Anđelka Martić
| Data i miejsce urodzenia |
1 maja 1924 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
11 listopada 2020 |
| Narodowość | |
| Język | |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka | |
| Ważne dzieła | |
| |
| Odznaczenia | |
| * Order Pracy – ze Złotym Wieńcem (Jugosławia) | |
| Nagrody | |
| |
Anđelka Martić (Andjelka Martić, ur. 1 maja 1924 w Zagrzebiu, zm. 11 listopada 2020 tamże[1]) – chorwacka pisarka i tłumaczka, autorka książek dla dzieci. Najbardziej znana jest z dziecięcej prozy wojennej, zwłaszcza z powieści Pirgo (pol. Piegasek)[2], opowiadającej o przyjaźni chłopca i osieroconego jelonka w zawierusze II wojny światowej.
Urodziła się jako drugie z trójki dzieci. Jej ojciec zmarł młodo w 1933, a chorowita matka z trudem wiązała koniec z końcem, więc spędzała czas z dziadkami na wsi[3]. Te pobyty stały się jednym z głównych motywów jej twórczości literackiej.
Tuż przed wybuchem II wojny światowej ukończyła szkołę średnią. Po tym, jak jej brat, działacz jugosłowiańskiego ruchu oporu, został zdemaskowany i schwytany w 1941 przez chorwacką marionetkową milicję państwową, a następnie stracony w lutym 1942 w obozie koncentracyjnym Jasenovac, dołączyła do partyzantów i została korespondentką wojenną[4]. Przeprowadziła w tym czasie pierwszy wywiad z Josipem Broz Tito[5]. Pod koniec wojny brała udział w wyzwoleniu Belgradu, otrzymując jugosłowiański Medal Za Odwagę za uratowanie rannego towarzysza broni.
Jej pierwsze wiersze ukazały się w czasopiśmie "Kulturni prilozi". Po wojnie pracowała jako dziennikarka w gazetach "Vjesnik" i "Omladinski Borac" oraz w czasopiśmie dla dzieci "Pionir"[6]. Była redaktorką naczelną magazynu dziecięcego "Radost" i redaktorem naczelnym wydawnictwa "Naša djeca"[7].
Od 1954 była członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Chorwackich[8].
Była autorką wierszy, książek dla dzieci i tekstów do książek obrazkowych. Jest najwybitniejszą autorką chorwackiej prozy wojennej dla dzieci; jednak kilka jej dzieł to książki autobiograficzne i proza fantastyczna[9], nawiązująca do najlepszej tradycji chorwackiej pisarki Ivany Brlić-Mažuranić. W swojej powieści Pirgo (pol. Piegasek), napisanej w pierwszej osobie, opowiada liryczną historię o wojnie, w której cierpią zarówno ludzie, jak i zwierzęta[10].
Jej utwory tłumaczono na języki obce: od polskiego, czeskiego, rosyjskiego i włoskiego po esperanto, chiński i perski. Sama przetłumaczyła wiele książek z języka słoweńskiego.
Na język polski jej twórczość tłumaczyły: Maria Krukowska, Danuta Cirlić-Straszyńska i Muriel Kordowicz. W 1971 otrzymała polski Order Uśmiechu[11].
Jej mężem był chorwacki matematyk i ekonomista Ljubomir Martić (1922–2017).
Pochowana na Cmentarzu Mirogoj w Zagrzebiu[12].
