Świdośliwa

Świdośliwa
	; Amelanchier alnifolia
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	świdośliwa
	Nazwa systematyczna
	Amelanchier Medik.; Philos. Bot. 1: 155 (1789)
	Typ nomenklatoryczny
	Amelanchier ovalis Medikus
Synonimy
	Amelancus Raf.; Aronia Pers.; Malacomeles (Decne.) Engl.; Peraphyllum Nutt.;
	Amelancus Raf.; Aronia Pers.; Malacomeles (Decne.) Engl.; Peraphyllum Nutt.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Świdośliwa^[6]^[7], świdośliwka^[8]^[9] (Amelanchier Medik.) – rodzaj krzewów lub niewielkich drzew z rodziny różowatych. Obejmuje ok. 24 gatunki^[3], przy czym liczba ta jest zmienna ze względu na problematyczną klasyfikację wewnątrzrodzajową^[10]. Większość przedstawicieli występuje w Ameryce Północnej, tylko dwa – (A. ovalis i A. cretica) – rosną jako rodzime w południowej Europie, północno-zachodniej Afryce i południowo-zachodniej Azji i dwa we wschodniej Azji (A. sinica i A. asiatica)^[3]^[6]. W Polsce przedstawiciele tego rodzaju należą do gatunków inwazyjnych: świdośliwa olcholistna A. alnifolia, Lamarcka A. lamarckii, kłosowa A. spicata^[11]^[12]. Błędnie z Polski podawana była świdośliwa jajowata A. ovalis i kanadyjska A. canadensis^[12].

Świdośliwy zasiedlają różne siedliska – skaliste zbocza, lasy suche i mokre, także bagna. Kwiaty rozwijają się wraz z liśćmi i zapylane są przez owady^[13]. Dojrzewające latem owoce są chętnie zjadane przez ptaki^[10].

Rośliny te mają jadalne i słodkie owoce i bywają dla nich uprawiane, aczkolwiek u niektórych gatunków są one mdłe lub mączyste w smaku^[6] (do najbardziej cenionych owoców należą te świdośliwy olcholistnej^[10]). Są uważane za atrakcyjne w czasie wiosennego kwitnienia i bywają też uprawiane jako rośliny ozdobne^[13] (zwłaszcza świdośliwa Lamarcka)^[6]. Świdośliwa olcholistna była wykorzystywana przez północnoamerykańskich Indian jako roślina lecznicza^[14].

Morfologia

Pokrój: Krzewy i niewielkie drzewa, w przypadku A. arborea osiągające jednak ponad 20 m. Pędy zwykle prosto wzniesione, często licznie wyrastają z odrostów, przez co rośliny te czasem wyrastają w kępach lub tworzą zarośla. Młode pędy u wielu gatunków są owłosione, z wiekiem jednak u wszystkich stają się nagie^[6]. Kora szara lub brązowa, początkowo gładka, później z licznymi nierównościami i pęknięciami. Występują krótko- i długopędy, ale nigdy z cierniami^[10].

Liście: Pojedyncze, skrętoległe, ogonkowe, wsparte wolnymi, całobrzegimi, równowąskimi i odpadającymi przylistkami^[10]. Blaszka zwykle eliptyczna do jajowatej, osiągająca do 10 cm długości (u A. arborea). Na końcach ostra lub tępa, na brzegu zwykle piłkowana, u różnych gatunków drobno lub grubo, rzadko całobrzega^[6].

Kwiaty: Zebrane w rozwijające się na końcach pędów kwiatostany groniaste wzniesione lub przewisające, rzadziej (A. bartramiana) kwiaty po kilka w pęczkach^[6]. Hypancjum dzwonkowate, lejkowate do kubeczkowatego, nagie lub owłosione, o średnicy od 3 do 9 mm. Działki kielicha, w liczbie 5, są odgięte lub wyprostowane, trójkątne do lancetowatych. Płatków korony jest 5, mają kształt od równowąskiego do zaokrąglonego, kolor zwykle biały, rzadziej kremowy do różowego. Korona osiąga średnicę od 1 do 5,5 cm. Zalążnia powstaje z 2–5 owocolistków, ale z powodu fałszywych przegród może mieć do 10 komór. Szyjek słupka jest tyle, ile owocolistków, są owłosione lub nagie^[10].

Owoce: Jabłkowate, początkowo barwy czerwonej, ale dojrzewając stają się ciemne, do niemal czarnych. Osiągają zwykle od 5 do 15 mm średnicy, rzadko bywają większe^[6].

Systematyka

Rodzaj opisywany jest jako „trudny”, o niejasnej klasyfikacji, zwłaszcza wewnątrz rodzaju^[6]. Problemy wiążą się z łatwością tworzenia mieszańców, rozmnażaniem za pomocą apomiksji, bardzo dużą zmiennością morfologiczną gatunków i podleganiem wpływom siedliska (nierzadko za opisywanymi mikrogatunkami kryła się zmienność fenotypowa), małą liczbą cech morfologicznych o istotnym znaczeniu taksonomicznym, a także niewielkimi różnicami genetycznymi^[10].

