Bazuna (instrument)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bazuna
Ilustracja
Klasyfikacja naukowa
423.121.2

Aerofon piszczałkowy (instrument dęty właściwy)

Klasyfikacja popularna
dęty drewniany
Podobne instrumenty

ligawka, trombita, róg alpejski

Bazuna – polski instrument ludowy z grupy drewnianych aerofonów ustnikowych, spotykany na Kaszubach. Dawniej wykorzystywana przez pasterzy oraz do celów obrzędowych (np. do wypędzania złych mocy, witania Nowego Roku), towarzyszyła też uroczystościom religijnym i obrzędowi ścinania kani; wykorzystywana była także jako instrument sygnalizacyjny i ostrzegawczy.

Budowa[edytuj | edytuj kod]

Bazuna jest rodzajem ligawki[1], drewnianego rogu o konicznym profilu, wąskiej menzurze i długości od ok 1,5[2] do 2[3], 2,5 metrów[4] (współcześnie spotyka się również dłuższe[4]). Jej odpowiednikiem na Mazowszu[3] i Podlasiu[5] jest ligawka, a na Podhalu trombita[3]. Porównywana jest również do rogu alpejskiego[6].

Wykonywana jest z konarów[7] lub nierozgałęzionego pnia młodego drzewa (np. olchy[1], brzozy[7][8], klonu[4]), rozciętego wzdłużnie na dwie części, wydrążonego i złączonego klejem[2] oraz metalowymi, wiklinowymi[7] bądź splecionymi z korzeni obręczami[2]. Nie posiada otworów bocznych[3].

Do zadęcia służy drewniany[1], kielichowaty ustnik kształtem przypominający ustnik puzonu[2]. Skala dźwiękowa obejmuje tony składowe szeregu harmonicznego (alikwoty) wydobywane przez zwiększanie lub zmniejszanie siły zadęcia[2].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Anioły grające na trąbach – miniatura z wrocławskiego Expositio in Apocalypsim[9]

Niektórzy badacze przypisują pojawienie się bazuny na Pomorzu flisakom, spławiającym towary z regionów górskich, gdzie odpowiednikiem tego instrumentu była trombita[1]. Inni, opierając się na różnicach konstrukcyjnych, przypuszczają raczej odrębne pochodzenie[6].

Praprzodkiem bazun, ligawek i trombit są trąby nazywane też rogami[10], czyli instrumenty w których powietrze zostaje wprowadzone w drgania za pomocą warg grającego[11]. Trąby o długiej prostej rurze wykonanej z bambusa znane były w starożytności jako instrumenty sygnałowo-fanfarowe[12]. Najwcześniejsze wizerunki przedstawiające żołnierzy dmących w długie, lekko rozszerzające się ku końcowi, proste lub lekko wygięte tuby pochodzą ze starożytnej Asyrii[13]. Podobne wizerunki pochodzące z XV w. p.n.e. odnajdywano na terenie Egiptu. Poza celami wojskowymi przypisuje się im rolę w kulcie Ozyrysa[14]. Starożytni Grecy i Rzymianie przypisywali wynalazek trąby – nazywanej przez pierwszych salpinx, a drugich tuba – Etruskom[15]. Podobne długie trąby wykonane zazwyczaj z metalu nazywane były we wczesnośredniowiecznej Europie buisine(inne języki)[16].

Długie trąby tubicinis procedentibus używane przez wojska słowiańskie wzmiankował Thietmar przy opisie bitwy nad Tongerzą. Wincenty Kadłubek opisując widowisko, które odbyło się w Krakowie w 1194, wzmiankuje piszczałki fistula oraz trąby tuba[10]. Te długie, wąskie, o lekko konicznej menzurze, drewniane tuby są bezpośrednim przodkiem bazun, trombit oraz ligawek[9]. Drewniane podłużne trąby występują również w polskiej ikonografii późnego średniowiecza[17], renesansu – kiedy wyraźnie zarysowywać się zaczyna podział instrumentarium na profesjonalne i ludowe[18], i później[19].

Dawniej bazuny wykorzystywano dla celów apotropeicznych (podczas czynienia obrzędowej wrzawy[2], wypędzania złych mocy[4]), także sygnałowych (pasterze[2], rybacy[7], strażacy, oznajmianie rozpoczęcia zwyczajów i obrzędów)[2], witania Nowego Roku, oraz w trakcie uroczystości religijnych i obrzędach ścinania kani[4]. Współcześnie jej wykorzystanie jest wznawiane w ruchu folklorystycznym[2]. Bazuna jest symbolem tożsamości etnicznej Kaszubów[2].

Współczesną odmianą bazuny jest bazuna koncertowa, wyposażona w osiem otworów zatykanych palcami, jak w trąbce barokowej lub flecie prostym. Autorem i wykonawcą pierwszej bazuny koncertowej jest Paweł Gruba[20].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Baculewski et al. 2006 ↓, s. 85.
  2. ↑ a b c d e f g h i j Maria Żurowska, Zbigniew J. Przerembski, bazuna, [w:] Polskie Instrumenty Ludowe [online], Narodowy Instytut Muzyki i Tańca [dostęp 2023-12-17] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-02] (pol.).
  3. ↑ a b c d bazuna, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-12-17] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-17].
  4. ↑ a b c d e 2018 - Bazuna - dźwięki kaszubskiej tradycji, [w:] Wejherowskie Centrum Kultury [online], Filharmonia kaszubska, 9 kwietnia 2021 [dostęp 2023-12-17] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-01] (pol.).
  5. ↑ Hamryszczak 2020 ↓, s. 106.
  6. ↑ a b Cząstka-Kłapyta 2017 ↓, s. 189.
  7. ↑ a b c d Adam Podlewski, Diabelskie skrzypce i bazuna, [w:] Encyklopedia Muzyczna (wersja internetowa Encyklopedii muzycznej PWM), Polska Biblioteka Muzyczna [dostęp 2023-12-17].
  8. ↑ Elżbieta Marczak, Kaszubskie instrumenty [online], Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie [dostęp 2023-12-17] [zarchiwizowane z adresu 2023-01-27] (pol.).
  9. ↑ a b Kamiński 1971 ↓, s. 48.
  10. ↑ a b Kamiński 1971 ↓, s. 47.
  11. ↑ Sachs 2005 ↓, s. 38.
  12. ↑ Baculewski et al. 2006 ↓, s. 901.
  13. ↑ Sachs 2005 ↓, s. 63.
  14. ↑ Sachs 2005 ↓, s. 91.
  15. ↑ Sachs 2005 ↓, s. 134.
  16. ↑ Sachs 2005 ↓, s. 267.
  17. ↑ Kamiński 1971 ↓, s. 66.
  18. ↑ Kamiński 1971 ↓, s. 85, 92, 108.
  19. ↑ Kamiński 1971 ↓, s. 120.
  20. ↑ Ania Lehmann, Bazuna Independent - koncert Pawła Gruby i Gedymina Grubby w Sierakowicach, [w:] Portal powiatu kartuskiego [online], CMC Media, 31 sierpnia 2019 [dostęp 2023-12-17] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-17] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bazuna_(instrument)&oldid=72820800”