Izrael w Egipcie (epos)

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Izrael w Egipcie (ang. Israel in Egypt) – poemat angielskiego poety romantycznego Edwina Atherstone’a, oparty na biblijnej Księdze Wyjścia, opowiadający o ucieczce Izraelitów z niewoli u faraona. Utwór, którego głównym bohaterem jest Mojżesz, należy do najdłuższych eposów napisanych w języku angielskim.

Charakterystyka ogólna[edytuj | edytuj kod]

Bóg ukazuje się Mojżeszowi w płonącym krzewie (rycina z wydania Biblii, 1890)

Izrael w Egipcie jest dziełem bardzo obszernym. Składa się z dwudziestu siedmiu ksiąg[1] i liczy blisko dwadzieścia tysięcy wersów[2]. Utwór został wydany w roku 1861, a więc po czterdziestu latach od debiutu pisarza. Stanowi on rozwinięcie motywów przedstawionych w drugiej księdze Starego Testamentu. Opisuje historię Mojżesza, którego Bóg wybrał na wyzwoliciela Narodu Wybranego z niewoli egipskiej. Epos rozpoczyna się opisem wygasłej gwiazdy. W tym wstępie poeta odwołuje się do ustaleń dziewiętnastowiecznej nauki, zwłaszcza astronomii i paleontologii, porównując wystygły rdzeń gwiazdy do szkieletu mastodonta. Gwiazda ta staje się mieszkaniem upadłych aniołów, wypędzonych sprzed oblicza Boga za ich nieposłuszeństwo.

Izrael w Egipcie był ostatnim wielkim przedsięwzięciem Edwina Atherstone’a w dziedzinie epiki wierszowanej[3][4]. Po wydaniu poematu w 1861 roku autor zajął się poszerzaniem Upadku Niniwy[5], przez co utwór ten stał się rzeczywiście dziełem życia poety, jak to określił recenzent ze Spectatora[6]. Izrael w Egipcie jest niewątpliwie eposem, ponieważ pokazuje naród w przełomowej dla niego chwili oraz jego przywódcę, co stanowi cechę charakterystyczną tego gatunku[7].

Inspiracja[edytuj | edytuj kod]

Mojżesz i Aaron przed obliczem faraona (mal. Benjamin West)

Izrael w Egipcie bazuje na biblijnym opisie życia Mojżesza i jego działalności w Egipcie, przekazanym w Księdze Wyjścia. Punktem odniesienia dla eposu Atherstone’a jest również Raj utracony Johna Miltona, opowiadający o buncie aniołów i grzechu pierworodnym. Między dziełami tych obu poetów zachodzą liczne podobieństwa, zarówno w sferze formy, jak i treści. Anonimowy recenzent Upadku Niniwy zestawił ich, podkreślając, że autor Raju utraconego jest większym poetą niż twórca poematu o zdobyciu asyryjskiej stolicy[8].

Izrael w Egipcie jest też prawdopodobnie ostatnim tak długim i tak konsekwentnie opartym na przekazie Pisma Świętego utworem w literaturze angielskiej[3]. Przemysław Mroczkowski stwierdził, iż Anglicy, jakkolwiek wychowani na Biblii, w XIX wieku jako pierwsi zaczęli wątpić w prawdziwość jej przekazu[9], w czym ważną rolę odegrał Charles Darwin i jego teoria ewolucji[10]. Odwrót od Pisma Świętego skutkował dużo mniejszym niż wcześniej zaangażowaniem poetów w tworzenie wierszy i poematów nawiązujących do motywów ze Starego i Nowego Testamentu. Historia opisana w Księdze Wyjścia była inspiracją dla bardzo wielu twórców, literatów, malarzy i muzyków (a w wieku XX również filmowców), w tym dla Georga Friedricha Händla, kompozytora oratorium Israel in Egypt[11]. Współcześnie wyjście z Egiptu stało się tematem serialu Mojżesz prawodawca[12] z Burtem Lancasterem w roli głównej.

Forma[edytuj | edytuj kod]

Strona tytułowa pierwszego wydania Raju utraconego Johna Miltona, eposu napisanego białym wierszem

Izrael w Egipcie, podobnie jak inne poematy epickie Atherstone’a (Ostatnie dni Herkulanum i monumentalny Upadek Niniwy), został napisany wierszem białym, czyli blank versem[13], to znaczy nierymowanym pentametrem jambicznym – mówiąc prościej dziesięciozgłoskowcem, w którym akcenty padają na parzyste sylaby wersu. Stosując blank verse Atherstone nawiązuje do długiej tradycji wykorzystywania tego typu wiersza w angielskiej twórczości epickiej i dramatycznej, zapoczątkowanej w połowie szesnastego wieku przez Henry’ego Howarda, hrabiego Surrey[14] i kontynuowanej przez Thomasa Kyda[15], Christophera Marlowe'a[14], Williama Shakespeare’a[14], Johna Miltona[14] (w Raju utraconym)[16] i Johna Keatsa[17].

