Faworki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Faworki
Faworki przed usmażeniem

Faworki[1][2], chrust, chrustek[3], chruścik[4], chruściki[5], dawniej także kreple (choć wyraz ten oznacza przede wszystkim pączki[6][7][8]) – polskie i litewskie oraz niemieckie (niem. Raderkuchen[9], Liebesschleifen[9]) tradycyjne, chrupkie ciastka o słodkim smaku, w kształcie złożonej kokardki, wytwarzane z ciasta zbijanego[10][11], usmażone w głębokim tłuszczu. Najczęściej spożywane w czasie karnawału i tłustego czwartku lub na ostatki, czyli we wtorek przed Środą Popielcową.

Sposób przyrządzania[edytuj | edytuj kod]

Ciasto na faworki powinno zawierać mąkę pszenną, dużo żółtek lub całych jaj (z przewagą żółtek), kwaśną śmietanę, niewielką ilość cukru, spirytusu i soli[10]. Spirytus można zastąpić octem – pełni on funkcję środka spulchniającego oraz zapobiega nadmiernemu wchłanianiu tłuszczu podczas smażenia[10].

  1. Ze składników wyrabia się elastyczne ciasto o jednolitej konsystencji[10][11].
  2. Zagniecione ciasto tłuczone jest wałkiem[11], składane i ponownie tłuczone, czynności te są powtarzane wielokrotnie, aż pojawią się pęcherzyki powietrza.
  3. Ciasto zostawia się na pewnien czas (np. 40 minut) do leżakowania w temperaturze 4 °C[11].
  4. Następnie ciasto jest cienko wałkowane na grubość 1,5-2 mm i krojone na paski o szerokości 2-3 cm i długości 10-15 cm[10][11]. Każdy pasek nacina się pośrodku – nacięcie nie powinno być dłuższe niż 5 cm[11]. Jeden koniec paska należy przeciągnąć przez to nacięcie i wywinąć[11]. Powinno się uzyskać w ten sposób charakterystyczny kształt „kokardki”. Tak powstały faworek należy jeszcze lekko naciągnąć, by nadać mu podłużny kształt[10].
  5. Uformowane faworki smaży się z obu[10] stron we wrzącym tłuszczu aż do zrumienienia. Zalecany jest smalec lub masło klarowane, jednak powszechnie stosowane są tłuszcze utwardzone – oleje rafinowane lub frytura[10]. Maria Śleżańska zalecała fryturę wołową[5]
  6. Tuż po usmażeniu i odsączeniu z nadmiaru tłuszczu, wciąż ciepłe faworki posypuje się cukrem pudrem z dodatkiem wanilii[10].

Właściwie przyrządzone faworki powinny być delikatne i kruche.

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Polski wyraz „faworki” został zapożyczony z języka francuskiego „faveur”, oznaczającego wąską wstążeczkę, tasiemkę jedwabną[3].

W kuchni staropolskiej faworkami (chrustem) nazywano wszelkie drobne kawałki smażonego ciasta – mogło to być ciasto lane lub też z pokrojone ciasto zbijane, drożdżowe czy też biszkoptowe[10][12].

Polska lista produktów tradycyjnych[edytuj | edytuj kod]

Faworki wpisane na polską Listę produktów tradycyjnych:

