Chryzoberyl
| |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny |
tlenek glinu i berylu (BeAl2O4) |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa |
8,5[1] |
| Przełam | |
| Łupliwość |
wyraźna wg {110}, niedoskonała wg {010}, słaba wg (001)[1], dobra słupowa[3] |
| Pokrój kryształu |
grubotabliczkowy, słupkowy, tabliczkowy, płytkowy[4] |
| Układ krystalograficzny |
rombowy[1] |
| Właściwości mechaniczne |
kruchy[4] |
| Gęstość |
3,68–3,78 g/cm³ |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
żółty w odcieniach, też: żółtozielony, szary, brązowy, niebieskozielony, zielony, szmaragdowozielony, brunatny, czerwony, fioletowy, rzadko jasnoniebieski albo bezbarwny |
| Rysa |
biała[4] |
| Połysk | |
| Współczynnik załamania |
nα = 1.746 nβ = 1.748 nγ = 1.756 (dwuosiowy)[1] |
| Inne |
dwójłomność: 0,010[1] dyspersja (optyka): 0,015 |
| Dodatkowe dane | |
| Klasyfikacja Strunza |
4.BA.05[1] |
Chryzoberyl – rzadki minerał z gromady tlenków. Nazwa minerału wywodzi się od greckich słów chrysos – złoto oraz beryllos – beryl[5], co nawiązuje do jego typowej barwy oraz pierwiastka berylu obecnego w składzie.
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Właściwości
[edytuj | edytuj kod]Składa się w około 20% z tlenku baru i 80% z tlenku glinu[5]. Zawiera czasem domieszkę tlenku żelaza (III) oraz tlenku chromu (III)[5]. Krystalizuje w układzie rombowym. Pojedyncze kryształy charakteryzują się grubotabliczkowym lub słupkowym pokrojem, czasem pseudoheksagonalne[5]. Często spotykany w formie bliźniaków wg (130) często w formie serca lub sześcioramiennej gwiazdy[4][3]; bywają wielokrotne[5]. Tworzy także ziarniste agregaty[3], kryształy wrosłe i narosłe[2]. Jest minerałem kruchym, przezroczystym do przeświecającego[5][1]. Typowymi zanieczyszczeniami w strukturze są tytan, chrom i żelazo[1]. Nierozpuszczalny w kwasach[5] i nietopliwy[3]. Przewodnictwo elektryczne wzrasta wraz z temperaturą[1].
Odmiany
[edytuj | edytuj kod]Okazy zawierające chrom nazywane są mariinskitem[1].
- aleksandryt – odznacza się wyjątkową wśród minerałów własnością zmiany barwy[6].
- cymofan – kocie oko; charakteryzuje się falistym odblaskiem[6].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Powstaje w stadium pegmatytowym; w utworach kontaktowo-pneumatolitycznych[4]. Stanowi składnik pegmatytów granitowych[5][1]. Spotykany również w łupkach mikowych, gnejsach, granitach, w postaci otoczaków w żwirach i piaskach[5][3]. Często współwystępuje z berylem, turmalinem, fenkakitem, szerlitem, granatem, spessartynem, almandynem, albitem, spinelem, skaleniem, kwarcem, sillimanitem, kwarcem dymnym, topazem, muskowitem i andaluzytem[5][1][4].
Miejsca występowania: Sri Lanka – (odmiany ciemnooliwkowozielone) Matara, Ratnapura; Madagaskar, Rosja – (odmiany niebieskawe) Ural[5]; okolice Czelabińska i Jekaterynburga, w Górach Ilmeńskich; USA – Connecticut, Kolorado, Maine, Dakota Południowa; Brazylia – Minas Gerais, Minas Novos[5] (odmiany cytrynowożółte i jasnozielone); Indie, Birma – (odmiany bezbarwne), Australia, Tanzania, Finlandia, Czechy (Morawy), Zimbabwe, DRK, RPA, Kanada, Włochy, Norwegia[5][1][3].
W Polsce – w przeszłości notowany w otoczakach gnejsowych okolic Niemczy. Został stwierdzony na Dolnym Śląsku w druzach pegmatytowych w okolicach Strzegomia[5] i w nieco większych ilościach w piaskach złotonośnych w okolicach Złotoryi[6]. Spotykany także w Szklarach[3] i na Hali Izerskiej w Górach Izerskich[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Chrysoberyl, [w:] Mindat.org [online], Hudson Institute of Mineralogy [dostęp 2025-05-03] (ang.).
- ↑ a b Rupert Hochleitner, Minerały, kamienie szlachetne, skały, Multico Oficyna Wydawnicza, 15 kwietnia 2022, s. 352, ISBN 978-83-7073-816-7.
- ↑ a b c d e f g Jan Parafiniuk, Atlas Minerałów, Multico Oficyna Wydawnicza, 2019, s. 124, ISBN 978-83-7073-845-7.
- ↑ a b c d e f g h Eligiusz Szełęg, Minerały i skały Polski, Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 102, ISBN 978-83-7073-816-7.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Ryszard Hutnik, Eufrozyna Piątek, Jerzy Wierski, Michał Sachanbiński, Vademecum zbieracza kamieni szlachetnych i ozdobnych, Wydawnictwo geologiczne, 1984, s. 117-118, ISBN 83-220-0199-1 [dostęp 2025-05-03] (pol.).
- ↑ a b c Michał Sachanbiński, Kamienie szlachetne i ozdobne Śląska, Ossolineum, 1979, s. 72-73, ISBN 83-04-00394-6.
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- wysoko ceniony[przez kogo?] w jubilerstwie kamienie szlachetne – wadą kamieni o szlifie brylantowym jest niska dyspersja (czyli brak "ognia").
- kamień poszukiwany przez kolekcjonerów.
- największy znaleziony kryształ ważył 8 kg (Brazylia 1828 r.)
- Najpiękniejszy okaz chryzoberylu zwany chryzoberylem Hope'a znajduje się w British Museum.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Leksykon Przyrodniczy. Minerały i kamienie szlachetne. Horyzont, 2002.
- Kazimierz Maślankiewicz: Kamienie szlachetne. Wyd. 3 poprawione i uzupełnione. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1982.
- N. Sobczak: Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych. Alfa, 1986.
- C. Hall: Klejnoty, Kamienie szlachetne i ozdobne. Wiedza i Życie, 1996.
- W. Schumann: Kamienie szlachetne i ozdobne. Alma-Press, 2004.