W utworze swym Atherstone stosuje długie wyliczenia, na przykład: Our horses, oxen, houses, mules, or dogs (Księga piętnasta), albo: Over the sprightly youths, and haughty men; Over all rulers, judges, princes, priests. Autor posługuje się też paralelizmem składniowym wprowadzanym anaforą[18], czyli powtarzaniem tego samego słowa na początku kolejnych wersów. Niekiedy w poemacie można spotkać również epiforę[19], czyli powtarzanie słowa na końcu wersu. Poeta wykorzystuje też budujące napięcie sekwencje pytań i odpowiedzi. Urozmaica składniowy tok wiersza stosując przerzutnię (enjambment)[20], na przykład By the Omnipotent sent,/Nought can I fear (Księga piąta).

Ozdobnikiem bywa u Atherstone’a aliteracja[21], czyli zestawianie słów rozpoczynających się tą samą głoską[22]: Sesostris, Splendor of the Sun (Księga trzecia), mere mortal means (Księga siedemnasta), Flame-faced, and frenzy--eyed, he started up (Księga szesnasta), Omnipotent,/Omniscient, Omnipresent, evermore! (Księga ósma).

Poeta wykorzystuje też rozbudowane, tak zwane homeryckie porównania. Niektóre z nich stanowią dłuższy fragment tekstu, jak np. w Księdze czternastej, gdzie jedna z plag zesłanych przez Boga przyrównana została do wybuchu sycylijskiej Etny.

Treść[edytuj | edytuj kod]

Izraelici w Egipcie (mal. Edward Poynter, 1867)

Zarys akcji eposu został przejęty ze Starego Testamentu. Tematem jest walka Mojżesza o uwolnienie Żydów z niewoli w Egipcie, gdzie byli wykorzystywani jako siła robocza przy realizacji ambitnych projektów władcy. Wersety trzynasty i czternasty Księgi Wyjścia mówią, że Egipcjanie zmuszali Izraelitów do ciężkiej pracy, zwłaszcza przy wyrobie cegieł[23]. Głównym motywem eposu są opisane w Biblii plagi egipskie, na przykład gradobicie przedstawione w Księdze osiemnastej.

Ważne miejsce zajmują opisy tego, w jaki sposób Mojżesz lub Aaron dokonują cudów. Przykładem może być chwila, kiedy Aaron uderzeniem kostura w ziemię z pyłu stwarza pasożyty. Kulminacyjny moment stanowi przeprawa przez Morze Czerwone, które rozstępuje się przez Izraelitami.

Bohaterowie[edytuj | edytuj kod]

  • Mojżesz jest głównym bohaterem poematu. W Księdze pierwszej jest wspomniany jako dziecko w cudowny sposób uratowane od śmierci w kołysce puszczonej na wodę[24] i odnalezionej przez córkę władcy Egiptu:
Mojżesz namaszcza Aarona na arcykapłana
  • Aaron jest bratem Mojżesza i jego wiernym towarzyszem w wypełnianiu Bożych rozkazów. Mojżesz rozmawia z faraonem prawie zawsze w obecności Aarona.
  • Faraon, Sesostris, jest władcą absolutnym, nieznoszącym sprzeciwu. Nie zamierza uwolnić on Izraelitów. Nie reaguje ani na argumenty przedstawiane przez Mojżesza, ani na plagi zesłane przez Boga. Atherstone podkreśla, podobnie jak Milton w Raju utraconym, rolę Kusiciela, upadłego anioła, który podjudza Faraona i innych Egipcjan do nienawiści wobec Mojżesza, Aarona i całego narodu izraelskiego.
  • W utworze przedstawione są również liczne inne osoby, przede wszystkim książęta, dworzanie faraona, egipscy kapłani, czarownicy, sędziowie, zarządcy, żołnierze, jak również Izraelici.

