Bielawy (Bydgoszcz)

Bielawy

Osiedle Bydgoszczy
Bloki mieszkalne na Bielawach, ulica Powstańców Wielkopolskich
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miasto	Bydgoszcz
W granicach Bydgoszczy	1 kwietnia 1920
Zarządzający	Eleonora Rojewska
Populacja (2010) • liczba ludności	6.622
Strefa numeracyjna	0-52
Tablice rejestracyjne	CB
Położenie na mapie Bydgoszczy

Siedziba Telekomunikacji Polskiej SA przy ul. Jana Karola Chodkiewicza 61

Szpital Uniwersytecki nr 1 im dra A. Jurasza

Stadion Miejski (Polonii Bydgoszcz)

Jedna z willi z początku XX wieku

Bielawy – osiedle w Bydgoszczy położone na Dolnym Tarasie. Sąsiaduje ze Śródmieściem i osiedlami: Leśnym, Skrzetusko i Bartodzieje.

Położenie i historia Bielaw

Bielawy do końca XIX wieku były podbydgoską gminą. Wieś była nieduża, a ziemia pod uprawy najgorsza. Cały zaś obszar stanowiło niespełna 187 ha. Według danych ze spisów miejscowości XIX w. Bielawy (zwane wówczas-Bleichfelde) w 1818 r. posiadały osiem kominów (domów mieszkalnych), we wsi żyło 61 mieszkańców. Do 1860 r. niewiele się zmieniło. Naliczono wprawdzie już dziesięć kominów, ale jedynie 85 mieszkańców, w tym 12 ewangelików (prawdopodobnie Niemców). Przez tereny gminy Bielawy przeprowadzono w tym okresie linię kolejową do Torunia (przebiegała w miejscu obecnej ulicy Kamiennej). Budowa spowodowała, że wieś została niejako „przecięta” na dwie odrębne części. W tym też czasie terenami Bielaw zaczęli się interesować bydgoscy magnaci finansowi jak Hempel, Loéwe, Cohnfeld i inni. Za gospodarstwa o powierzchni około 20 ha płacili po 5 tysięcy talarów i więcej. Ziemi sami nie uprawiali, zaczęli natomiast gospodarstwa parcelować. Niebawem odnotowano szybki wzrost liczby mieszkańców, jak i zainteresowanie nabywaniem parceli. W 1890 r. na Bielawach usytuowane były już 43 domy mieszkalne, w tym kilka wielomieszkaniowych, w których osiedliło się 519 osób.

Na początku XX w., gdy Bielawy były jeszcze podmiejską gminą, powstałe w 1903 r. niemieckie Urzędnicze Towarzystwo Oszczędnościowe i Budowlane wzniosło kolonię domków jednorodzinnych. W ten sposób powstał jednorodny zespół piętrowych, murowanych domów z wysokimi, wielospadowymi dachami z czerwonej dachówki.

Po 1920 zmieniła się struktura własnościowa licznych nieruchomości: wyjeżdżający do Niemiec sprzedawali swoje okazałe wille urzędnikom pochodzenia polskiego. Nowi mieszkańcy założyli Towarzystwo Miłośników Bielaw, dzięki któremu doszło do wybrukowania ulic, budowy kanalizacji, oświetlenia ulicznego, a także budowy nowoczesnej szkoły przy ul. Poniatowskiego. Pojawiły się również nowe realizacje architektoniczne, np. willa z 1934 przy ul. Chodkiewicza 65. Obiekt ten posiada w rzucie kształt zbliżony do trójkąta o zaokrąglonym narożu południowo-zachodnim. Przenikające się bryły o różnej wysokości nadają szczególne znaczenie grze światła i cienia. Projektantem tego budynku był Józef Trojański.

Interesujące jest pochodzenie nazwy osiedla. Nieżyjący już historyk Rajmund Kuczma-honorowy obywatel Bydgoszczy-twierdził, że osiedle wzięło swoją nazwę od rodzaju gruntu, na którym je pobudowano.

W „Słowniku języka polskiego” znajdujemy wyjaśnienie terminu bielawa: „...podmokła łąka torfowa w kotlinach lub dolinach rzecznych, porosła obficie wełniankami o białym puchu owocowym”. Można domniemywać, iż dawniej w miejscu, gdzie obecnie są Bielawy, były tereny podmokłe bielejące wełniankami. Dopiero z upływem czasu grunt zmienił swoje przeznaczenie.

Proces parcelacji gruntów i ich zabudowy trwał do wybuchu I wojny światowej. W 1912 r. naliczono już 173 domy oraz 2130 mieszkańców. Rozwój osiedla był związany z pobudowaniem na początku XX w. przy ulicach Płockiej, Litewskiej, Wawrzyniaka i Poniatowskiego tak zwanej kolonii willowej – łącznie 64 domów jednorodzinnych zamieszkałych przez urzędników państwowych, miejskich czy kolejowych.

Na przełomie XIX i XX w. wzrost liczby mieszkańców Bydgoszczy spowodował konieczność rozbudowy miasta. Pierwotnie władze interesowały się terenami położonymi między ulicą A. Mickiewicza (Bülowstrasse) a ulicą K. Chodkiewicza (Kurfürstenstrasse). Później obszar zainteresowania powiększono o gminę Bielawy i Skrzetusko. Tereny Bielawek i Skrzetuska postanowiono zagospodarować od nowa. Podstawowym założeniem projektu było przeniesienie linii kolejowej łączącej Bydgoszcz z Toruniem na północ miasta, do granic lasu gdańskiego. W okolicy cmentarza – miał on zostać zlikwidowany – planowano budowę nowej stacji kolejowej.

