Białorzytka czarnosterna
| Oenanthe melanura[1] | |||
| (Temminck, 1824) | |||
 Osobnik sfotografowany u wybrzeża Morza Martwego | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
białorzytka czarnosterna | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Białorzytka czarnosterna[3] (Oenanthe melanura) – gatunek małego ptaka z rodziny muchołówkowatych (Muscicapidae). Występuje na Bliskim Wschodzie, w części saharyjskiej Afryki oraz na Półwyspie Somalijskim. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy formalnie gatunek opisał Coenraad Jacob Temminck w 1824 na podstawie holotypu z Półwyspu Synaj. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Saxicola melanura[4][5]. Obecnie (2022) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza gatunek w rodzaju Oenanthe; wyróżnia 6 podgatunków[6]. Wśród przedstawicieli podgatunku O. m. ultima występuje duża zmienność osobnicza, możliwe że nie jest to podgatunek odrębny od O. m. airensis[4].
Podgatunki i zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]IOC wyróżnia następujące podgatunki[6]:
- O. m. melanura (Temminck, 1824) – skrajnie południowa Syria (dolina rzeki Jarmuk), wschodni i południowy Izrael, Jordania oraz skrajnie północno-wschodni Egipt (Synaj) na południe po północno-zachodni, środkowy i południowy Półwysep Arabski[4]
- O. m. neumanni (Ripley, 1952) – południowo-zachodnia Arabia Saudyjska, zachodni i południowy Jemen oraz południowo-zachodni Oman[4]
- O. m. lypura (Hemprich & Ehrenberg, 1833) – wschodnio-centralny i wschodni Sudan (na wschód od Kordofanu), południowo-wschodni Egipt (Gebel Elba) na południe po Erytreę oraz północną i wschodnio-centralną Etiopię
- O. m. aussae (Thesiger & Meynell, 1934) – skrajnie północno-wschodnia Etiopia, Dżibuti oraz północna Somalia[4]
- O. m. airensis (Hartert, 1921) – północny Niger (wyżyna Aïr) na wschód po środkowy Sudan, prawdopodobnie również południowo-zachodni Egipt (Dżabal al-Uwajnat)[4]
- O. m. ultima (Bates, 1933) – wschodnie Mali i zachodni Niger, prawdopodobnie również północno-wschodnia Burkina Faso[4]
Po raz pierwszy białorzytkę czarnosterną stwierdzono w Burkinie Faso w sierpniu 2011 we wschodnich rubieżach kraju, nieopodal granicy z Nigrem[7]. Gatunek odnotowany również w Zjednoczonych Emiratach Arabskich (pierwsze stwierdzenie – kwiecień 1997)[8]. W październiku 2004 miało miejsce pierwsze stwierdzenie dla Turcji; dwa osobniki obserwowano u wybrzeży Tygrysu w prowincji Batman[9].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała wynosi 14–16 cm[10], masa ciała 14–15 g. Długość skrzydła u samców 81–89 mm, u samic 76–84 mm (dla przedstawicieli O. m. airensis odpowiednio 78–82 i 74–77 mm), długość ogona u samców 57–65 mm, u samic 54–59 mm (dla przedstawicieli O. m. airensis odpowiednio 57–58 i 53–55 mm), długość skoku 24,4–35,6 mm dla samców, 21,8–23,9 mm u samic, długość dzioba (do nasady w czaszce) 15,8–18,4 mm u samców i 16,1–17,6 mm u samic[11].
Nie występuje dymorfizm płciowy w upierzeniu. Wierzch ciała białorzytek czarnosternych jest szary (popielaty), spód nieco jaśniejszy[10]. Lotki ciemnobrązowe z jasnoszarymi krawędziami chorągiewek zewnętrznych[11]. Skrzydełko czarne. Charakterystyczne dla tych ptaków są całkowicie czarne sterówki[10]. Tęczówka ciemnobrązowa. Dziób i nogi czarne. Reprezentanci poszczególnych podgatunków różnią się odcieniami poszczególnych partii ciała[11].
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Środowiskiem życia białorzytek czarnosternych są głównie suche lub półpustynne wzgórza, także obrzeża piaszczystych pustyń ze skalnymi wychodniami, polami zastygłej lawy, wąwozami, rumowiskami skalnymi, wadi i suchymi korytami rzek. Przeważnie w ich środowisku życia występuje rozproszona roślinność, w szczególności akacje, tamaryszki i kolczaste krzewy. Niekiedy białorzytki czarnosterne pojawiają się na obrzeżach siedlisk ludzkich[11]. W skład pieśni białorzytek czarnosternych wchodzą 2–3 dosyć czyste, głębokie fletowe sylaby, z akcentem na pierwszą, powtarzane w odstępie 4–5 s. Poszczególne jej części mogą służyć jako głos kontaktowy[10].