Pozycja systematyczna

Rodzaj klasyfikowany jest do plemienia Pyreae, podrodziny Spiraeoideae (dawniej Pomoideae) z rodziny różowatych Rosaceae^[15] lub (w innym ujęciu) do podplemienia Malinae, plemienia Maleae, podrodziny Amygdaloideae w tej samej rodzinie^[5]. W obrębie rodziny najbliżej spokrewniony z północnoamerykańskim rodzajem Peraphyllum^[13], ale świdośliwy tworzą mieszańce także z gatunkami z rodzaju jarząb Sorbus – × Amelosorbus^[6].

Wykaz gatunków^[3]^[6]

Amelanchier alnifolia (Nutt.) Nutt. ex M.Roem. – świdośliwa olcholistna, świdośliwa zachodnia
Amelanchier amabilis Wiegand
Amelanchier arborea (F.Michx.) Fernald – świdośliwa drzewiasta
Amelanchier asiatica (Siebold & Zucc.) Endl. ex Walp. – świdośliwa azjatycka
Amelanchier bartramiana (Tausch) M.Roem. – świdośliwa Bartrama
Amelanchier canadensis (L.) Medik. – świdośliwa kanadyjska
Amelanchier cretica (Willd.) DC.
Amelanchier cusickii Fernald – świdośliwa Cusicka
Amelanchier fernaldii Wiegand – świdośliwa Fernalda
Amelanchier gaspensis (Wiegand) Fernald & Weatherby
Amelanchier humilis Wiegand
Amelanchier interior E.L.Nielsen – świdośliwa śródlądowa, świdośliwa Wieganda
Amelanchier intermedia Spach
Amelanchier laevis Wiegand – świdośliwa gładka
Amelanchier × lamarckii F.G.Schroed. – świdośliwa Lamarcka
Amelanchier nantucketensis E.P.Bicknell
Amelanchier × neglecta Eggl. ex K.R.Cushman, M.B.Burgess, E.T.Doucette & C.S.Campb.
Amelanchier obovalis (Michx.) Ashe – świdośliwa rozłogowa
Amelanchier ovalis Medik. – świdośliwa jajowata
Amelanchier pallida Greene
Amelanchier parviflora Boiss.
Amelanchier × quinti-martii Louis-Marie
Amelanchier sanguinea (Pursh) DC. – świdośliwa krwista
Amelanchier sinica (C.K.Schneid.) Chun
Amelanchier × spicata (Lam.) K.Koch – świdośliwa kłosowa
Amelanchier stolonifera Wiegand
Amelanchier turkestanica Litv.
Amelanchier utahensis Koehne – świdośliwa utahska

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-25] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Amelanchier Medik.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-22].
↑ Amelanchier. Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2010-01-25]. (ang.).
↑ ^a ^b Genus Amelanchier Medik.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-12-22].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste A–B. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991. ISBN 83-01-10135-0.
↑ LucjanL. Rutkowski LucjanL., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, wyd. 2 popr. i unowocześnione, 2 dodruk, Warszawa: Wydawn. Naukowe PWN, 2007, s. 247, ISBN 83-01-14342-8, OCLC 183208377 .
↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 898. ISBN 83-214-1305-6.
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Christopher S. Campbell, Michael B. Burgess, Kevin R. Cushman, Eric T. Doucette, Alison C. Dibble, Christopher T. Frye: Amelanchier Medikus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-12-22].
↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 31, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 254. ISBN 0-333-73003-8.
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 39, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ D.D. Potter D.D. i inni, Phylogeny and classification of Rosaceae, „Plant Systematics and Evolution”, 266, 2007, s. 5–43, DOI: 10.1007/s00606-007-0539-9 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-25] (ang.).

[powo-3] Amelanchier Medik.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-22].

[4] Amelanchier. Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2010-01-25]. (ang.).

[grin-5] Genus Amelanchier Medik.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-12-22].

[seneta-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste A–B. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991. ISBN 83-01-10135-0.

[7] LucjanL. Rutkowski LucjanL., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, wyd. 2 popr. i unowocześnione, 2 dodruk, Warszawa: Wydawn. Naukowe PWN, 2007, s. 247, ISBN 83-01-14342-8, OCLC 183208377 .

[slownik-8] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 898. ISBN 83-214-1305-6.

[checklist2002-9] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[america-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Christopher S. Campbell, Michael B. Burgess, Kevin R. Cushman, Eric T. Doucette, Alison C. Dibble, Christopher T. Frye: Amelanchier Medikus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-12-22].

[Obce2012-11] B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.

[checklist-12] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 31, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[philips-13] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 254. ISBN 0-333-73003-8.

[mabb-14] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 39, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[15] D.D. Potter D.D. i inni, Phylogeny and classification of Rosaceae, „Plant Systematics and Evolution”, 266, 2007, s. 5–43, DOI: 10.1007/s00606-007-0539-9 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]