Miejsce w kulturze angielskiej[edytuj | edytuj kod]

Wielka epika historyczna pozostaje w związku z aktualnymi sprawami określonej społeczności. W przypadku Brytyjczyków, jak to podkreśla Przemysław Mroczkowski[25], odwoływanie się do tradycji biblijnej budowało mit bycia narodem wybranym w czasach nowożytnych na wzór Izraelitów w starożytności. Mroczkowski dodaje, że takie myślenie było niezwykle groźne, ponieważ mogło prowadzić do nacjonalizmu[25]. Trzeba dodać, że w ewangelickiej kulturze anglosaskiej mocniej niż w katolicyzmie nawiązywano do Starego Testamentu, czego wyrazem jest do dzisiaj nadawanie dzieciom imion patriarchów i proroków[26], jak na przykład Abraham (Abraham Lincoln), Dawid (David Bowie), Aaron (Aaron Spelling), czy Eliasz (Elijah Wood), jak również Mojżesz (John Moses Browning).

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Tucker 2008 ↓, s. 403-405.
  2. ↑ Arthur Henry Bullen: Atherstone, Edwin. W: Dictionary of National Biography. T. 2. Smith, Elder & Co, 1885. (ang.).
  3. ↑ a b Tucker 2008 ↓, s. 403.
  4. ↑ Erin Kampbell: Atherstone, Edwin.. english.unl.edu. [dostęp 2016-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-02)]. (ang.).
  5. ↑ Valentine Cunningham: Victorian Poetry Now: Poets, Poems and Poetics. books.gooogle.pl. [dostęp 2016-10-04]. (ang.).
  6. ↑ Nineveh. By Edwin Atherstone. Spectator. [dostęp 2016-10-04]. (ang.).
  7. ↑ Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński: Słownik terminów literackich. Wrocław: Ossolineum, 2002, s. 138. ISBN 83-04-04615-6.
  8. ↑ The Fall of Niniveh, a Poem. by Edwin Atherstone. The Christian remembrancer; or, The Churchman's Biblical, Ecclestiatical & Literary Miscellany. Vol X, January-December 1828.. s. 680. [dostęp 2016-10-04]. (ang.).
  9. ↑ Mroczkowski 1981 ↓, s. 196.
  10. ↑ Mroczkowski 1981 ↓, s. 468-469.
  11. ↑ Georg Friedrich Händel: Irael in Egypt. opera.stanford.edu. [dostęp 2016-10-04]. (ang.).
  12. ↑ Sarah Malena, David Miano: Milk and Honey: Essays on Ancient Israel and the Bible in Appreciation of the Judaic Studies Program at the University of California, San Diego. books.google.pl. s. 87. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  13. ↑ Esenwein i Roberts 1921 ↓, s. 133-139.
  14. ↑ a b c d blank verse, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-10-04] (ang.).
  15. ↑ Lukas Erne: Beyond The Spanish Tragedy: A Study of the Works of Thomas Kyd. Manchester: Manchester University Press, 2001, s. 68. ISBN 0-7190-6093-1.
  16. ↑ Mroczkowski 1981 ↓, s. 244.
  17. ↑ Hyperion: A Fragment 1818 (1820). Keats' Kingdom. [dostęp 2016-10-04]. (ang.).
  18. ↑ Miodońska-Brookes, Kulawik i Tatara 1980 ↓, s. 358-360.
  19. ↑ Stanisław Sierotwiński: Słownik terminów literackich. Wrocław: Ossolineum, 1966, s. 77.
  20. ↑ enjambment, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-10-04] (ang.).
  21. ↑ alliteration, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-10-04] (ang.).
  22. ↑ Esenwein i Roberts 1921 ↓, s. 85–88.
  23. ↑ Stary testament. Księga Wyjścia. biblia.deon.pl. [dostęp 2016-10-04]. (ang.).
  24. ↑ Porównaj Księga Wyjścia, Rozdział drugi, wersety od drugiego do czwartego.
  25. ↑ a b Mroczkowski 1981 ↓, s. 195.
  26. ↑ Tadeusz A. Olszański: Co wiemy o przodkach J.R.R. Tolkiena (przyczynek). elendilion.pl. [dostęp 2016-10-06]. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Przemysław Mroczkowski: Historia literatury angielskiej. Zarys. Wrocław: Ossolineum, 1981. ISBN 83-04-00784-3.
  • Joseph Berg Esenwein, Mary Eleanor Roberts: The art of versification. Revised editon. Springfield: Home Correspondence School, 1921.
  • Herbert F. Tucker: Epic. Britain's Heroic Muse 1790-1910. Oxford: Oxford University Press, 2008. ISBN 978-0-19-923298-7.
  • Ewa Miodońska-Brookes, Adam Kulawik, Marian Tatara: Zarys poetyki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980. ISBN 83-01-01751-1.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Izrael_w_Egipcie_(epos)&oldid=73369904”