Biała (powiat pajęczański)
wieś | |
Stacja kolejowa Biała Pajęczańska | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (31.12.2018) |
1003[2] |
Strefa numeracyjna |
44 |
Kod pocztowy |
98-332[3] |
Tablice rejestracyjne |
EPJ |
SIMC |
0550901 |
Położenie na mapie gminy Rząśnia | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego | |
Położenie na mapie powiatu pajęczańskiego | |
51°11′02″N 19°01′40″E/51,183889 19,027778[1] |
Biała (Biała Szlachecka) – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie pajęczańskim, w gminie Rząśnia.
SIMC | Nazwa | Rodzaj |
---|---|---|
0550918 | Ameryka | część wsi |
0550924 | Działy | część wsi |
0550930 | Gołębiniec | część wsi |
0550947 | Pęciaki | część wsi |
0550953 | Stanisławek | część wsi |
Biała Szlachecka jest wsią typu szeregowego, położoną na łagodnie pofałdowanym obszarze Wysoczyzny Bełchatowskiej, na terenie pociętym ciekami należącymi do systemu wodnego Niecieczy.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Udokumentowane dzieje Białej Szlacheckiej sięgają roku 1398, kiedy to był wzmiankowany Ziemko z Białej (Zemko de Bala). W dokumentach z XVI w. Biała (Byala) występuje jako wieś w parafii Pajęczno, leżąca zgodnie z dokumentami z lat 1511–1518, w powiecie radomszczańskim i województwie sieradzkim. W latach 1552–1553 wymieniano Białą (Biala) jako włość szlachecką. Wtedy zapewne powstała obronna rezydencja.
Niegdyś dziedzictwo Marcina i Joachima Bielskich wyznania kalwińskiego. Marcin Wolski w wianie żony z rodziny Siemkowickich otrzymał Białą Szlachecką, od jej nazwy zaczął używać nazwiska Bielski. Ich dom Napoleon Orda uwiecznił w swoim Albumie widoków historycznych Polski na rysunku 28.
Na skraju wsi, nad przepływającym przez nią ruczajem, stał niegdyś obronny dwór, stanowiący siedzibę i miejsce pracy twórczej Marcina i Joachima Bielskich. Swoje gniazdo rodzinne zwali oni Albumą od łacińskiej nazwy Białej: Alba. W miejscu rezydencji znajdowała się szkoła (Obecnie położona w innym miejscu), otoczona z trzech stron dawnymi fosami – stawami. Dwór miał formę murowanej kamienicy o orientacyjnych wymiarach 15x21 m, usytuowanej na kopcu otoczonym nawodnionymi fosami. M. Baliński i T. Lipiński tak pisali o nim w połowie XIX w.: "dom obu tych zacnych mężów była to niewielka czworokątna z cegły budowa na niskie piętro wystawiona. Podczas rozruchów maksymiliańskich rota Stadnickiego spaliła dwór, potem Bielski odnowił. Potem znów pogorzał i teraz rudera [ ... ]".
W styczniu 1588 roku dwór został spalony przez oddział Stanisława "Diabła" Stadnickiego. Później obiekt odbudowano a w ruinie ponownie był w roku 1770. Świadczy o tym poniższy opis, zaczerpnięty ze sporządzonego wówczas inwentarza: "Dworu żadnego nie masz, tylko kamienica pusta, już pozawalana, chałupa dla folwarcznej gospodyni, chlewy, obory między któremi przejazd na podwórze. Te wszystkie budynki woda ze trzech stron oblewa". W 1820 roku obiekt został odbudowany i dopiero po II wojnie światowej ostatecznie rozebrany. Jeszcze w latach 50. XX w. istniały części piwniczne dawnego dworu. Obecnie pozostały tylko zachowane w większości ziemno-wodne elementy założenia obronnego.
Do dziś zachował się tutaj zarys rozległego, czworobocznego kopca o płaskiej powierzchni otoczonego z trzech stron wodami fos – stawów, założonych na drobnym dopływie Niecieczy. Powierzchnia kopca znajduje się na wysokości 1–1,5 m ponad lustrem wody w stawach. Wymiary poprzeczne kopca wynoszą około 120x80 m. Po stronie południowej kopiec sąsiaduje bezpośrednio z okolicznymi polami i łąkami.
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Biała. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa piotrkowskiego.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[6] na listę zabytków wpisane są obiekty:
- kościół św. Jana Chrzciciela, drewniany, 2 poł. XVI w., nr rej.: 159-IX-5 z 7.07.1948 oraz 180 z 26.05.1967
- pozostałości dworu obronnego, na terenie szkoły podstawowej, XV/XVI w., nr rej.: 988-XVI-4 z 7.01.1960
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 4251
- ↑ Ludność w miejscowościach statystycznych według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [w:] Narodowy Spis Powszechny 2011 [on-line]. Główny urząd statystyczny. [dostęp 2015-09-28].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 23 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-18].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Leszek Kajzer: Dwory obronne Wieluńskiego. Łódź, 1984, s. 65-66
- Leszek Kajzer , Zamki i dwory obronne w Polsce centralnej, Warszawa: „DiG”, 2004, s. 193, ISBN 83-7181-328-7, OCLC 830649753 .
- Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 2, województwo łódzkie, zeszyt 7, pow. piotrkowski, s. 28 (Wola Grzymalina)
- H. Barycz, biogram Joachima Bielskiego..., s. 62
- W. Szczygielski: Dzieje ziemi wieluńskiej. Łódź, 1969, s. 109
- S. Zajączkowski, S.M. Zajączkowski: Materiały do słownika geograficzno-historycznego dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej do 1400 roku, s. 13
- H. Konikowski: Pajęczno i okolice. Łódź, 1972, s. 61
- I. Chrzanowski: biogram Marcina Bielskiego, Polski Słownik Biograficzny, t. II, s. 64-66
- M. Baliński, T. Lipiński: Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1986, t. I, s. 234
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Biała (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 170 .
- Zamki województwa łódzkiego
- Zamki polski