Abradates i Panthea (poemat)
Abradates i Panthea (ang. Abradates and Panthea) – poemat angielskiego poety romantycznego Edwina Atherstone’a[1][2], znanego z autorstwa, zakrojonych na szeroką skalę, eposów bohaterskich.
Charakterystyka ogólna[edytuj | edytuj kod]
Poemat Abradates i Panthea został wydany w roku 1821, w tym samym tomie, co Ostatnie dni Herkulanum nakładem londyńskiej oficyny Baldwin, Cradock and Joy. Utwór, przynajmniej w porównaniu z monumentalnymi eposami Atherstone’a, jest dość krótki, ponieważ liczy 34 strony druku. Warto dodać, że Upadek Niniwy zajmuje prawie 640 stron w dwóch tomach.
Źródło[edytuj | edytuj kod]
Historię Abradatasa[3] (Abradatesa)[4], władcy Suzjany, i Panthei Atherstone zaczerpnął z Żywota Cyrusa Wielkiego, autorstwa greckiego historyka Ksenofonta[5], co zaznaczył we wstępie. Według tego przekazu Panthea, kobieta o niezrównanej urodzie, żona Abradatesa, została wzięta do niewoli przez króla Cyrusa[5][6]. Wbrew zwyczajom epoki, które zwycięzcom przyznawały prawo dowolnego rozporządzania jeńcami wojennymi i brankami, władca perski potraktował ją z pełną kurtuazją. Kiedy Abardates się o tym dowiedział, z wdzięczności pośpieszył Cyrusowi z pomocą, gdy ten walczył z Croesusem, na czele oddziału rydwanów, wyposażonych w charakterystyczne kosy przeznaczone do ścinania piechurów[5]. Podczas bitwy w dolinie Thymbra, władca Suzjany poległ[5]. Na wieść o tym zrozpaczona Panthea popełniła samobójstwo, przebijając się sztyletem[5]. Król Cyrus wzniósł dla zmarłych małżonków okazały grobowiec[5][7].
Historia Abradatesa i Panthei stanowi jeden z klasycznych tematów literatury i sztuki. Geoffrey Chaucer wspominał o niej w Opowieściach kanterberyjskich[8]. Zachował się anonimowy dramat elżbietański The Wars of Cyrus[9], którego bohaterami są Abradates i Panthea[9]. Tragedię o Panthei opublikował w 1608 roku Claude Guerin de la Dorouviere[10]. Oprócz tego, poemat zatytułowany Abradates and Panthea napisał John Bowdler[11], a opowieść o nich stała się tematem utworu The Thymbriad pióra Sophii Burrell[12]. Własną wersję[13] antycznej legendy przedstawił w 1808 roku również John Edwards (1751–1832)[14]. Poza tym historia Abradatesa i Panthei została opowiedziana w tragedii Henry’ego Montague Grovera Socrates, a dramatic poem[15].
Forma[edytuj | edytuj kod]
Poemat o Abradatesie i Panthei został napisany wierszem białym, a konkretnie blank versem, czyli nierymowanym pentametrem jambicznym[16], inaczej mówiąc dziesięciozgłoskowcem, w którym akcenty spoczywają na parzystych sylabach wersu. Ten rodzaj wiersza jest najpowszechniej stosowanym wzorcem metrycznym w literaturze angielskiej. Został on wprowadzony w XVI wieku przez Henry’ego Howarda, hrabiego Surrey[17]. Był podstawowym schematem wersyfikacyjnym dramaturgii elżbietańskiej, w której stosowali go między innymi Thomas Kyd, Christopher Marlowe i William Szekspir[17]. W angielskiej epice wierszowanej blank verse umocnił swoją pozycję od kiedy John Milton użył go w Raju utraconym[17][18].