.jpg)
Podczas lądowania czy zmiany pozycji siedzenia nierzadko rozkładają ogon i skrzydła, charakterystyczne dla tych ptaków jest także kiwanie ogonem. Są to ptaki niepłochliwe. Dużo czasu spędzają na ziemi[10]. Poza sezonem lęgowym spotykane głównie samotnie albo w parach. Są terytorialne i agresywne. Poza sezonem lęgowym mogą dołączać do żerujących grup pokrzewek z rodzaju Curruca, głównie aksamitnych (C. melanocephala) i piegży (C. curruca). Pożywienie białorzytek czarnosternych stanowią głównie niewielkie bezkręgowce, ich larwy oraz owoce (figi, jagody Lycium shawii)[11].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]W części Izraela okres lęgowy trwa od marca do czerwca, w centralnym Półwyspie Arabskim od lutego (podgatunek nominatywny) lub od czerwca do sierpnia (O. m. neumanni), w Etiopii od lutego do kwietnia, w Somalii od maja do czerwca (być może od marca), w Omanie od lutego do września. Samce terytorialne, często śpiewają i gonią samicę. Agresywnie przeganiają rywali, rozkładając przy tym ogon. W budowie gniazda uczestniczą obydwa ptaki z pary; składają się na nie suche trawy, liście, włókna roślinne oraz sierść, niekiedy również skrawki materiału. Gniazdo jest płytkie, umieszczone do 2 m nad ziemią. U jego wejścia ptaki mogą układać kamyki[11]. Niekiedy odnotowywano ich setki, zbierają je wyłącznie samice. Prawdopodobnie „dywany” z kamyków pełnią funkcję ostrzegawczą – usiłujący wtargnąć na teren gniazda drapieżnik (w badaniu głównie kolcomysz, Acomys) musi oczyścić sobie drogę z kamieni, co ostrzega samicę, która ma czas na ucieczkę i nie zostanie zaskoczona na gnieździe[12]. Zniesienie liczy 3–4 jaja. Inkubacja trwa 13–14 dni. Młodymi opiekują się obydwa ptaki z pary; opierzają się w pełni po 13–15 dniach życia. U niektórych populacji w Izraelu oraz u O. m. neumanni w południowej części Półwyspu Arabskiego pary wyprowadzają dwa lęgi w sezonie[11].
Status
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje białorzytkę czarnosterną za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2021). Liczebność światowej populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako pospolity, a na pustynnych obszarach w Izraelu bardzo pospolity. Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku, BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako stabilny[13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Oenanthe melanura, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Oenanthe melanura, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Saxicolinae Vigors, 1825 - kląskawki (wersja: 2022-01-18). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-02-19].
- ↑ a b c d e f g Collar, N.: Blackstart (Oenanthe melanura). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-10)].
- ↑ C. J. Temminck: Nouveau recueil de planches coloriées d'oiseaux. T. 43. 1824, s. pl. 257 fig.2.
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.1). [dostęp 2022-02-19]. (ang.).
- ↑ Bergh, M.V.D.. First record of Blackstart Cercomela melanura for Burkina Faso. „Bulletin of the African Bird Club”. 19, s. 202, 2012.
- ↑ Dryden, M. & Allan, J.M.. A first record of Blackstart Cercomela melanura for the United Arab Emirates. „Tribulus”. 9 (1), s. 24, 1999.
- ↑ Cofta, T. et al. First record of the Blackstart, Cercomela melanura, in Turkey. „Zoology in the Middle East”. 36 (1), s. 107–108, 2005. DOI: 10.1080/09397140.2005.10638134.
- ↑ a b c d e Lars Svensson: Przewodnik Collinsa. Ptaki. Wyd. II. Warszawa: MULTICO, 2017, s. 288–289. ISBN 978-83-7763-406-6.
- ↑ a b c d e f g Peter Clement: Robins and Chats. Bloomsbury Publishing, 2016, s. 629–631. ISBN 978-1-4081-5596-7.
- ↑ Leader, N. & Yom-Tov, Y.. The possible function of stone ramparts at the nest entrance of the blackstart. „Animal Behaviour”. 56 (1), s. 207–217, 1998. DOI: 10.1006/anbe.1998.0766.
- ↑ Blackstart Oenanthe melanura. BirdLife International. [dostęp 2022-02-19].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).