Domy obdarowania

Artykuł na Medal
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Domy obdarowania (ang. endowment houses) – w Kościele Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich budynki bądź miejsca przeznaczone do odprawiania obrzędów zazwyczaj zarezerwowanych dla świątyni[1]. Wiązane przede wszystkim z początkowym okresem mormońskiej historii, odegrały istotną rolę w rozwoju kultu świątynnego. W teologii świętych w dniach ostatnich porównywane do Świętego Przybytku, przenośnej świątyni starożytnych Izraelitów. Najistotniejszy obiekt tego typu, Dom Obdarowania w Salt Lake City, poświęcono w 1855. Zburzony został w 1889, pośród kontrowersji wokół małżeństw poligamicznych. Analogiczne do domów obdarowania budynki lub miejsca występują również w innych denominacjach należących do ruchu świętych w dniach ostatnich.

Pierwsze domy obdarowania[edytuj | edytuj kod]

Sklep z czerwonej cegły, w którym mieścił się pierwszy dom obdarowania

Wiązane są przede wszystkim z początkowym okresem mormońskiej historii, w tym z początkami oraz samym rozwojem kultu świątynnego. Ceremonialne obmycia i namaszczenia zostały wprowadzone już w okresie, w którym centrum administracyjne mormonizmu znajdowało się w Kirtland w stanie Ohio. Odbywały się one w tak zwanej Szkole Proroków mieszczącej się w sklepie należącym do Newela K. Whitneya[2]. Dodatkowo pierwsza świątynia wybudowana przez świętych w dniach ostatnich, wzniesiona również w Kirtland, miała pomieszczenia wykorzystywane do odprawiania wczesnych form obrzędów świątynnych. Znajdowały się one przeważnie na poddaszu świątyni. Miały charakter doraźny, służyły również jako miejsca spotkań rozmaitych rad oraz kworów kapłańskich[3].

Późniejsze domy obdarowania, o bardziej już rozwiniętej funkcji, teologicznie umocowane były zasadniczo w objawieniu z 1841. Objawienie to obecnie stanowi 124. rozdział Nauk i Przymierzy[4]. Pierwsze miejsce, które można określić mianem domu obdarowania, znacznych rozmiarów pokój w górnych partiach sklepu należącego do Josepha Smitha, znajdowało się w Nauvoo w Illinois[2]. 4 maja 1842 swe obdarowania otrzymała w nim garstka najbliższych współpracowników pierwszego mormońskiego przywódcy, wkrótce potem zaś ich małżonki. Obrzęd ten, wciąż wówczas w początkowej fazie swojego rozwoju, obejmował niemniej, tak jak i obecnie, szereg pouczeń wraz z rytuałami obejmującymi modlitwy, obmycia, namaszczenia oraz przystąpienie do przymierzy z Jezusem Chrystusem[1]. Inny obrzęd, mianowicie chrzest za zmarłych, krótko odprawiany był również w rzekach nieopodal Nauvoo[4]. Smith wspominał jednocześnie, że ubożsi wierni mogą otrzymywać swe obdarowania na szczytach górskich[5][6].

W najwcześniejszym okresie mormońskiej historii obrzędy świątynne regularnie powielały ten przechodni schemat, z domami obdarowania w różnych miejscach i o ograniczonej palecie odprawianych w nich ceremonii. W zasiedlonym przez świętych w dniach ostatnich Winter Quarters w dzisiejszej Nebrasce odprawiano, zgodnie z zaleceniem Brighama Younga, jedynie pieczętowania, pieczętowania związane z małżeństwami oraz adopcje[7]. Jedynym wyjątkiem zdają się być tutaj chrzty za zmarłych przeprowadzone w tym miejscu przez Wilforda Woodruffa w kwietniu 1848[8].

Miejscem odprawienia większości obrzędów świątynnych podczas pobytu świętych w dniach ostatnich w Winter Quarters była naprędce skonstruowana budowla, której nadano nazwę Council House. Do niej też nawiązywał wspomniany niżej budynek wzniesiony już w Salt Lake City[9].

Chrzest za zmarłych praktykowano również poza najbliższymi okolicami Nauvoo, przede wszystkim między 15 sierpnia 1840 a 3 października 1841[10]. Istnieją dowody na jego obecność w społecznościach świętych w Kirtland[11], Quincy i Limie. Można domniemywać, że pojawiał się również w praktyce religijnej wiernych zamieszkujących Montrose, Nashville, Ramus, LaHarpe czy Plymouth[12].

