Cerkiew Świętych Niewiast Niosących Wonności w Lublinie
 A/879 z dnia 21.02.1984[1].
| |||||||||||||||||||
| cerkiew cmentarna | |||||||||||||||||||
 Widok ogólny świątyni | |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||
| Diecezja | |||||||||||||||||||
| Wezwanie |
Świętych Niewiast Niosących Wonności | ||||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
3. niedziela po Passze | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Lublina  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |||||||||||||||||||
 51°14′37,9″N 22°32′58,5″E/51,243861 22,549583
| |||||||||||||||||||
Cerkiew Świętych Niewiast Niosących Wonności – prawosławna cerkiew cmentarna w Lublinie. Należy do parafii katedralnej Przemienienia Pańskiego w Lublinie, w dekanacie Lublin diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
_-_DSC00335_v2.jpg)
Cerkiew została ufundowana przez Andrieja Diejkuna, prezesa lubelskiej izby skarbowej. Była wznoszona w latach 1902−1903, jej poświęcenie miało miejsce 28 sierpnia 1903. Od początku swojego funkcjonowania jest to cerkiew cmentarna, służąca uroczystościom pogrzebowym i nabożeństwom w intencji zmarłych.
Świątynia reprezentuje styl bizantyjsko-rosyjski w wariancie moskiewsko-jarosławskim (neoruskim). Jest to budowla pięciokopułowa, z dzwonnicą położoną nad przedsionkiem, trójdzielna i dwupoziomowa. Nabożeństwa odprawiane są w jej części górnej, gdzie znajduje się ołtarz oraz jednorzędowy ikonostas. W krypcie na dolnym poziomie pochowany jest fundator świątyni wraz z żoną.
Budynek znajduje się w obrębie prawosławnej części XIX-wiecznego cmentarza prawosławnego, części większego kompleksu cmentarnego przy ulicy Lipowej w Lublinie.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Cerkiew Świętych Niewiast Niosących Wonności została wzniesiona na początku XX wieku. Jej fundatorem był Andriej Diejkun, prezes miejscowej izby skarbowej[2] i starosta parafii przy soborze Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Lublinie, który pragnął poprzez budowę świątyni upamiętnić swoją zmarłą małżonkę. Przekazał on na ten cel 12 tys. rubli[3]. Ceremonia położenia kamienia węgielnego pod świątynię odbyła się 3 czerwca 1902[3]. Autorem projektu budowli był inż. Grigorij Artynow[4], zaś pracami budowlanymi kierował komitet pod przewodnictwem gubernatora lubelskiego Władimira Tchorżewskiego[5]. Konsekracji obiektu w dniu 28 sierpnia 1903 przewodniczył biskup lubelski Eulogiusz w asyście archimandryty Dionizego, rektora seminarium duchownego w Chełmie, protojerejów Nikołaja Straszkiewicza i Nikołaja Glinskiego z soboru w Chełmie oraz duchowieństwa z cerkwi lubelskich[5][6]. Andriej Diejkun nie dożył ukończenia prac budowlanych. Został pochowany w krypcie dwupoziomowej cerkwi, razem z żoną[3]. W cerkwi pochowano również gubernatora lubelskiego Władimira Tchorżewskiego[7].
Cerkiew od początku pełniła funkcje kaplicy pogrzebowej[8]. Równocześnie w nabożeństwie w niej może brać udział 100 osób[3].
Według Sokoła i Sosny początkowo patronami świątyni byli święci Andrzej Stratylates i męczennica Maria, patronowie małżonków Diejkunów[3], wezwanie takie potwierdza prasa cerkiewna z okresu bezpośrednio po wyświęceniu budynku[6]. Cynalewska-Kuczma podaje czterech patronów − oprócz Andrzeja i Marii także święte Marię i Martę z Betanii[4]. Współcześnie patronkami głównej − górnej − cerkwi są Święte Niewiasty Niosące Wonności[8], zaś dolnej − św. prorok Eliasz[9].
