Przejdź do zawartości

Budynek przy ul. Kościelnej 1 w Sanoku

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku
Ilustracja
Budynek w 2012
Państwo

 Polska

Miejscowość

Sanok
(Posada)

Adres

ul. Kościelna 1

Architekt

Władysław Chomiak

Powierzchnia użytkowa

niespełna 860 m²

Rozpoczęcie budowy

1925

Ukończenie budowy

1926

Kolejni właściciele

Starostwo powiatowe w Sanoku

Obecny właściciel

Caritas Archidiecezji Przemyskiej

Położenie na mapie Sanoka
Mapa konturowa Sanoka, w centrum znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku”
Ziemia49°33′01,5″N 22°12′40,8″E/49,550417 22,211333

Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku (pierwotnie Dom Robotniczy, później Zakładowy Dom Kultury oraz Dom Kultury „Caritas” im. błog. Zygmunta Gorazdowskiego) – budynek w dzielnicy Posada miasta Sanoka.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Ideę powstania budynku podjęło w 1924 Stowarzyszenie „Praca i Życie” przy sanockiej fabryce fabryki maszyn i wagonów, w zarządzie którego zasiedli Józef Śliwa jako przewodniczący oraz m.in. Roman Baczyński. 6 października 1925 powołano Komitet Założycielski. na czele powołanego wówczas Stowarzyszenia „Dom Robotniczy” stanął Józef Śliwa, jego zastępcą został Antoni Fichtel, a w zarządzie zasiadł m.in. R. Baczyński[1]. Projektantem i wykonawcą budowy obiektu był Władysław Chomiak, a budowę rozpoczęto na zakupionym w 1926 areale w tym samym roku[2], kontynuowano do 1930, jednak wówczas obiekt pozostawał jeszcze w stanie surowym (w tym czasie istniał kryzys ekonomiczny). W 1932 dalsze wykończenia budynku przeprowadzono z ramienia Komitetu Wykonawczego Funduszu Budowy Domów Ludowych. Otwarcie nastąpiło w 1932. Majątek pierwotnego stowarzyszenia został przeniesiony na trzy podmioty: Centralny Zarząd Związku Górników (Kraków), Związek Robotników Przemysłu Metalowego w Polsce (Warszawa) i Centralny Związek Przemysłu Chemicznego w Polsce (Kraków).

W okresie lat 30. II Rzeczypospolitej w pomieszczeniach budynku działały: XXV Oddział Związku Zawodowego Metalowców, Oddział Posada Związku Robotników Drzewnych, Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego, Komitet Miejscowy PPS, Spółdzielnia Spożywców „Jedność”. W pomieszczeniach obiektu była prowadzona działalność kulturalno-oświatowa. W Domu Robotniczym działały: orkiestra dęta, zespół sceniczny, chór męski „Lutnia”. Odbywały się w nim spotkania robotniczy, mowy wygłaszali działacze socjalistyczni. Dom Robotniczy zyskał określenie potoczne „robotniczy parlament”. Pisarz Kalman Segal w swojej powieści pt. Nad dziwną rzeką Sambation, napisanej w 1955 i wydanej w 1957, zawarł odniesienia do przedwojennego Domu Robotniczego[3].

Podczas II wojny światowej budynek uległ uszkodzeniom (m.in. pożar w styczniu 1945[4]).

Po zakończeniu wojny przystąpiono do odbudowy i remontu (sfinansowanego z kredytu dla miasta[5]), po których 21 września 1946 miało miejsce uroczyste otwarcie Domu Robotniczego[6]. W obiekcie stworzono Bibliotekę Przyzakładową[7][8], działała orkiestra dęta, zespół teatralny. Zakładowy zespół pieśni i tańca, korzystający w swoim repertuarze z okolicznych pieśni i obrzędów ludowych, prowadziła Maria Bieńkowska[9][10]. Zespół instrumentalny prowadził Edward Dańczyszyn[11].

