Marian Lalewicz

Marian Lalewicz
Data i miejsce urodzenia	21 listopada 1876 ; Wyłkowyszki
Data i miejsce śmierci	sierpień 1944 ; Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	architektura, konserwacja zabytków architektury
Epoka	klasycyzm
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Marian Lalewicz (ur. 21 listopada 1876 w Wyłkowyszkach, zm. w sierpniu 1944 w Warszawie)^[1] – polski architekt, przedstawiciel akademickiego klasycyzmu^[2].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

W 1895 r. ukończył gimnazjum w Suwałkach. Studiował na Wydziale Architektury Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, kończąc studia z wyróżnieniem w 1901 r. Dzięki uzyskanemu stypendium kształcił się w Szwecji, Norwegii, Niemczech, Austrii i Włoszech. Do 1917 r. wykładał historię sztuki i architektury w uczelniach petersburskich, jednocześnie projektując budowle w Moskwie i Petersburgu.

Po powrocie do kraju (1918) wykładał w Akademii Sztuk Pięknych i na Politechnice Warszawskiej^[1]. W latach 1925–1927 dziekan Wydziału Architektury, a w 1935–1938 prorektor Politechniki Warszawskiej. Działał w Towarzystwie Opieki nad Zabytkami Przeszłości pełniąc od 1930 r. aż do wybuchu wojny funkcję prezesa Towarzystwa.

Podczas obrony Warszawy w 1939 r. komendant Pogotowia Technicznego. Uczestniczył w tajnym nauczaniu studentów architektury, od 1942 r. nauczyciel w Państwowej Wyższej Szkole Technicznej. W 1943 r. został wysiedlony przez Niemców ze swojego domu przy ul. Górnośląskiej 41^[3]. Zamieszkał przy ul. Muranowskiej 12.

Został rozstrzelany przez Niemców w czasie powstania warszawskiego w sierpniu 1944 wraz z ok. 200 innymi osobami w egzekucji przy ul. Dzikiej 17^[4]. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 244-I-29)^[5].

Grób symboliczny Mariana Lalewicza na cmentarzu Powązkowskim

Był autorem słownika zwrotów używanych w literaturze w czterech językach, który zaginął w czasie powstania warszawskiego^[1].

Ważniejsze projekty w Rosji[edytuj | edytuj kod]

Pałacyk M. K. Pokotiłowej w Petersburgu (1909)
Dom towarowy firmy futrzarskiej Mertensa w Petersburgu (1911–1912)
Kamienica M. Sołowiejczika w Petersburgu przy ul. Pestela 7 (1911–1913)
Kinoteatr „Parisiana” w Petersburgu (1913–1914)
Gmach Banku Syberyjskiego przy ul. Newski Prospekt 44 w Petersburgu (1908–1910)
Budynek administracyjny Towarzystwa Rosyjsko-Amerykańskiej Manufaktury „Trieugol’nik” w Moskwie (1916)
Częściowo zrealizowany projekt osiedla i miasteczka administracyjnego w miejscowościach Novo-Perlovka i Szewcznikowo (współcześnie miasto Korolow w obwodzie moskiewskim (1917). Ostatni dom został zburzony w 2020 roku^[6]

Ważniejsze projekty w Polsce[edytuj | edytuj kod]

Projekty Mariana Lalewicza

Budynek Dyrekcji Kolei Państwowych w Warszawie

Budynek Państwowego Banku Rolnego w Warszawie

Dom dochodowy w Sankt Petersburgu (ul. Rosensteina 39)

Dom towarowy Mertensa w Sankt Petersburgu

Pałacyk M.K. Pokotiłowej w Sankt Petersburgu

Gmach Banku Syberyjskiego w Sankt Petersburgu

Przebicie ul. Bonifraterskiej do placu Krasińskich w Warszawie

Budynek Banku Rolnego w Toruniu

Kamienica Ericssona w Alejach Ujazdowskich 47 w Warszawie

Dom dochodowy Pocztowej Kasy Oszczędności w Warszawie przy ul. Filtrowej 68

Państwowy Instytut Geologiczny – wnętrze

Budynek mieszkalny przy ul. Mokotowskiej 51/53 w Warszawie

Przebudowa koszar świętokrzyskich na Katolicki Uniwersytet Lubelski

Dom własny przy ul. Górnośląskiej 41 w Warszawie

Budynek Narodowego Banku Polskiego w Siedlcach

Budynek mieszkalny „Państwowej fabryki wojskowych dział samobieżnych”, 1917 r.