- 'Twas on the morning of that fateful day
- When Cyrus met on Thymbra's spacious plain
- The mighty host by wealthy Croesus led.--
- Awful the hour when through the expectant camp
- The word was given to harness for the fight
- For warlike was the foe; four hundred times
- A thousand was his strength; in horsemen strong,
- And strong in Egypt's yet unconquer'd bands;--
Białym wierszem Edwin Atherstone posłużył się w swoich największych dziełach eposach Upadek Niniwy i Izrael w Egipcie, ponadto inkrustował tok wiersza aliteracją[19], czyli zestawianiem słów rozpoczynających się tą samą literą (głoską)[20].
- How the swift horses spurn the scattering earth
- He stoops and smites the steeds
- From side to side it swings: – rises – and sinks
W niektórych przypadkach wykorzystanie aliteracji rozciąga się na kilka wersów: Oh, then his soul/Sinks in him; and the stiffing sob, that tells/The breaking heart, is heard as slow again/He trembles on his way.
Treść[edytuj | edytuj kod]
Poemat rozpoczyna się – zgodnie z tradycją epicką – in medias res[21], czyli w momencie kulminacyjnym, to znaczy rankiem dnia, którego rozegrała się wielka bitwa. Przedakcję[22] autor streszcza w kolejnym akapicie.
- There was a prince, whose wife in former war
- Was captive made by Cyrus;--and her charms
- Exceeded those of woman;--yet her mind
- Was fairer than her beauty; and her soul
- Grew to her husband.--Cyrus saw, but scorn'd
- Such loveliness and virtue by a touch
- Unhallow'd to pollute; and when her lord
- Knew this forbearance, smit with gratitude,
- To Cyrus with his forces he repair'd
- And vow'd eternal friendship:--and that vow
- Till death he kept.
Przebieg starcia jest relacjonowany z punktu widzenia Panthei, z daleka obserwującej szarżę rydwanów. Śmierć Abradatesa jest ukazana w prostych słowach.
- Then headlong to the earth, with dreadful crash,
- Chariot and charioteer are overthrown,
- Never again to rise.
W poemacie Atherstone’a nie ma wzmianki o tym, że bohaterka zadała sobie śmiertelny cios. Kiedy tragarze przychodzą, żeby w lektyce zanieść Pantheę do jej namiotu, okazuje się, że jest ona martwa.
- And standing nigh the palanquin is seen,
- Whose sturdy bearers with dejected look
- Wait their loved mistress to her tent to bear.
- Gently the mutilated corse they move:
- Gently, the lovely mourner from the earth
- They raise; but she is icy cold--her limbs--
- Her beauteous, pliant limbs are stiffening:--still
- Her azure eye is fix'd upon the earth;
- But is there animation in it?--No!
- Panthea was no more!--
W Abradatesie i Panthei Atherstone sięgnął po raz pierwszy po tematykę batalistyczną[23], która później dojdzie do głosu w Upadku Niniwy.
- The circling wheels moved on;--
- From the bright scythes thick flashing lightnings came:--
- The hollow beat of the coursers' hoofs no more
- Sounded upon the ear:--the glittering car
- Grew every moment less:--amid the hosts
- Of chariots and of horsemen soon it mix'd.n;--
Opisy walki, między innymi dzięki zastosowaniu krótkich zdań i przerzutni[24] są plastyczne i dynamiczne:
- Where--where is Abradates?--only him
- Seeks she amid the hosts.--What sees she now?
- She sees from far the lofty chariots whirl:--
- She hears faint distant shoutings:--sure his plume,
- His purple plume is there!--'tis lost again--
- Again it gleams--and fades:--sure 'tis his voice
- So clear and strong that cheers the fierce attack!--
Z przedstawieniem toczących się orężnych zmagań kontrastuje opis pobojowiska, po którym chodzą z pochodniami kobiety, szukające wśród poległych swoich mężów, ukochanych, ojców i braci.
- Along the plain
- Quick moving torches glance:--light female forms
- With hurried step are seeking through the field
- Husbands or lovers--fathers--brothers lost:--
Poemat kończy się informacją o wzniesieniu przez Cyrusa okazałego nagrobka[25] dla upamiętnienia Abradatesa i Panthei:
- In Thymbra's vast
- And silent vale, a monumental pile
- Told to the gazing traveller, that a king,
- And beauteous queen, there in each other's arms
- Slept their last sleep:--the bravest he of men,
- And she of women loveliest. Their names
- Were--Abradates and Panthea.