W 1952 Zarząd Główny Związku Zawodowego Metalowców dokonał przekazania budynku na rzecz fabryki „Sanowag”. W wyniku porozumienia dotychczasowych współwłaścicieli (związków zawodowych) podjęto decyzję, wskutek której jedynym właścicielem został Związek Metalowców. Od końca 1952 do 1953 przy Domu Robotnika członkowie koła klubu Stal Sanok wybudowali lodowisko[12]. Postanowieniem Zarządu Głównego Związku Metalowców z 27 kwietnia 1960 został przekazany na rzecz sanockiej fabryki, a jego kierowanie przejęła Rada Zakładowa. Obiekt został przemianowany na Zakładowy Dom Kultury. Jego rozwój nastąpił w latach 60. W okresie PRL budynek mieścił Kino „San” (także pod nazwą Kino „Robotnik”[13]), kawiarnię, funkcjonował w nim Zespół Pieśni i Tańca „Autosan”[14]. Od 1 września 1966 kierownikiem ZDK był Emil Buras[15]. W połowie lat 70. budynek został odremontowany z funduszy Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”[16]. W 1981 wykonano remont i naprawy w budynku[17].

Tablica pamiątkowa pierwotnie umieszczona w budynku

W latach 70. dyrektorem ZDK był Antoni Wojewoda[18][19]. W tym latach z inicjatywy dyrektor I Liceum Ogólnokształcącego im. Komisji Edukacji Narodowej w Sanoku, Heleny Grabowskiej, zainicjowano współpracę tej szkoły z ZDK[20]. W 1976 odbyły się obchody 50-lecia działalności Zakładowego Domu Kultury[21]. Rok 1976 jubileuszu zbiegł się z 30. rocznicami powstania zakładowej orkiestry dętej oraz zakładowego klubu sportowego Stal Sanok[22]. Pod koniec listopada 1976 obchody uświetniły uroczysta akademia i galowy koncert amatorskich zespołów artystycznych[23]. Z tej okazji w 1976 został wydana publikacja pt. 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”[24]. 20 lutego 1980 w ZDK odbył się uroczysty koncert z okazji obchodów 62 rocznicy powstania Armii Radzieckiej[25]. Podczas obchodów 150-lecia istnienia fabryki w 1982 w budynku ZDK została odsłonięta tablica pamiątkowa i jednocześnie upamiętniająca rocznicę zainicjowania w niej ruchu robotniczego i związkowego[26][27]. Przedstawia podobizny trzech robotników i zarys zabudowań fabrycznych w tle oraz poniżej inskrypcję o treści: W 100-lecie polskiego ruchu robotniczego i w 80-lecie tworzenia zorganizowanych form ruchu związkowego w Sanockiej Fabryce Autobusów. Załoga w 150-lecie sanockiej fabryki. Grudzień 1982[28]. Projektantem tablicy był Władysław Kandefer. Później tablica została przeniesiona do budynku biurowego Autosanu przy ulicy Stefana Okrzei w dzielnicy Posada.

W 1988 prowadzono prace modernizacyjne obiektu[29]. W latach 90. władze Autosanu planowały zbycie budynku, po czym w 1997 został przejęty przez Kuratorium Oświaty w Krośnie i łączony do struktury Młodzieżowego Domu Kultury w Sanoku[30]. Od końca lat 90. budynek należał do powiatu sanockiego, zaś decyzją Rady Powiatu Sanockiego z listopada 2001 został przekazany w formie darowizny na rzecz Caritas Archidiecezji Przemyskiej celem prowadzenia placówki opiekuńczo wychowawczej i kulturalnej, a administrowanie przejęła pobliska Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa[31]. 9 czerwca 2002 został uroczyście otwarty Dom Kultury „Caritas” im. błog. Zygmunta Gorazdowskiego[32][33][34][35][36]. W budynku przejściowo działała filia Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sanoku, Rada Dzielnicy Posada i Chór im. św. Cecylii.