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
- Mali konjovodac i druge priče – Zagrzeb 1951;
- Bjelkan – Zagrzeb 1951;
- Pirgo – Zagrzeb 1953 (wydanie polskie jako Piegasek; tłum. Maria Krukowska, ilustracje Stanisław Rozwadowski; Instytut Wydawniczy "Nasza Księgarnia", Warszawa 1963);
- Jezero u planini – Zagrzeb 1956;
- Vuk na Voćinskoj cesti – Zagrzeb 1956;
- U vihoru – Zagrzeb 1958;
- Dječak i šuma – Zagrzeb 1960;
- Kurir Dragan i njegovo konjče – Sarajewo 1961;
- Neugasivi životi – Zagrzeb 1961;
- Mali borac – Zagrzeb, 1964;
- Proljeće, mama i ja – Zagrzeb, 1968 (wydanie polskie jako Wiosna, mama i ja; tłum. Danuta Ćirlić-Straszyńska, ilustracje Leonia Janecka; Instytut Wydawniczy "Nasza Księgarnia", Warszawa 1971);
- Baba Kata – Zagrzeb 1971 (wydanie polskie jako Babcia Katarzyna; tłum. Muriel Kordowicz, ilustracje Ewa Salamon; Instytut Wydawniczy "Nasza Księgarnia", Warszawa 1981, ISBN 83-10-07977-X; Instytut Wydawniczy "Nasza Księgarnia", Warszawa 1986, ISBN 83-10-07977-X);
- Djedica Pričalo i čarobni vrutak – Zagrzeb, 1977;
- Šašavi dani – Zagrzeb 1978;
- Mali konjovodac – Zagrzeb, 1985;
- Izabrana djela – Zagrzeb, 1991 (w ramach "Biblioteki Stulecia Literatury Chorwackiej");
- Zarobljenik šumske kuće – Zagrzeb, 1999;
- Tri lisice i šumski car – Zagrzeb, 2002;
- Dječak div i druge bajke – Zagrzeb, 2002.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Preminula Anđelka Martić, autorica legendarnog romana “Pirgo”. novilist.hr, 2020-11-12. [dostęp 2020-12-03]. (chorw.).
- ↑ Kristina Olujić: Anđelka Martić: ‘Voljela bih doživjeti da se moj ‘Pirgo’ vrati u obveznu lektiru’. Radio Nacional, 2018-05-04. [dostęp 2023-12-03]. (chorw.).
- ↑ Petra Balija: Anđelka Martić. Odrasla je u Kamengradskoj, pisala u Dalmatinskoj ulici, a čitali su je u svijetu. Večernji List, 2015-08-11. [dostęp 2023-12-03]. (chorw.).
- ↑ Barbara Matejcic: Anđelka Martić razgovor. soundcloud.com, [2020]. [dostęp 2023-12-03]. (chorw.).
- ↑ Paulina Arbutina: "Pirga" su zabranili isti oni koji su ga hvalili. Portal Novosti, 2010-05-01. [dostęp 2023-12-03]. (chorw.).
- ↑ Anđelka Martić: Zagreb je bio izvan sebe od sreće zbog ulaska partizana. Portal Novosti, 2019-07-08. [dostęp 2023-12-03]. (chorw.).
- ↑ Slavko Bubalo: Anđelka Martić (1924-2020). Informativni portal – srbi.hr, 2020-11-12. [dostęp 2023-12-03]. (chorw.).
- ↑ Željko Ivanjek: Anđelka Martić. Njen roman ‘Pirgo‘, iako izbačen iz lektire, kod djece nije gubio popularnost. Jutarnji, 2020-11-13. [dostęp 2023-12-03]. (chorw.).
- ↑ Anđelka Martić. enciklopedija.hr. [dostęp 2023-12-03]. (chorw.).
- ↑ Preminula partizanka Anđelka Martić, autorica "Pirga". Antifašistički Vjesnik, 2020-11-12. [dostęp 2023-12-03]. (chorw.).
- ↑ Jasmina Parić: Autorici ‘Pirga‘ Anđelki Martić najdraža nagrada bio je Orden smijeha djece Poljske, kao zaslužnoj za njihovo vedrije i ljepše djetinjstvo. Slo80dna Dalmacija, 2020-11-13. [dostęp 2023-12-03]. (chorw.).
- ↑ Groblja - Tražilica pokojnika. Gradska Groblja Zagreb. [dostęp 2023-12-03]. (chorw.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Anđelka Martić w Katalogu Biblioteki Narodowej
- Veronika Mesić, Anđelka Martić i herojska priča o Pirgu (Anđelka Martić i bohaterska historia Pirgo); voxfeminae.net