Domy obdarowania we wczesnym Utah[edytuj | edytuj kod]

Domy obdarowania – jako niezbędna część praktyki religijnej świętych w dniach ostatnich – obecne były również już w początkach mormońskiej kolonizacji dzisiejszego stanu Utah. Termin ten miał w tym okresie dosyć szeroki zakres znaczeniowy, zależny od kontekstu. Przez historyków architektury mormońskiej wymieniane pośród typów wyspecjalizowanych budowli kościelnych, które pojawiły się w XIX wieku, wraz z salą kapłańską, salą Stowarzyszenia Pomocy i biurem do spraw dziesięciny. Jednocześnie zalicza się je do budynków z zastosowaniem praktycznym ograniczonym zasadniczo do tego tylko stulecia[13]. Poniżej omówiono poszczególne miejsca pełniące funkcję domu obdarowania już po mormońskiej migracji na zachód[1].

Ensign Peak, wzniesienie położone na północ od Salt Lake City, zostało uznane za naturalną świątynię i jako takie zostało poświęcone. Wykorzystano je jako dom obdarowania[1] przynajmniej raz, podczas ceremonii z 21 lipca 1849. Swoje obdarowanie otrzymał wówczas Addison Pratt[14]. Jakkolwiek kolejne wydarzenia przynależne do kultu świątynnego mogły mieć miejsce na Ensign Peak, nie ma na to bezpośrednich dowodów[15].

Czasem jako dom obdarowania służyło drugie piętro biura Brighama Younga[16], ówczesnego prezydenta Kościoła[17]. Znacznie częściej jednakże obrzędy świątynne odprawiano w Council House, pierwszym większym budynku użyteczności publicznej wzniesionym w Salt Lake City[1][4]. Między 21 lutego 1851 a 5 maja 1855 swe obdarowania otrzymało w nim 2222 członków Kościoła[1].

Dom Obdarowania w Salt Lake City[edytuj | edytuj kod]

Dom Obdarowania na Placu Świątynnym w Salt Lake City

Z czasem wzniesiono budynek przeznaczony wyłącznie do kultu świątynnego, nad którym prace rozpoczęto w 1854[18]. Jego wybudowanie kosztowało 10 tysięcy ówczesnych dolarów amerykańskich[19]. Tak powstały Dom Obdarowania mieścił się w północno-zachodnim rogu Placu Świątynnego w Salt Lake City. Poświęcony został 5 maja 1855 przez Hebera C. Kimballa[20]. Był dwupiętrowym budynkiem[21] z dodatkowymi mniejszymi przedłużeniami po obu stronach. Mieścił pomieszczenie do obmyć oraz namaszczeń, jak również pokoje ogrodowy, światowy i terestialny (pierwsze piętro). Drugie piętro gościło natomiast pokój celestialny wraz z przylegającym doń pokojem pieczętowania[22]. W czasie przeszło trzech dekad swego istnienia posłużył do odprawienia 54 170 obdarowań[1] oraz przeszło 134 000 chrztów i konfirmacji za zmarłych[23]. Rocznie zawierano w nim średnio również około 2500 małżeństw, co łącznie dało 31052 obrzędów mormońskiego małżeństwa świątynnego[24]. Dodatkowo do 16 października 1884 odprawiono w nim łącznie 694 obrzędy drugiego namaszczenia[25]. Podobnie jak świątynie obecnie był też miejscem dla kręgów modlitewnych. Ustanawiano w nim takoż świeżo powoływanych misjonarzy[1]. Nie dokonywano w nim niemniej obdarowań za zmarłych[26][27]. Wykluczono w nim również możliwość odprawiania niektórych innych obrzędów świątynnych[28][29][30].

Zaprojektowany przez kościelnego architekta Trumana O. Angella[17], został wzniesiony z myślą o wyłącznie swej funkcji obrzędowej. Odróżniał się w ten sposób od wcześniejszych świątyń, mających pomieścić jednocześnie znaczne grupy ludzi. Niepozorny[31], przez odwiedzających wczesne Salt Lake City był krytykowany jako obiekt niezwracający szczególnej uwagi[31][32]. Jego wnętrze było wszakże bogato zdobione, również dzięki wykorzystaniu wyrafinowanej symboliki religijnej. Poza wspomnianymi wyżej pomieszczeniami o przeznaczeniu ściśle obrzędowym wyposażony był również w jadalnie oraz nowoczesne łazienki[31].