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918, gdy prawosławni stracili w ramach akcji rewindykacyjnej część świątyń, jakimi dysponowali w okresie zaboru rosyjskiego[a], cerkiew na cmentarzu przy ulicy Lipowej, obok cerkwi Przemienienia Pańskiego, była jedną z dwóch świątyń tego wyznania, jakie pozostały w mieście[10].
Po II wojnie światowej cerkiew pozostała w rękach parafii prawosławnej dzięki staraniom ks. Aleksego Baranowa, który uporządkował kwestie własności świątyń tego wyznania w Lublinie i uzyskał u nowych władz potwierdzenie praw prawosławnych do dalszego korzystania z nich[11].
W 1984 została wpisana do rejestru zabytków; niecały rok później za zabytek uznano cały kompleks cmentarzy przy ulicy Lipowej[1].
Na początku XXI w. odnowiony został ikonostas w górnej świątyni oraz przechowywane w niej ikony. W 2009 arcybiskup lubelski i chełmski Abel dokonał jego ponownego poświęcenia[12]. Wcześniej obiekt był kilkakrotnie wandalizowany, zaś w 2007 skradziono ok. 100 kg miedzianej blachy z jego dachu[13][14]. We wrześniu 2013 poinformowano o rozpoczęciu remontu prawosławnego cmentarza w Lublinie, w ramach którego przewidziano odnowienie elewacji cerkwi oraz instalację w niej oświetlenia[15]. Po ukończeniu wymienionych prac (oraz wykonaniu nowych polichromii wewnątrz świątyni), cerkiew została 18 kwietnia 2017 rekonsekrowana przez arcybiskupa Abla[16].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Cerkiew cmentarna w Lublinie została wzniesiona w stylu bizantyjsko-rosyjskim[17]. Jest budowlą trójdzielną. Wejście do budynku prowadzi przez prostokątny przedsionek, nad którym wznosi się wieża-dzwonnica, zwieńczona dachem namiotowym zakończonym niewielką cebulastą kopułką. Nawa cerkiewna została wzniesiona na planie kwadratu. Również nad nawą wznosi się dach namiotowy z cebulastą kopułką. Cztery analogiczne konstrukcje znajdują się w narożach nawy, na cylindrycznych bębnach. Pomieszczenie ołtarzowe mieści się w półkolistej absydzie[4]. Wszystkie kopuły cerkwi zwieńczone były złoconymi krzyżami odlanymi w fabryce „E. Plage i T. Laskiewicz” w Lublinie[3]. Ozdobny detal zastosowany przy zewnętrznej dekoracji świątyni wyraźnie nawiązuje do architektury siedemnastowiecznych cerkwi Moskwy i Jarosławia, o czym świadczy zastosowanie piatigławia (pięciu kopuł nad nawą), kokoszników, obniżonych łuków, użycie w budowie dwukolorowej i nieotynkowanej cegły, kształtowanie blachy w charakterystyczne romby[17]. Świątynia jest też zdobiona kolorowymi kafelkami w narożnikach[3]. Inne elementy – bliźniacze okna ujęte w półkoliste łuki, kolumienki z kostkowymi głowicami – nawiązywały do typowych rosyjsko-bizantyjskich cerkwi z wzornika Konstantina Thona[17].
We wnętrzu górnej cerkwi znajduje się jednorzędowy ikonostas ze zwieńczeniem z ikoną Ostatniej Wieczerzy[12]. Został on wykonany w pracowni Borysowa w Moskwie, za cenę 975 rubli. Pozostałe ikony powstały w innej moskiewskiej pracowni Niemirowa[3]. Na cerkiewnej dzwonnicy znajduje się 6 dzwonów, odlanych w ludwisarni Finlandzkiego, czego koszt wynosił 743 ruble. Wejście do górnej cerkwi prowadzi po ośmiu stopniach. Ściany tej świątyni są wewnątrz malowane na różowo do wysokości wzrostu człowieka[3]. Nad ikonostasem znajduje się cerkiewnosłowiański napis Swiatyj Boże (pol. Święty Boże – początek trisagionu)[12]. W górnej cerkwi znajduje się również ikona Zmartwychwstania[7].