Niestety, wybuch I wojny światowej uniemożliwił realizację tego nowoczesnego osiedla. Z planowanych obiektów wzniesiono jedynie szpital dziecięcy i w 1914 r. sierociniec. Zrealizowano również fragmenty projektu z domami jednorodzinnymi osiedle urzędnicze na Bielawkach i pojedyncze budynki mieszkalne na Skrzetusku.

Rozszerzenie granic miasta nastąpiło po wyzwoleniu Bydgoszczy w styczniu 1920 r. Urzędnicy miejscy – już polscy – postanowili wcielić niemiecki plan w powiększenia miasta, aczkolwiek podstawa rozszerzenia granic wykraczała poza projekty niemieckie. Impulsem do zmiany granic miasta była z jednej strony chęć szybkiego zwiększenia dochodów miejskich, z drugiej próba zwiększenia liczby polskich mieszkańców. Należy nadmienić iż wówczas większość Polaków zamieszkiwała podmiejskie wioski, natomiast w samej Bydgoszczy dominowali Niemcy.

W początku 2019 wyburzono znajdujący się u zbiegu ul. Powstańców Wielkopolskich i Wyszyńskiego budynek Polskiego Związku Niewidomych, mieszczący od 1989 przychodnię Intercor.

Ulice graniczne:

• 1. od północy – Kamienna,
• 2. od zachodu – Jana Sułkowskiego – Kleofasa Ogińskiego – Sportowa,
• 3. od południa – Marii Curie-Skłodowskiej,
• 4. od wschodu – Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Położenie i historia Bielaw opisana na podstawie książki: Daniel Bernard Rudnicki Cmentarz na Bielawach

Pozostałe ulice

• Aleja Powstańców Wielkopolskich
• Cicha
• Doktora Antoniego Jurasza
• Emilii Plater
• Jana Karola Chodkiewicza
• Jana Kilińskiego
• Jana Kozietulskiego
• Jastrzębia
• Joachima Lelewela
• Józefa Wybickiego
• Księcia Józefa Poniatowskiego
• Księdza Piotra Wawrzyniaka
• Litewska
• Ludwika Mierosławskiego
• Płocka
• Powstańców Śląskich
• Profesora Bogdana Romańskiego

Ważniejsze obiekty

• Szpital Uniwersytecki nr 1 im. Antoniego Jurasza w Bydgoszczy,
• Wojewódzki Szpital Dziecięcy im. Józefa Brudzińskiego w Bydgoszczy
• Centrum Kultury Fizycznej i Sportu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego,
• Stadion miejski (Polonii Bydgoszcz),
• Komenda Wojewódzka Policji w Bydgoszczy,
• Komisariat Policji Bydgoszcz-Śródmieście, w skład którego wchodzi zabytkowa siedziba Prewencji Policji,
• Telekomunikacja Polska SA Zakład Telekomunikacji w Bydgoszczy
• Ogród roślin leczniczych i kosmetycznych przy szpitalu im. Jurasza (między nowym gmachem szpitala a wydziałem farmacji), otwarty dla zwiedzających od 14 października 2014.

Miejsca pamięci

Miejsce pamięci przy ul. Poniatowskiego

Na ogrodzeniu Komisariatu Policji Bydgoszcz-Śródmieście znajdują się tablice pamięci poświęcone:

• Majorowi Janowi Żychoniowi szefowi Ekspozytury nr 3 Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego zajmującego się w okresie międzywojennym wywiadem. Organizatora akcji „Wózek” (w czasie przejazdu tranzytowego niemieckich pociągów przez polskie Pomorze dokonywano kontroli przesyłek, w szczególności dokumentów, a nawet prototypów broni)
• Dwie kolejne poświęcone Polakom zamordowanym w tym miejscu w czasie wojny przez Gestapo, a później NKWD

Na budynku KWP 6 lutego 2019 odsłonięto z kolei tablicę poświęconą inspektorowi Witalisowi Olszańskiemu (ur. w 1885 roku w Żelechowie Wielkim w woj. lwowskim, zm. w 1940 w Ostaszkowie) – weteranowi armii austro-węgierskiej, Obrony Lwowa, od 1921 roku funkcjonariuszowi Policji Państwowej, a od 1927 komendantowi wojewódzkiemu PP w Toruniu, zamordowanemu w Ostaszkowie.

Komunikacja

Pętla Bielawy po remoncie 2017r.

Autobusowa

• 55: Morska – Skorupki
• 59: Błonie – Kapuściska – (w oznaczonych kursach 59Ł – Łęgnowo)
• 60: Błonie – Morska
• 64: Barwna – Przemysłowa
• 65: Dworzec Leśne – Nad Wisłą – (w oznaczonych kursach Łoskoń)
• 67: Rycerska – Łęczycka
• 68: Dworzec Leśne – Glinki BFM – (w oznaczonych kursach Glinki (Pętla Tramwajowa) Exploseum, Prądocińska)
• 71: Rekinowa – Morska
• 77: Morska – Niklowa
• 83: Tatrzańskie – Czyżkówko
• 33N Piaski – Tatrzańskie (w oznaczonych kursach do Łoskoń/Zajezdnia)

Tramwajowa

Ulicą Chodkiewicza przebiegają tory tramwajowe, zakończone pętlą BIELAWY obsługującą linie:

• 4: Glinki – Bielawy
• 6: Łęgnowo – Bielawy
• 11:Niepodległości - Bielawy