  • „Grochowinki kociewskie (chruściki, faworki)” wpisane na listę 30 czerwca 2006 (województwo pomorskie)[13];
  • „Śląski chrustek/chrust/faworki” wpisane na listę 28 marca 2011 (województwo śląskie)[3];
  • „Chrust/Chrustek/Chrustki/Faworki” wpisane na listę 11 kwietnia 2014 (woj. opolskie)[14];
  • „Chruściki zwane też chrustem” wpisane na listę 12 czerwca 2023 (woj. kujawsko-pomorskie)[15].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Wiesław Boryś, Hanna Popowska-Taborska: Słownik etymologiczny kaszubszczyzny. T. 2. 1997, s. 117. Cytat: (…) wyraz polski został zapożyczony z jęz. francuskiego faveur m.in. wąska wstążeczka, tasiemka jedwabna, … cienkie, kruche ciastka w kształcie wstążek, smażone w tłuszczu. (pol.).
  2. ↑ Adam Fischer: Lud polski. Podręcznik etnografji Polski. 1926. Cytat: pączki czy kreple na zachodzie, faworki na Mazowszu. (pol.).
  3. ↑ a b c Śląski chrustek/chrust/faworki. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. śląskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2018-06-03. [dostęp 2024-01-29].
  4. ↑ „Pieczenie ciast przyrządzanie napojów i t. p.” Rozdział VIII. „Pieczywo” (podpunkty: „202. Chruścik bardzo dobry”, „203. Chruścik równie dobry”). W: Marja Śleżańska: Kucharz polski. 1635 praktycznych przepisów smacznych, tanich i wystawnych obiadów. Wyd. ósme poprawione i powiększone. Poznań: Księgarnia J. Leitgebera i S-ki, 1932. Przedruk: Związkowe Przedsiębiorstwo Wydawniczo-Handlowe „WIGOR”, Warszawa 1990.
  5. ↑ a b „Pieczenie ciast przyrządzanie napojów i t. p.” Rozdział XVIII. „Jeszcze kilka przepisów pieczenia ciast” (podpunkt „588. Frytura do pączków lub chruścików”). W: Marja Śleżańska: Kucharz polski. 1635 praktycznych przepisów smacznych, tanich i wystawnych obiadów. Wyd. ósme poprawione i powiększone. Poznań: Księgarnia J. Leitgebera i S-ki, 1932. Przedruk: Związkowe Przedsiębiorstwo Wydawniczo-Handlowe „WIGOR”, Warszawa 1990.
  6. ↑ Zofia Kurzawa: Polszczyzna Lwowa i kresów południowo-wschodnich do 1939 roku. 1983, s. 477. Cytat: usmażymy krepli na zapusty. (pol.).
  7. ↑ Christoph Cölestin Mrongovius: Dokładny słownik polsko-niemiecki. 1835, s. 113. Cytat: faworki, kreple, Kräpschen, Kleinekrapfkuchen, Raderkuchen, Strauben. (niem.).
  8. ↑ op. cit. Mikołaj Rey: Żywota człowieka poczciwego. W: Samuel Bogumił Linde: Słownik języka polskiego. s. 1237. Cytat: Kreple, - ów, może z niemieckiego Krapfen, Krapskuchen (pączki). Kreple są ciasta smażone. Kreple przaśne w oleju smażone. Masło do smażenia krepli. „Mniejsi stanowie pieką kreple, więksi torty”. (pol.).
  9. ↑ a b Dieter Schulze, Izabella Gawin: Baedeker Reiseführer Polen. Wyd. E-Book Ausgabe basiert auf: 10. Auflage 2016. Mair Dumont, s. 91.
  10. ↑ a b c d e f g h i j Joanna Gwizdała. Kompendium wypieków. Ciasto zbijane. „Mistrz branży”. Kwiecień 2021, s. 40–42. Wydawnictwo „Grupa 69”. ISSN 2084-8439. 
  11. ↑ a b c d e f g 3.12. „Ciasto zbijane”. W: Małgorzata Konarzewska: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem: podręcznik do nauki zawodu kucharz w technikum i szkole policealnej. T. 2. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2011, s. 137–138. ISBN 978-83-7141-980-5.
  12. ↑ Magdalena Kasprzyk-Chevriaux, Krótka historia polskich deserów, [w:] Culture.pl [online], Instytut Adama Mickiewicza, 21 stycznia 2015 [dostęp 2024-04-13] (pol.).
  13. ↑ Grochowinki kociewskie (chruściki, faworki). [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. pomorskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2018-06-03. [dostęp 2024-04-13].
  14. ↑ Chrust/Chrustek/Chrustki/Faworki. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. opolskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2018-06-03. [dostęp 2024-04-13].
  15. ↑ Chruściki zwane też chrustem. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. kujawsko-pomorskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2023-06-15. [dostęp 2024-04-13].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Faworki&oldid=73508366”