Chełkowo
51°58′50″N 16°40′17″E/51,980556 16,671389| wieś | |
 Dwór w Chełkowie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2009) |
104[2] |
| Strefa numeracyjna |
65 |
| Kod pocztowy |
64-030[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PKS |
| SIMC |
0376455 |
Położenie na mapie gminy Śmigiel  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kościańskiego  | |
| 51°58′50″N 16°40′17″E/51,980556 16,671389[1]
| |
Chełkowo – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie kościańskim, w gminie Śmigiel[4].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś historycznie należała do Wielkopolski. Ma metrykę średniowieczną i jest notowana od końca XIV wieku. Po raz pierwszy wymieniona została w łacińskojęzycznym dokumencie z 1388 pod nazwą Chelkowo, 1398 Chelkow, 1400 Chelkolo, Welchowo, Chylchow, Chilcowo, Chilkowo, 1401 ambo Chelkowo, 1405 Chelcowo, 1420 Chalcowo, 1438 Chwalkowo, 1469 Chyelkowo[5][6].
Miejscowość była wsią szlachecką należącą do lokalnej szlachty wielkopolskiej z rodu Chełkowskich, którzy od nazwy wsi utworzyli swoje odmiejscowe nazwisko, a później także do Gryżyńskich, Karmińskich, Leszczyńskich. W 1451 wieś leżała w powiecie kościańskim Korony Królestwa Polskiego, a w 1563 w parafii Wonieść[5].
W latach 1395-1416 jako właścicielkę we wsi odnotowano Hankę Chełkowską córkę Ubyszka, żonę zmarłego Bogusława dziedzica z Wilkowa. W latach 1395-1400 była ona w sporze sądowym z Jarotą z Wilkowa o połowę folwarku w Chełkowie i Sulewku uzyskując na mocy ugody przysądowej w dożywocie majątki w Chełkowie oraz Sulewku z zastrzeżeniem, że gdy będzie miała prawych potomków, wówczas wspomniane dziedziny przejdą w ich ręce, jeśli zaś umrze bezpotomnie, Jarota winien dać jej krewnym 100 grzywien wraz ze zbożem z folwarku, bydłem oraz innymi użytkami. Kolejny proces odbył się w 1397 kiedy Katarzyna Falkenhanowa odpierała roszczenia Małgorzaty oraz Doroty Robaczyńskich do Chełkowa uzyskując od ich ojca Andrzeja Robaczyńskiego przysądzoną kwotę w wysokości 106 grzywien na obu wsiach[5].
W 1493 Jan Karmiński z Karmina oraz Jan Karmiński sprzedali Dobiesławowi z Kociug swoje prawo bliższości do części majątku w Chełkowie odziedziczone po zmarłym Janie Chełkowskim, a także prawa do posagu i wiana po 150 grzywien należnych im po zmarłej żonie Jana - Jadwidze. Każdy z nich otrzymał w wyniku tej transakcji po 100 złotych węgierskich. W 1494 syn zmarłego Iwana Piotr Karmiński sprzedał wspomnianemu Dobiesławowi całą część w Chełkowie należną mu prawem bliższości po jego stryju zmarłym Janie Chełkowskim oraz prawo bliższości po jego żonie Jadwidze za 100 zł węgierskich. W 1494 Dobiesław z Kociug sprzedał Andrzejowi Gryżyńskiemu całość majątku jaki miał w Chełkowie za 300 grzywien oraz 200 złotych węgierskich. W 1495 nabywca ten sprzedał kasztelanowi gnieźnieńskiemu i marszałkowi dworu królewskiego Rafałowi Leszczyńskiemu połowę wsi za 200 złotych węgierskich. W 1499 kasztelan spicymirski Łukasz Górka dał staroście lipowieckiemu Iwanowi Karmińskiemu zamek Lipowiec w województwie krakowskim oraz wsie dziedziczne Aleksandrowice i Kleszczów w pow. krakowskim, w zamian za Karmin i Chełkowo w Wielkopolsce. W 1501 kasztelan krzywiński Mikołaj Kemblan z Wszołowa w powiecie kaliskim, a także właściciel w Skoraczewie koło Kościana dochodzi przed sądem swoich praw do Karmina i Chełkowa. W latach 1504-1505 Jan Iwan Karmiński sprzedał mu Karmin, Chełkowo oraz Chełkówko za nieznaną kwotę przekazując mu należący do tych dóbr patronat nad altarią w kościele parafialnym w Wonieściu.
Miejscowość odnotowały historyczne rejestry podatkowe. W latach 1545-1471 jako dziedzice w Chełkowie i Chełkówku odnotowano w 1545 Macieja Kemblana Karmińskiego, braci Jana i Stanisława Chełkowskich. W 1571 Stanisława brata Jana i Andrzeja synów Jana Chełkowskiego. W 1563 we wsi miał miejsce pobór podatków od zagrodnika, wiatraka zbożowego otaz jednego komornika. W 1566 pobrano podatki od 4 zagrodników oraz jednego wiatraka. W 1581 miał miejsce pobór od 4 zagrodników, jednego komornika, dwóch pługów najemnych robotników zwanych ratajami, pasterza wypasającego 40 owiec oraz wiatraka[5].
Po rozbiorach Polski miejscowość wraz z całą Wielkopolską znalazła się w zaborze pruskim. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Chełkowo (niem. Kelke) należała do wsi większych w ówczesnym pruskim powiecie Kosten rejencji poznańskiej[7]. Chełkowo należało do okręgu śmigielskiego tego powiatu i stanowiło osobny majątek, który należał wówczas do Skarżyńskiego[7]. Według spisu urzędowego z 1837 roku Chełkowo liczyło 116 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 8 dymów (domostw)[7].
Pod koniec XIX wieku Chełkowo (niem. Kelke) liczyło 125 mieszkańców i 11 domów[8]. Przeważali katolicy (114) nad ewangelikami (11)[8]. Właścicielem wsi i domeny był Michał Skarzyński[8]
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa leszczyńskiego.
Przez miejscowość przebiegała nieczynna linia kolejowa Rakoniewice Wąskotorowe – Krzywiń (przystanek kolejowy Chełkowo)[9].
W Chełkowie znajduje się zabytkowy zespół dworski z II ćwierci XIX wieku, na który składają się[9][10]:
- przebudowany w XX wieku klasycystyczny dwór
- spichlerz
- oficyna
- stodoła z 1866 roku
W otaczającym go parku rosną pomnikowe drzewa[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 15195
- ↑ woj. wielkopolskie >> pow. kościański >> gmina Śmigiel. Wszystkie dane dla miejscowości Chełkowo. [w:] Bank Danych Lokalnych [on-line]. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2014-11-01].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 143 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 239, 13 lutego 2013. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-11-01].
- ↑ a b c d Chmielewski 1982 ↓, s. 184–186.
- ↑ Chełkowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 301.
- ↑ a b c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 212.
- ↑ a b c Chełkowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 552.
- ↑ a b c Jan Maj, Marek Aleksandrzak: Leszno: mapa topograficzna Polski. Wersja turystyczna. Wyd. 2. Warszawa: Wojskowe Zakłady Kartograficzne, 2011. ISBN 83-7135-149-6.
- ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa wielkopolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 90. [dostęp 2014-11-01].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. I (A – H), zeszyt 2, hasło „Chełkowo”. Wrocław: Ossolineum, 1982, s. 184–186.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
