Apsyda (astronomia)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Apocentrum)
Elementy eliptycznej orbity ciała niebieskiego (A) krążącego wokół Ziemi (B). Literami F i H zaznaczono, kolejno, perycentrum (perygeum) i apocentrum (apogeum), a czerwony odcinek FH to linia apsyd.
Apogeum i perygeum

Apsyda – jeden z dwóch skrajnych punktów orbity eliptycznej. Apsydami są:

  • perycentrum (peryapsis) – punkt orbity najbliższy środkowi masy układu, zwykle ciału centralnemu o masie znacznie większej od mniejszego ciała obiegającego, tzw. punkt największego zbliżenia; grecki przedrostek pery- oznacza w tym kontekście „przy”[1]
  • apocentrum (apoapsis) – punkt orbity najdalszy środkowi masy układu, tzw. punkt największego oddalenia; grecki przedrostek apo- oznacza w tym kontekście „odległy” lub „oddalony”[2].

Linia prosta łącząca apsydy orbity – perycentrum z apocentrum – nazywa się linią apsyd[3] (na rysunku obok czerwony odcinek FH).

Ujęcie matematyczne[edytuj | edytuj kod]

Wartości apsyd można wyznaczyć z następujących równań:

  • Perycentrum:
maksymalna prędkość przy najmniejszej odległości, co daje (odległość perycentrum)
  • Apocentrum:
najmniejsza prędkość przy największej odległości (odległość apocentrum),
gdzie:
– długość półosi wielkiej
mimośród orbity (ekscentryczność)
standardowy parametr grawitacyjny

Własności[edytuj | edytuj kod]

Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Apsydy ważnych ciał niebieskich, w szczególności Układu Słonecznego, mają własne nazwy. Pochodzą one od greckiej lub łacińskiej, nazwy ciała niebieskiego.

Ciało centralne Nazwa peryapsis Nazwa apoapsis
Czarna dziura perinigricon, perimelasma[a] aponigricon, apomelasma[a]
Galaktyka perygalacticon apogalacticon
Gwiazda peryastron (periastron)[4] apastron[5] (apoastron[6])[b]
Jowisz peryjowium, peryzene apjowium, apozene
Księżyc perycyntion[c], peryselenium, perylune[c], perysel, peryselene apocyntion[c], aposelenium[6], apolune[c], aposel, aposelene
Mars peryreum, periareion apareum, apoareion
Merkury peryhermion apohermion
Neptun peryposeidion apoposeidion
Pluton[d] peryhadion apohadion
Saturn perysaturnium, perykrone apsaturnium, apokrone
Słońce peryhelium aphelium, apfelium
Uran peryuranion apouranion
Wenus peryafrum, perycytherion, perycytherean, perikrition apafrum, apocytherion, apocytherean, apokrition
Ziemia perygeum apogeum

Apsydy orbity Ziemi[edytuj | edytuj kod]

Schemat położenia i oświetlenia Ziemi w peryhelium i aphelium

Ziemia przechodzi przez aphelium i peryhelium swojej orbity, odpowiednio, w lipcu i w styczniu. Z powodu zjawiska precesji, związek apsyd z porami roku na Ziemi ulega stopniowemu odwróceniu z okresem 25 765 lat (rok platoński).

Daty i godziny przejścia Ziemi przez apsydy w latach 2000–2025[7]
Rok Peryhelium (UTC+1) Aphelium (UTC+2)
2000 3 stycznia, 06:18 4 lipca, 01:49
2001 4 stycznia, 09:52 4 lipca, 15:37
2002 2 stycznia, 15:09 6 lipca, 05:47
2003 4 stycznia, 06:02 4 lipca, 07:40
2004 4 stycznia, 18:42 5 lipca, 12:54
2005 2 stycznia, 01:35 5 lipca, 06:58
2006 4 stycznia, 16:30 4 lipca, 01:10
2007 3 stycznia, 20:43 7 lipca, 01:53
2008 3 stycznia, 00:51 4 lipca, 09:41
2009 4 stycznia, 16:30 4 lipca, 03:40
2010 3 stycznia, 01:09 6 lipca, 13:30
2011 3 stycznia, 19:32 4 lipca, 16:54
2012 5 stycznia, 01:32 5 lipca, 05:32
Rok Peryhelium (UTC+1) Aphelium (UTC+2)
2013 2 stycznia, 05:38 5 lipca, 16:44
2014 4 stycznia, 12:59 4 lipca, 02:13
2015 4 stycznia, 07:36 6 lipca, 21:40
2016 2 stycznia, 23:49 4 lipca, 18:24
2017 4 stycznia, 15:18 3 lipca, 22:11
2018 3 stycznia, 06:35 6 lipca, 18:47
2019 3 stycznia, 06:20 5 lipca, 00:11
2020 5 stycznia, 08:48 4 lipca, 13:35
2021 2 stycznia, 14:51 6 lipca, 00:27
2022 4 stycznia, 07:55 4 lipca, 09:11
2023 4 stycznia, 17:17 6 lipca, 22:07
2024 3 stycznia, 01:39 5 lipca, 07:06
2025 4 stycznia, 14:28 3 lipca, 21:55

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Terminy pery- i apomelasma (z greckiego) zostały użyte przez Geoffreya Landisa w 1998, nim w literaturze naukowej (w 2002) pojawiły się terminy peri- i aponigricon (z łaciny).
  2. Najczęściej nazwa ta odnosi się do gwiazd podwójnych.[potrzebny przypis]
  3. a b c d Formy z -cynthion, według niektórych, zarezerwowane są dla sztucznych satelitów Księżyca. Inni rezerwują końcówkę -lune dla obiektów wystrzelonych z Księżyca, zaś -cynthion dla wystrzelonych spoza Księżyca. Forma -cynthion była używana w programie Apollo, zgodnie z decyzją NASA z 1964.
  4. Od 2006 roku Pluton nie jest uznawany za planetę.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Władysław Kopaliński: PERI. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [dostęp 2014-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-02)].
  2. Władysław Kopaliński: 20130606073414. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [dostęp 2014-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-06)].
  3. linia apsyd, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-12-03].
  4. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać peryastron [w:] Słownik języka polskiego PWN [online] [dostęp 2023-12-03].
  5. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać apastron [w:] Słownik języka polskiego PWN [online] [dostęp 2023-12-03].
  6. a b Apocentrum - ?zapytaj. [w:] zapytaj.onet.pl [on-line]. Onet Spółka Akcyjna. [dostęp 2019-05-06].
  7. United States Naval Observatory: Earth’s Seasons: Equinoxes, Solstices, Perihelion, and Aphelion, 2000-2025. [dostęp 2016-02-26].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]