Baobab afrykański

Baobab afrykański
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	ślazowce
Rodzina	ślazowate
Podrodzina	wełniakowe
Rodzaj	baobab
Gatunek	baobab afrykański
	Nazwa systematyczna
	Adansonia digitata L.; Syst. nat. ed. 10, 2:1144. 1759
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Baobab afrykański, baobab właściwy (Adansonia digitata L.) – gatunek drzewa z rodziny ślazowatych, zaliczany do podrodziny wełniakowych. Występuje w stanie dzikim w tropikalnej i subtropikalnej Afryce.

Charakterystyka

Pokrój: Drzewo o krótkim i pękatym pniu, przez większą część roku (w okresie suszy) bezlistne, poza tym okryte listowiem i licznymi, efektownymi kwiatami i okazałymi owocami^[3].
Pień: Osiąga średnicę ok. 9 m (30 m obwodu) przy wysokości drzewa nieprzekraczającej 12-18 m, cylindryczny, nisko rozgałęziony na kilka potężnych konarów. Kora jest gładka, gruba do 10 cm, wydziela gumowatą substancję. Drewno jest bardzo lekkie, porowate i gąbczaste^[3]. Wypełniony miękiszem wodnym pień może zawierać do 100 tysięcy litrów wody.
Liście: Dłoniaste, złożone z 3-5–7 listków, pojawiają się po pierwszych deszczach. U młodych osobników liście są niepodzielone.
Kwiaty: O mdłym zapachu, obupłciowe, białe, pięciokrotne, duże (12–17 cm), zwisające na długich szypułkach i zapylane przez nietoperze. Pręciki zrośnięte są do połowy długości w rurkę, pylniki purpurowe, słupek 5-10-komorowy i znamieniu o tylu promieniach, ile jest komór. Kwitnie od maja do lipca.
Owoce: Wydłużone lub kuliste, o długości 20–30 (45) cm, o zdrewniałej łupinie i białym, kwaśnym miąższu, w którym znajdują się liczne, czarne, twarde nasiona o kształcie nerkowatym.

Biologia i ekologia

Gatunek występuje na terenach otwartych, na równinach i sawannach. Ze względu na rozmiary pni jeszcze w pierwszej połowie XX wieku szacowano ich wiek na tysiące lat, później zweryfikowano te dane i okazało się, że drzewa dożywają przeciętnie 500 lat, rzadko osiągają 1000^[3], a tylko pojedyncze, najstarsze okazy osiągnęły 2-2,5 tysiąca lat^[4]. Owoce są nazywane "małpim chlebem", gdyż są przysmakiem pawianów.

Zastosowanie

Roślina uprawna: bardzo często uprawiana przez tubylców w pobliżu osiedli. Sadzony również w Indiach oraz na Małych Antylach.
Roślina lecznicza: liście, owoce i kora są szeroko stosowane jako środek przeciw febrze, dyzenterii, zapaleniu oczu czy chorobom nerek.
Sztuka kulinarna: korzenie jednorocznych siewek są jadalne. Pędy są spożywane jak szparagi. Młode liście, bogate w witaminę C stanowią warzywo. Z mączystego miąższu owoców wytwarza się orzeźwiające napoje i zupy. Nasiona zawierają 38-63% jadalnego oleju, nieulegającego niemal jełczeniu^[3].
Z kory otrzymuje się bardzo mocne włókna, stosowane podobnie jak włókna juty lub do wyrobu papieru.
Drewno, ze względu na swą lekkość, używane jest do sporządzania pływaków do sieci i łodzi^[3].

Zagrożenia

W latach 2005–2017 zaobserwowano w Afryce Południowej szybkie obumieranie największych i najstarszych baobabów, co uznawane jest za skutek zmian klimatu. Badacze z Uniwersytetu Babeș-Bolyai odnotowali, iż umarło 9 z 13 najstarszych i 5 z 6 największych drzew^[5]^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-24] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Ludmiła Karpowiczowa. Baobab – Adansonia digitata L. w Ogrodzie Botanicznym UW.. „Wiadomości Botaniczne”. 13, 3: 221-223, 1969.
↑ Patrut, A., Woodborne, S., Patrut, R. T., Rakosy, L., Lowy, D. A., Hall, G., & von Reden, K. F.. The demise of the largest and oldest African baobabs. „Nature Plants”. 4, 7, s. 423–426, 2018. DOI: 10.1038/s41477-018-0170-5.
↑ Afrykańskie baobaby umierają., 13.06.2018, rp.pl.
↑ Baobaby - najstarsze i najbardziej niezwykłe drzewa Afryki obumierają., 12.06.2018, dzienniknaukowy.pl.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-24] (ang.).

[baobab-3] Ludmiła Karpowiczowa. Baobab – Adansonia digitata L. w Ogrodzie Botanicznym UW.. „Wiadomości Botaniczne”. 13, 3: 221-223, 1969.

[4] Patrut, A., Woodborne, S., Patrut, R. T., Rakosy, L., Lowy, D. A., Hall, G., & von Reden, K. F.. The demise of the largest and oldest African baobabs. „Nature Plants”. 4, 7, s. 423–426, 2018. DOI: 10.1038/s41477-018-0170-5.

[5] Afrykańskie baobaby umierają., 13.06.2018, rp.pl.

[6] Baobaby - najstarsze i najbardziej niezwykłe drzewa Afryki obumierają., 12.06.2018, dzienniknaukowy.pl.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]