlikwidowanej KWK Rozbark, fot. 2008 r.
Park Mickiewicza w 2018 roku

Według legendy, właśnie na Różanym Wzgórzu (znanym też jako Srocze Wzgórze) miał głosić kazania święty Jacek Odrowąż ze szlacheckiego rodu Odrowążów[7]. Dla jego uczczenia powstała w tym miejscu drewniana kaplica (prawdopodobnie około 1740 roku), a następnie murowany kościółek (1801[8]). Obecny kościół św. Jacka powstał w latach 1908–1911.

W 1441 roku spłonęły wszystkie zabudowania wioski Rozbark[9].

6 lipca 1459 roku Rozbark został sprzedany Konradowi IX Czarnemu za 1700 grzywien przez Wacława I cieszyńskiego[10].

W 1474 roku nastąpiło spustoszenie Rozbarku podczas wojny o czeską sukcesję po śmierci Jerzego z Podiebradów[9].

Nowożytność[edytuj | edytuj kod]

16 sierpnia 1459 roku Rozbark znalazł się w granicach Węgier rządzonych podówczas przez Macieja Korwina[10]. Po jego śmierci, na mocy pokoju w Ołomuńcu, w 1490 roku Rozbark ponownie należał do Królestwa Czech Władysława II Jagiellończyka[10].

W 1526 roku Rozbark przeszedł we władanie austriackich Habsburgów, a następnie Jerzego Hohenzollerna i jego syna Jerzego Fryderyka. Po śmierci Jerzego Fryderyka Hohenzollerna Rozbark stanowił od 1603 roku własność elektorów brandenburskich[11].

Kolejny poważny pożar zniszczył zabudowania Rozbarku w 1582 roku[8].

Dalsze zniszczenia wioski wiązały się z wojną trzydziestoletnią, w październiku 1643 roku Szwedzi dokonali napaści na mieszkańców, doszło również do powieszeń kilku z nich[8]. W czasie tejże wojny, dzięki poparciu cesarza Austrii, Rozbark otrzymał Łazarz I Starszy Henckel von Donnersmarck[11].

Na mocy pokoju wrocławskiego z 11 czerwca 1742 roku Rozbark otrzymał król Prus Fryderyk II Wielki[11].

XIX-XX wiek[edytuj | edytuj kod]

Najszybszy rozwój miejscowości miał miejsce od początku XIX wieku i wiązał się z wydobyciem tu węgla kamiennego w kopalni Heinitz oraz rud cynku i ołowiu w kopalni Fiedlersglück[10]. Do uruchomienia w Bytomiu kolei, źródłem utrzymania mieszkańców Rozbarku była ponadto spedycja konna.

Dynamiczny rozwój przemysłu wydobywczego wiązał się z piętnastokrotnym wzrostem liczby ludności Rozbarku na przestrzeni lat od 1858 do 1927[10]:

Łaźnia łańcuszkowa w kopalni rud cynku Jenny-Otto

Pierwsza szkoła w Rozbarku, obsługiwana początkowo przez jednego nauczyciela, powstała w 1842 roku. Druga, dwunastoklasowa szkoła została zbudowana w 1885 roku, trzecia, dziesięcioklasowa szkoła powstała w 1895 roku. Czwarta, dwunastoklasowa, została otwarta w 1901 roku, kolejna, dwudziestoklasowa w 1906 roku. W 1911 roku powstała szósta szkoła w Rozbarku[12].

W 1879 roku uruchomiono pierwszy mały pięcioizbowy szpital, który dysponował 8 łóżkami[10].

W 1894 roku uruchomiono pierwszą wąskotorową linię tramwajową biegnącą przez Rozbark, na trasie z Gliwic do Piekar Śląskich[13].

Na początku XX wieku w Rozbarku działały liczne polskie organizacje m.in. Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” założone przez Henryka Wójcika, Związek Towarzystw Polek oraz chór Halka. W 1910 roku w miejscowości mieszkało 868 mieszkańców z czego 834 deklarowało język polski, a 34 niemiecki. W wyborach komunalnych jakie odbyły się w listopadzie 1919 roku 261 głosów oddano na polską listę uzyskując 10 z 12 mandatów. Podczas plebiscytu na Śląsku większość mieszkańców Rozbarku poparła przyłączenie do Polski. Za Polską głosowało w nim 254 wotantów, a za Niemcami 153[14].