Dom Obdarowania został zamknięty 8 października 1876, na polecenie Brighama Younga. Mormoński przywódca podkreślił przy tej okazji konieczność skoncentrowania się na stworzeniu stałych struktur świątynnych w Utah[33]. Wkrótce po śmierci Younga w 1877 Dom Obdarowania otwarto jednak ponownie, początkowo z myślą o zawieraniu w nim małżeństw. Od października 1879 odprawiano wszystkie uprzednio w nim obecne obrzędy świątynne[31]. Omawiany obiekt zburzono ostatecznie w listopadzie 1889[1][34], w związku ze zbliżającym się ukończeniem świątyni Salt Lake oraz z kontrowersjami wokół małżeństw poligamicznych[4]. Sama świątynia Salt Lake natomiast, kluczowy dla mormonizmu obiekt, została ostatecznie poświęcona 6 kwietnia 1893. Sam koncept domu obdarowania bywa przez świętych w dniach ostatnich porównywany do Świętego Przybytku, przenośnej świątyni starożytnych Izraelitów[1].

W Domu Obdarowania w Salt Lake City posługiwali liczni mormońscy przywódcy. Wymienić tutaj można choćby Daniela H. Wellsa, Josepha F. Smitha, Lorenzo Snowa czy Wilforda Woodruffa. Do służby w nim powoływane były również rozmaite kobiety kierujące afiliowanym przy Kościele Stowarzyszeniem Pomocy. Znalazły się wśród nich Eliza R. Snow, Elizabeth Ann Smith Whitney[35], Bathsheba W. Smith, Julina Lambson Smith i Edna L. Smith[36]. Był pierwszą poświęconą budowlą w historii mormonizmu niedostępną dla osób spoza religii bądź nie mających prawa do uczestniczenia w kulcie świątynnym[37].

Mimo jego istotnej roli we wczesnej mormońskiej historii pozostaje strukturą w większości zapomnianą. Zauważa się jednak, że znaczna część współczesnych mieszkańców Utah może wywieść swoje pochodzenie od ludzi, którzy swe obrzędy świątynne otrzymali właśnie w Domu Obdarowania[31].

Domy obdarowania w okresie późniejszym[edytuj | edytuj kod]

Świątynia we Freibergu. Jej budowa oraz poświęcenie spowodowały zarzucenie wcześniejszych planów odnośnie do wzniesienia domu obdarowania na terytorium ówczesnej NRD

Praktyka odprawiania obrzędów świątynnych poza świątyniami dobiegła końca wraz z ukończeniem pierwszych stałych obiektów tego typu. Niemniej sporadycznie przewija się ona w późniejszych dziejach Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, wraz z samymi domami obdarowania[38]. Pod koniec lat 70. XX wieku podejmowano próby wybudowania domu obdarowania w Karl-Marx-Stadt (Chemnitz) w ówczesnej Niemieckiej Republice Demokratycznej[39]. Zostały one zarzucone na skutek napotkanych przez Kościół trudności biurokratycznych[40]. Ostatecznie zarzucono też propozycję skonstruowania domu obdarowania w saksońskim Freibergu. To ostatnie miasto od 1985 gości świątynię mormońską, jedną z dwóch wzniesionych na terytorium Niemiec[41][42].