Cerkiew dolna jest zbudowaną z polnego kamienia kryptą do połowy zagłębioną w ziemi, oświetlaną przez światło słoneczne wpadające przez okna[3].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Prawosławnym odebrano wówczas: sobór Podwyższenia Krzyża Pańskiego na Placu Litewskim (ostatecznie zburzony), dawną cerkiew grecką Narodzenia Matki Bożej, cerkiew garnizonową w Alejach Racławickich (obydwie przekazane parafiom katolickim). Por. Szlązak A., Wójtowicz A., Majuk E.: Świątynie prawosławne w Lublinie. tnn.pl. [dostęp 2013-09-01]. (pol.).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Historia Prawosławia w Lublinie. [dostęp 2009-03-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (3 maja 2009)]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j Sokoł K., Sosna A.: Cerkwie w centralnej Polsce 1815–1915. Białystok: Fundacja Sąsiedzi, 2011. ISBN 978-83-931480-2-8.
- ↑ a b c P. Cynalewska-Kuczma: Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 141. ISBN 83-232-1463-8.
- ↑ a b Oswiaszczenije kładbiszczenskago chrama w g. Lublinie, „Chołmsko-Warszawskij Jeparchialnyj Wiestnik”, nr 41, r. XXVII (1903), s. 507.
- ↑ a b N. Straszkiewicz, Postrojenije i oswiaszczenije Lublinskoj kładbiszczenskoj Andrieje-Mariinskoj cerkwi, s kratkim jeja opisanijem, „Chołmsko-Warszawskij Jeparchialnyj Wiestnik”, nr 43, r. XXVII (1903), ss. 527–529.
- ↑ a b Jakie tajemnice skrywa cerkiew na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie? Zobacz zdjęcia [online], Krasnystaw Nasze Miasto, 11 listopada 2021 [dostęp 2021-11-11] (pol.).
- ↑ a b Dmitruk S.: Niedziela Niewiast niosących wonności w Lublinie. lublin.cerkiew.pl. [dostęp 2013-09-01]. (pol.).
- ↑ Religie. Lublin, Lwów – miasto filmowe. [dostęp 2009-03-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 marca 2009)]. (pol.).
- ↑ Szlązak A., Wójtowicz A., Majuk E.: Świątynie prawosławne w Lublinie. teatrnn.pl. [dostęp 2014-11-13]. (pol.).
- ↑ L. Utrutko. W służbie Cerkwi. „Przegląd Prawosławny”. 8 (242), sierpień 2005. ISSN 1230-1078.
- ↑ a b c Czapkowicz M.: Poświęcenie ikonostasu w kaplicy cmentarnej w Lublinie. lublin.cerkiew.pl. [dostęp 2013-09-01]. (pol.).
- ↑ Dmitruk S.: Lubelski cmentarz będzie odnowiony. lublin.cerkiew.pl, 17 lutego 2009. [dostęp 2013-09-01]. (pol.).
- ↑ Andrzej Łoś: Akt wandalizmu w Lublinie. lublin.cerkiew.pl. [dostęp 2013-09-01]. (pol.).
- ↑ Szlachetka M.: Prawosławny cmentarz przy ulicy Lipowej w Lublinie doczekał się remontu. lublin.cerkiew.pl. [dostęp 2013-09-24]. (pol.).
- ↑ Oficjalna strona Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – Lublin: rekonsekracja cmentarnej cerkwi [dostęp: 19.04.2017.]
- ↑ a b c P. Cynalewska-Kuczma: Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 103. ISBN 83-232-1463-8.