Góra Gnojna
52°15′00″N 21°00′50″E/52,250000 21,013889 Góra Gnojna od strony Wisły | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Położenie | |
| Wysokość |
101[1] m n.p.m. |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
| 52°15′00″N 21°00′50″E/52,250000 21,013889
| |
Góra Gnojna[2][3][4], także Góra Gnojowa[5][6][7] – wzniesienie znajdujące się na skarpie wiślanej na Starym Mieście w Warszawie między wylotami ulic Celnej i Dawnej a ul. Bugaj. Dawne wysypisko śmieci i nieczystości Starej Warszawy.
Nazwa Gnojna Góra pochodzi od odpadków i gnoju, które trafiały w to miejsce z terenu całego miasta[2]. W murach obronnych nad wysypiskiem znajdowała się furta oraz wieża Gnojna[2].
Wysypisko funkcjonowało w tym miejscu do 1844[5]. Podejmowane wcześniej próby jego zamknięcia kończyły się niepowodzeniem, gdyż mieszkańcy z uporem używali Góry Gnojnej jako wygodnego miejsca pozbywania się śmieci i nieczystości[6].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Lokalizacja wysypiska była bardzo dogodna dla mieszkańców miasta, jednak było ono źródłem okropnych wyziewów[8]. Było także wylęgarnią szczurów[9] oraz zagrażało zatruciem wód znajdujących się w pobliżu[6].
W wysypisku zakopywani byli po szyję ludzie chorzy na syfilis – wierzono, że ma to właściwości zdrowotne[10].
W 1691 wysypisko osiągnęło tak duże rozmiary, że uchwałą magistratu postanowiono je „szarwarkiem chędożyć i do Wisły znieść”[4]. Nie przyniosło to jednak żadnego rezultatu[4]. Pod koniec XVII wieku rozrastająca się góra śmieci zagroziła „zasypaniem budynków ks. jezuitów”[4] i budynków gospodarczych znajdujących się u jej podnóża[6]. W 1722 po raz kolejny uchwałą miejską nieskutecznie zakazano dalszego składowania śmieci w tym miejscu i zarządzano wyczyszczenie góry[11]. W 1744 wysypisko obłożono darnią, a od końca XVIII wieku ograniczano wywóz śmieci[5]. Po 1831 właściciele posesji przy ul. Jezuickiej i ul. Bugaj skarżyli się w pismach do namiestnika na trujące wyziewy, niemożność wynajęcia lokali oraz zasypywanie domów przez obsuwającą się górę[12].
W 1834 inżynier miasta Klopmann opracował projekt zjazdu do Wisły przez ulicę Celną, którego realizacja wymagałoby likwidacji wysypiska, ale w 1843 został on odrzucony (zrealizowano projekt Feliksa Pancera)[13].
Wysypisko zostało zamknięte w 1844[5]. Po zamknięciu stok góry został obłożony ziemią[14].
Miąższość odpadków w górze wynosi około 23 metrów[15].
W 1923 na Górze Gnojnej wzniesiono wielki zespół domów mieszkalnych i magazynowych Pocztowej Kasy Oszczędności zaprojektowany przez Mariana Lalewicza[7]. Utworzony na rzucie podkowy, otaczał z trzech stron zbocze góry[7]. Uszkodzony w 1939 i zniszczony w 1944 kompleks nie został odbudowany po II wojnie światowej, gdyż jego górny budynek zasłaniał panoramę Starego Miasta[7]. Skrócono ulicę Brzozową i ponownie otwarto widok na rzekę.
W latach 1962–1968[5] przeprowadzono tam badania archeologiczne, które przyniosło wiele ciekawych informacji o życiu dawnych mieszkańców Warszawy[16].
W 2007 góra została zabezpieczona przed dalszym odkształcaniem pod wpływem czynników atmosferycznych[17]. Przykryto ją specjalną matą antyerozyjną, obsypano glebą i obsiano trawą[17].
Współcześnie Góra Gnojna pełni funkcję tarasu widokowego[16]. W jego południowej części znajduje się posąg Siłacza wykonany w 1908 przez Stanisława Czarnowskiego[18]. Rzeźba przedstawiająca nagiego mężczyznę dźwigającego głaz została tam ustawiona w 1972[18].
Pozostałe informacje[edytuj | edytuj kod]
Podobne wysypisko, również nazywane Górą Gnojową, funkcjonowało do 1785 w Nowej Warszawie[6]. Znajdowało się na skarpie w pobliżu ul. Zakątnej[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Geoportal. [online] [dostęp 2023-05-27].
- ↑ a b c Jan Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 19.
- ↑ Maria Lewicka: Atlas architektury Starego Miasta w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1992, s. 68. ISBN 83-213-3512-8.
- ↑ a b c d Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 217. ISBN 83-06-00089-7.
- ↑ a b c d e Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 220. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ a b c d e f Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 68.
- ↑ a b c d Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 1. Agrykola–Burmistrzowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1995, s. 239. ISBN 83-902793-5-5.
- ↑ Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 51.
- ↑ Adam Szczypiorski: Plan regulacyjny Pragi i zjazd Pancera [w: Rocznik Warszawski V]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 109.
- ↑ Warszawa Małgorzata Omilanowska, Wydawnictwo Wiedza i Życie 2000, wydanie 3, ISBN 83-7184-861-7
- ↑ Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 93.
- ↑ Adam Szczypiorski: Plan regulacyjny Pragi i zjazd Pancera [w: Rocznik Warszawski V]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 110.
- ↑ Adam Szczypiorski: Plan regulacyjny Pragi i zjazd Pancera [w: Rocznik Warszawski V]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 110–111.
- ↑ Karol Mórawski, Wiesław Głębocki, Bedeker Warszawski, Warszawa: wyd. Iskry, 1996, ISBN 83-207-1525-3, OCLC 830113055.
- ↑ Zdzisław Biernacki: IV. Geomorfologia i wody powierzchniowe. W: Wisła w Warszawie. Warszawa: Biuro Zarządu m.st. Warszawy, Wydział Planowania Przestrzennego i Architektury, Opracowanie graficzne, druk i oprawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, 2000, s. 22-70. ISBN 83-907333-7-4. [dostęp 2014-10-18].
- ↑ a b Tadeusz Kowalik: Wiślana skarpa warszawska. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 37.
- ↑ a b Tomasz Urzykowski: Kolumna Zygmunta do remontu, pomnik prof. Zachwatowicza... Co jeszcze planują na Starówce władze Śródmieścia?. [w:] Gazeta Stołeczna [on-line]. warszawa.wyborcza.pl, 4 września 2020. [dostęp 2020-09-05].
- ↑ a b Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund (red.): Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część I – Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 588. ISBN 83-221-0628-9.