Domy obdarowania są jednocześnie częścią kultu świątynnego w innych denominacjach mormońskich, w tym w tych klasyfikowanych jako grupy fundamentalistyczne. Zjednoczone Bractwo Apostolskie (AUB) na przykład wzniosło swój własny dom obdarowania w Bluffdale w latach 80. XX stulecia[43][44]. Przynajmniej jedno źródło podaje, że, poza tym już wspomnianym, AUB posiada kilka innych domów obdarowania[45]. Bractwo przy tym nie jest jedyną wspólnotą głoszącą nauki wywodzące się z mormońskiego fundamentalizmu, która odwoływała się do tradycji domów obdarowania. Prawdziwa Gałąź Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, założona w 1978 przez Geralda W. Petersona Jr. doprowadziła do otwarcia własnego domu obdarowania na początku XXI stulecia[46][47]. Postanowiła go przy tym wznieść w miejscowości Tonopah w Nevadzie, tak by zapewnić dostęp do obrzędów świątynnych swoim mieszkającym w dużym rozproszeniu geograficznym wiernym[48]. Żywy i Prawdziwy Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (TLC), założony w Manti przez Jamesa D. Harmstona w 1994 wybudował z kolei obiekt tego typu prawdopodobnie na przełomie XX i XXI wieku[49][50]. El Reino de Dios en su Plenitud, powstała w 1937 grupa jest wspólnotą związaną przede wszystkim z Colonia Industrial w meksykańskiej Ozumbie[51]. Osiedle to zarządzane jest wedle tak zwanego zjednoczonego porządku, który zakłada między innymi nadzorowaną przez przywódców kapłańskich wspólnotę własności. Mieści się w nim między innymi znacznych rozmiarów kaplica oraz właśnie dom obdarowania[52].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j Daniel H. Ludlow (red.): Encyclopedia of Mormonism. New York: Macmillan Publishing, 1992, s. 456. ISBN 978-0-02-904040-9.
  2. ↑ a b Introduction, [w:] Devery Scott Anderson, The Development of LDS Temple Worship, 1846–2000: A Documentary History [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2011, lokalizacja 310, ISBN 978-1-56085-211-7.
  3. ↑ Brown 2008 ↓, s. 2.
  4. ↑ a b c d Endowment House. [w:] Church History Topics [on-line]. churchofjesuschrist.org, 2019-02-20. [dostęp 2021-06-12]. (ang.).
  5. ↑ Brown 2008 ↓, s. 4.
  6. ↑ Introduction, [w:] Devery Scott Anderson, The Development of LDS Temple Worship, 1846–2000: A Documentary History [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2011, lokalizacja 339, ISBN 978-1-56085-211-7.
  7. ↑ M.C. Johnson: Polygamy on the Pedernales: Lyman Wight’s Mormon Villages in Antebellum Texas, 1845-1858. Logan: Utah State University Press, 2006, s. 138.
  8. ↑ Bennett 2005 ↓, s. 43, 47.
  9. ↑ Bennett 2005 ↓, s. 48.
  10. ↑ Baugh 2002 ↓, s. 53.
  11. ↑ Bennett 2005 ↓, s. 43.
  12. ↑ Baugh 2002 ↓, s. 52.
  13. ↑ C. Mark Hamilton: Nineteenth-Century Mormon Architecture and City Planning. New York Oxford: Oxford University Press, 1995, s. 93. ISBN 978-0-19-507505-2.
  14. ↑ Chapter 5. Developments in Nineteenth-century Utah, [w:] David John Buerger, The Mysteries of Godliness: A History of Mormon Temple Worship [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2002, s. 69, ISBN 978-1-56085-305-3.
  15. ↑ Scott C. Esplin, Kenneth L. Alford (red.): Salt Lake City: The Place Which God Prepared. Salt Lake City: Religious Studies Center Brigham Young University, 2011, s. 32. ISBN 978-0-8425-2799-6.
  16. ↑ Barbara Jones Brown: Sealings Performed Outside of the Temple: Background and Resources. [w:] The Juvenile Instructor Organ for Young Latter Day Scholars [on-line]. juvenileinstructor.org, 2015-03-09. [dostęp 2021-07-04]. (ang.).
  17. ↑ a b Endowment House. [w:] Temples of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints [on-line]. churchofjesuschristtemples.org. [dostęp 2021-07-03]. (ang.).
  18. ↑ Bennett 2013 ↓, s. 10.
  19. ↑ Introduction, [w:] Devery Scott Anderson, The Development of LDS Temple Worship, 1846–2000: A Documentary History [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2011, lokalizacja 368, ISBN 978-1-56085-211-7.
  20. ↑ Endowment House, [w:] Arnold K. Garr, Richard O. Cowan, Donald Q. Cannon (red.), Encyclopedia of Latter-day Saint History [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2000, lokalizacja 2675, ISBN 1-57345-822-8.