Opinia krytyki[edytuj | edytuj kod]
Debiutancki tomik Edwina Atherstone’a został zrecenzowany w czasopiśmie The New Monthly Magazine and Literary Journal. Anonimowy krytyk literacki napisał: The Abradates and Panthea is a free and elegant version of the celebrated tale of these princely lovers, whose sad fate is os beautifully related by Xenophon[26]. Wypowiedział się też w tonie uznania o samym poecie, wyrażając nadzieję, że rozwinie swój talent w kolejnych, ambitniejszych dziełach: We shall be very glad to meet with this author again, and to see his fine powers employed on more genial themes[26]. Utwory poety zostały także dostrzeżone przez The London Magazine. Omawiając Ostatnie dni Herkulanum, recenzent stwierdza: There are passages, both in this poem and in that of Abradates and Panthea, which follows it, of fine and exquisite decription[27], jednak tym razem krytyk zarzucał poecie epatowanie drastycznymi obrazami okropnych ran i pokawałkowanych ciał[27].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Edwin Atherstone (1788–1872). Bartleby.com. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
- ↑ Atherstone, Edwin. Biography. english.unl.edu. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
- ↑ Abradatas. Encyclopaedia Iranica. [dostęp 2016-11-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-16)]. (ang.).
- ↑ Abradate. Enciclopedie on line. [dostęp 2016-11-04]. (wł.).
- ↑ a b c d e f Jacob Abbott: The Story of Panthea [w: Cyrus the Great]. mainlesson.com. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
- ↑ Cyrus the Great, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-11-04] (ang.).
- ↑ Sardes. tureckieopowiesci.com. [dostęp 2016-11-04]. (pol.).
- ↑ Geoffrey Chaucer: The Franklin's Tale. librarius.com. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
- ↑ a b The Wars of Cyrus. cord.ung.edu. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
- ↑ Historical Account of the French Theatre, The Gentleman's Magazine and Historical Chronicle. Volume XVI for the year 1746. books.google.pl. s. 253. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
- ↑ John Bowdler: Abradates and Panthea [w: Select pieces in verse and prose by the late John Bowdler]. books.google.pl, 1820. s. 176-183. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
- ↑ Sophia Burrell: The Thymbriad. Archive.org. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
- ↑ John Edwards: Abradatas and Panthea. A Tragedy in Five Acts. books.google.pl, 1803. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
- ↑ Alsager Richard Vian: Edwards, John (1751-1832). wikisource.org. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
- ↑ Henry Montague Grover: Socrates, a dramatic poem. Archive.org. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
- ↑ metre, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-11-04] (ang.).
- ↑ a b c blank verse, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-11-04] (ang.).
- ↑ Wiktor Jarosław Darasz: Mały przewodnik po wierszu polskim. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 2003, s. 92. ISBN 83-9008296-9.
- ↑ alliteration, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-11-04] (ang.).
- ↑ Wiktor Jarosław Darasz: Mały przewodnik po wierszu polskim. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 2003, s. 170-174. ISBN 83-900829-6-9.
- ↑ in medias res, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-11-04] (ang.).
- ↑ przedakcja. sjp.pwn.pl. [dostęp 2016-11-04]. (pol.).
- ↑ batalistyka, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2016-11-04].
- ↑ przerzutnia. san.nowoczesnapolska.org.p. [dostęp 2016-11-04]. (pol.).
- ↑ Celestia Angenette Bloss: Bloss's Ancient History: Illustrated by Colored Maps, and Arranged to Accompany a Chronological Chart for the Use of Families and Schools. books.google.pl. s. 50. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
- ↑ a b The New Monthly Magazine and Literary Journal, Vol III. Historical Register. books.google.pl, 1821. s. 524. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
- ↑ a b The London Magazine. books.google.pl. s. 379-383. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).