Miejscowość objęły walki w czasie powstań śląskich. 7 maja 1921 roku w III powstaniu zajęli ją powstańcy z 4 baonu strzeleckiego Karola Brandysa. 25 maja powstańcy ze wsparciem baonu Teodora Mańczyka z Podgrupy „Linke” odparli natarcie sił niemieckich Wilhelma Schustera idące z terenów zachodniego Górnego Śląska. Miejscowość do końca powstania pozostała w rękach powstańców jednak po jego zakończeniu znalazła się w granicach Niemiec. Z powodu skomplikowanego przebiegu linii granicznej w latach 1922–1937 przez dzielnicę przejeżdżał polski tramwaj, nie zatrzymując się jednak na niemieckim terytorium[15]. W 1925 roku przy obecnej ul. Siemianowickiej rozpoczęto budowę kopalni rud cynku i ołowiu Deutsch-Bleischarleygrube.

Rozbark, podówczas część Republiki Weimarskiej, został przyłączony do Bytomia w 1927 roku[10][14].

W 1945 roku Bytom wraz z resztą Górnego Śląska został przyznany Polsce[16]. W sierpniu 2014 roku otwarto Teatr Tańca i Ruchu Rozbark[3].

W dzielnicy Rozbark znajdują się trzy powojenne, duże osiedla: Pogoda, Osiedle Zawadzkiego i Osiedle Arki Bożka.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Kościół św. Jacka

Słynni mieszkańcy[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Michał Brzezinka, Wojciech Brol: Prognoza oddziaływania na środowisko projektu strategii rozwoju miasta Bytom 2020+. Bytom: 2014-07, s. 49.
  2. http://44mpa.pl/wp-content/uploads/2018/10/BYTOM_MPA_dokument.pdf.
  3. a b c S. Dąbrowski, Bytom : Rozbark - historia i współczesność. Jak bardzo zmieniła się dzielnica?, Bytom Nasze Miasto, 28 sierpnia 2014 [dostęp 2022-12-12] (pol.).
  4. Archiwum Państwowe w Katowicach, „Zbiór dokumentów byłego Archiwum Miejskiego miasta Bytomia” (12/650/0/2/487) [dostęp 2020-05-20], 1654, 10 III, Świerklaniec: Gabriel hr. Henckel do NN burmistrza miasta Bytomia nakazuje przesłuchanie Walentego Niko („Nyko”), chłopa z Rozbarku („Rosenbergk”), i ślusarza, Józefa Packmauera („Pakmauer”), odnośnie do poranienia tegoż Niko podczas strzelania; podejrzanym jest (b. im.) Żyłka.
  5. a b Stanisławy Sochackiej (red.), Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, tom 11, Poż-Roz, Opole: Wydawnictwo Instytut Śląski, 2004, s. 145, ISBN 83-7126-190-X.
  6. Barbara Czopek-Kopciuch, Adaptacje niemieckich nazw miejscowych w języku polskim, Kraków: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, 1995, s. 54, ISBN 83-85579-33-8.
  7. Drabina 1991 ↓, s. 107.
  8. a b c Drabina 1991 ↓, s. 110.
  9. a b Drabina 1991 ↓, s. 108.
  10. a b c d e f g Drabina 1991 ↓, s. 113.
  11. a b c Drabina 1991 ↓, s. 114.
  12. Drabina 1991 ↓, s. 111.
  13. Soczówka 2012 ↓.
  14. a b Encyklopedia powstań... 1982 ↓.
  15. Dziwna granica ↓.
  16. Drabina 1991 ↓, s. 114–115.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Dziwna granica, Georg Eckert Institut / Technische Universität Braunschweig [dostęp 2017-01-09] [zarchiwizowane z adresu 2015-02-12].
  • Idzi Panic: Wczesnośredniowieczne osadnictwo w kasztelanii bytomskiej. W: Z dziejów dzielnic Bytomia. Jan Drabina (red.). Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 1991, seria: Magazyn Bytomski tom VIII.
  • Jan Drabina: Rozbark. W: Z dziejów dzielnic Bytomia. Jan Drabina (red.). Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 1991, seria: Magazyn Bytomski tom VIII.
  • Hasło „Rozbark”. W: Encyklopedia powstań śląskich. Franciszek Hawranek (red.). Opole: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego, 1982, s. 484.
  • Andrzej Soczówka. Zarys historii komunikacji tramwajowej na obszarze konurbacji katowickiej. „Acta Geographica Silesiana”, s. 61, 65, 2012. Uniwersytet Śląski. Wydział Nauk o Ziemi / Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego. ISSN 1897-5100.