Odznaczenia i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Bogumiła Koszela, Wiesław Koszela, Marian Struś: 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 8.
  2. Bogumiła Koszela, Wiesław Koszela, Marian Struś: 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 10.
  3. Kalman Segal: Nad dziwną rzeką Sambation. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1957, s. 58.
  4. Bogumiła Koszela, Wiesław Koszela, Marian Struś: 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 11.
  5. Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 105. ISBN 978-83-935385-7-7.
  6. Uroczyste otwarcie Domu Robotniczego. „Dziennik Rzeszowski”, s. 3, Nr 220 z 27 września 1946. 
  7. D. Grzegorzyk. Biblioteka ZDK Autosan dla młodzieży Szkoły Przyzakładowej. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 4, Nr 2 (401) z 10-20 stycznia 1987. 
  8. Bogumiła Koszela, Wiesław Koszela, Marian Struś: 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 33.
  9. Bogumiła Koszela. Postawy. Żyłam sercem dla ludzi, kultury i poezji. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 5, Nr 4 (439) z 1-10 lutego 1988. 
  10. Józef Ząbkiewicz. Postawy. T. Zoszak – „Najważniejsze aby chcieć się rozumieć”. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 4, Nr 33 (504) z 1-10 grudnia 1989. 
  11. Historia 1986-87. zs3.sanok.pl. [dostęp 2016-01-11].
  12. Włodzimierz Wal. Jak hartowała się sanocka „Stal”. „Nowiny Rzeszowskie-Nowiny Sportowe”, s. 1, Nr 67 z 21 grudnia 1953. 
  13. Stanisław Kłos: Województwo rzeszowskie. Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1969, s. 341.
  14. Bogumiła Koszela, Wiesław Koszela, Marian Struś: 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 29.
  15. Frontowe wspomnienia. „Tygodnik Sanocki”, s. 3, Nr 12 (1010) z 26 lutego 2010. 
  16. Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 240, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  17. Remont ZDK na finiszu. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 6, Nr 31 (231) z 10-20 listopada 1981. 
  18. Mieczysława Tarnawczyk. Kultura Robotnicza. Rosną ambicje i potrzeby środowiska. „Nowiny”. Nr 197, s. 4, 30 sierpnia 1976. 
  19. a b Wiesław Koszela. Wysokie odznaczenia dla ZDK SFA!. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 21, s. 3, 15-30 listopada 1977. 
  20. Wacław Drwięga: Liceum w latach 1958–1980. W: Księga pamiątkowa (obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku). Sanok: 1980, s. 23.
  21. Sanocka panorama 1976. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 3, Nr 35 (164) z 10-20 grudnia 1979. 
  22. Sławomir Bałda. Pół wieku w służbie kultury w robotniczym środowisku. „Nowiny”, s. 4, Nr 267 z 23 listopada 1976. 
  23. Sławomir Bałda. Uroczysta akademia i galowy koncert amatorskich zespołów artystycznych uświetniły jubileusz 50-lecia ZDK SFA. „Nowiny”, s. 4, Nr 272 z 29 listopada 1976. 
  24. Bogumiła Koszela, Wiesław Koszela, Marian Struś: 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 3-4.
  25. Wojewódzki koncert w Sanoku. W 62 rocznicę powstania Armii Radzieckiej. „Nowiny”, s. 1, Nr 41 z 21 lutego 1980. 
  26. Marian Struś. Jubilatka zaprasza. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 5-6, Nr 1 (235) z 20-30 maja 1982. 
  27. Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 955.
  28. Franciszek Oberc, Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka, Sanok 1998, s. 26.
  29. ZDK w remoncie. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 2, Nr 7 (442) z 1-10 marca 1988. 
  30. Jolanta Ziobro. ZDK wciąż pusty. „Tygodnik Sanocki”. Nr 45 (417), s. 1, 5 listopada 1999. 
  31. Jolanta Ziobro. Znalazł właściciela. „Tygodnik Sanocki”. Nr 47 (524), s. 2, 23 listopada 2001. 
  32. Pod patronatem błogosławionego. „Tygodnik Sanocki”. Nr 24 (553), s. 1, 14 czerwca 2002. 
  33. Dom Kultury „Caritas”. bip.um.sanok.pl. [dostęp 2015-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-16)].
  34. Informator. „Tygodnik Sanocki”, s. 5, Nr 24 (814) z 15 czerwca 2007. 
  35. Dom Kultury „Caritas”. sztetl.org.pl. [dostęp 2015-08-15].
  36. Dom Kultury „Caritas”. sanok24.pl. [dostęp 2015-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
  37. Wysokie odznaczenia dla wieloletnich działaczy sportowych i kulturalnych. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 5, Nr 23 (68) z 1-15 grudnia 1976. 
  38. Sanocka panorama 1977. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 3, Nr 36 (165) z 20-31 grudnia 1979. 
  39. Wiesław Koszela. Złota odznaka TPPR dla GZ-A. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 1-2, Nr 4 (403) z 1-10 lutego 1987. 
  40. I miejsce dla ZDK. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 1-2, Nr 2 (71) z 15-31 stycznia 1977. 

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]