  21. ↑ Endowment House, [w:] Arnold K. Garr, Richard O. Cowan, Donald Q. Cannon (red.), Encyclopedia of Latter-day Saint History [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2000, lokalizacja 2675-2676, ISBN 1-57345-822-8.
  22. ↑ Endowment House, [w:] Arnold K. Garr, Richard O. Cowan, Donald Q. Cannon (red.), Encyclopedia of Latter-day Saint History [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2000, lokalizacja 2677, ISBN 1-57345-822-8.
  23. ↑ Bennett 2013 ↓, s. 10–11.
  24. ↑ Introduction, [w:] Devery Scott Anderson, The Development of LDS Temple Worship, 1846–2000: A Documentary History [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2011, lokalizacja 384, ISBN 978-1-56085-211-7.
  25. ↑ Chapter 5. Developments in Nineteenth-century Utah, [w:] David John Buerger, The Mysteries of Godliness: A History of Mormon Temple Worship [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2002, s. 69, ISBN 978-1-56085-305-3.
  26. ↑ Bennett 2013 ↓, s. 11.
  27. ↑ Introduction, [w:] Devery Scott Anderson, The Development of LDS Temple Worship, 1846–2000: A Documentary History [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2011, lokalizacja 402, ISBN 978-1-56085-211-7.
  28. ↑ Laurel B. Andrew: The Early Temples of the Mormons The Architecture of the Millenial Kingdom in the American West. Albany: State University of New York Press, 1978, s. 150. ISBN 0-87395-358-4.
  29. ↑ Bennett 2005 ↓, s. 51.
  30. ↑ Bennett 2005 ↓, s. 53.
  31. ↑ a b c d e Ryan J. Hallstrom: The Endowment House. [w:] Intermountain Histories [on-line]. intermountainhistories.org. [dostęp 2021-07-03]. (ang.).
  32. ↑ Brown 2008 ↓, s. 28.
  33. ↑ Chapter 5. Developments in Nineteenth-century Utah, [w:] David John Buerger, The Mysteries of Godliness: A History of Mormon Temple Worship [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2002, s. 73, ISBN 978-1-56085-305-3.
  34. ↑ Andrew Jenson: Encyclopedic History of the Church. Salt Lake City: Deseret News, 1941, s. 230.
  35. ↑ Jan Tolman: ELIZABETH ANN SMITH WHITNEY. [w:] RELIEF SOCIETY WOMEN To know the history, purpose, and destiny of the Relief Society [on-line]. reliefsocietywomen.com, 2008-07-28. [dostęp 2021-07-04]. (ang.).
  36. ↑ Lund 1936 ↓, s. 213.
  37. ↑ Laurel B. Andrew: The Early Temples of the Mormons The Architecture of the Millenial Kingdom in the American West. Albany: State University of New York Press, 1978, s. 102. ISBN 0-87395-358-4.
  38. ↑ Baugh 2002 ↓, s. 55.
  39. ↑ Kuehne 2004 ↓, s. 98.
  40. ↑ Kuehne 2004 ↓, s. 109.
  41. ↑ Freiberg Germany Temple. [w:] Temples of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints [on-line]. churchofjesuschristtemples.org. [dostęp 2021-07-03]. (ang.).
  42. ↑ Frankfurt Germany Temple. [w:] Temples of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints [on-line]. churchofjesuschristtemples.org. [dostęp 2021-07-03]. (ang.).
  43. ↑ Nate Carlisle: Right after the Mormon church gave blacks the priesthood, a polygamous offshoot saw its ranks grow. [w:] The Salt Lake Tribune [on-line]. sltrib.com, 2018-05-25. [dostęp 2021-07-04]. (ang.).
  44. ↑ Wójtowicz 2016 ↓, s. 83.
  45. ↑ Lauralee Budd: Grandson of Polygamist Leader Chooses a Different Path. [w:] The Daily Universe [on-line]. universe.byu.edu, 2006-09-15. [dostęp 2021-07-16]. (ang.).
  46. ↑ Wójtowicz 2016 ↓, s. 85.
  47. ↑ 4.17.1.7 Christ’s Church, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 252, ISBN 978-1-56085-401-2.
  48. ↑ 4.17.1.7 Christ’s Church, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 252–253, ISBN 978-1-56085-401-2.
  49. ↑ 4.75 True and Living Church of Jesus Christ of Saints of the Last Days, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 402, ISBN 978-1-56085-401-2.
  50. ↑ Wójtowicz 2016 ↓, s. 85–86.
  51. ↑ 4.21.1 El Reino de Dios en su Plenitud, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 293, ISBN 978-1-56085-401-2.
  52. ↑ 4.21.1 El Reino de Dios en su Plenitud, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 294, ISBN 978-1-56085-401-2.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Domy_obdarowania&oldid=73205739”