gmach Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych przy ul. Targowej 74 w Warszawie (1928–1929)
gmach Banku Rolnego przy ul. Nowogrodzkiej 50 w Warszawie (1926–1927)
Budynek Państwowego Instytutu Geologicznego przy ul. Wiśniowej 4 w Warszawie (1923–1930)^[1]
kamienica przy ul. Mokotowskiej 51/53 w Warszawie (1923–1925)
kamienica Ericssona o dwóch frontach: Al. Ujazdowskie 47 i Mokotowska 60 w Warszawie (1922–1925)
zespół domów mieszkalnych Pocztowej Kasy Oszczędności przy ul. Brzozowej, Bugaj, Celnej w Warszawie (1921–1923)
Dom dochodowy Pocztowej Kasy Oszczędności przy ul. Filtrowej 68 (1926)
dom własny w Kolonii Profesorskiej przy ul. Górnośląskiej 41 w Warszawie
gmach Banku Polskiego przy pl. Wojciecha Bogusławskiego 2 w Kaliszu (1924–1926)
koszary Marynarki Wojennej – obecnie siedziba Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni (1927)
kościół garnizonowy w Gdyni (1935–1939)
budynek Szpitala Morskiego w Gdyni^[1]
gmach Banku Polskiego w Sosnowcu (ob. ING Bank Śląski), ul. St. Małachowskiego 7 (1922–1924)
budynek Narodowego Banku Polskiego w Siedlcach
przebudowa tzw. koszar świętokrzyskich w Lublinie na gmach Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
gmach Państwowego Banku Rolnego w Lublinie (obecnie NBP).
gmach Banku Rolnego w Toruniu (1937–1939)
budynek Państwowego Banku Rolnego w Łucku
budynek Banku Związku Spółek Zarobkowych przy ul. Sienkiewicza 24 w Łodzi^[1]
willa W. Staniszewskiego w Zalesiu Dolnym^[1]
przywrócenie Pałacowi Staszica przebudowanemu na cerkiew św. Tatiany Rzymianki pierwotnego klasycystycznego wyglądu (1924–1926)

Oprócz tego kierował pracami konserwatorskimi w warszawskich pałacach: Rady Ministrów (1918–1921), Prymasowskim (adaptacja na siedzibę Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych), Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu i Ministra Skarbu (na siedzibę Ministerstwa Skarbu)^[7] oraz Raczyńskich (adaptacja na siedzibę Ministerstwa Sprawiedliwości). Według projektu Mariana Lalewicza przebito ulicę Bonifraterską przez budynek Sądu Apelacyjnego (1936–1937)^[8].

W 1939 opracował niezrealizowany projekt rekonstrukcji Kaplicy Moskiewskiej^[9].

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)^[10]
Złoty Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936)^[11].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W 1986 imieniem Mariana Lalewicza nazwano ulicę na warszawskim Ursynowie^[12].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Stanisław Łoza: Architekci i budowniczowie w Polsce. Warszawa: Budownictwo i Architektura, 1954, s. 167.
↑ http://bcpw.bg.pw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=848&from=FBC Oficjalna biografia.
↑ Tel. 9 47 56 Lalewicz Marian, arch., ul. Górnośląska 41 [za:] Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna: Spis abonentów warszawskiej sieci telefonów Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej 1938–1939, s. 237. 1938. [dostęp 2009-07-17]. (pol.).
↑ Jerzy Majewski, Tomasz Urzykowski: Przewodnik po powstańczej Warszawie. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, 2012, s. 306. ISBN 978-83-273-0091-1.
↑ Cmentarz Stare Powązki: STANISŁAW LALEWICZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-12-19] .
↑ GrishinG. Igor GrishinG., Dom BECOS w Królowej, VOOPIK, 1 lutego 2020 [dostęp 2023-02-12] .
↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 599, 601. ISBN 83-01-08836-2.
↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 407. ISBN 83-01-08836-2.
↑ Tadeusz Prus-Faszczewski: Symbol chwały wojennej Polski wstaje z ruin. Tygodnik Ilustrowany, 8 stycznia 1939, 2 (4,082) s. 31–32. [dostęp 2009-07-17]. Cytat: W roku bieżącym nastąpi całkowita renowacja kaplicy według planów prof. Politechniki Warszawskiej Mariana Lalewicza. (pol.).
↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 18.
↑ M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460 „za wybitne zasługi dla polskiej sztuki w ogóle”.
↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 402. ISBN 83-86619-97X.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Hanna Krzyżanowska, Lalewicz Marian, [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, z. 1, Poznań, Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków, 2000, ISBN 83-900862-7-1.
Adam Zwoliński: Marian Lalewicz (1876–1944). Pracownia Historyczna Politechniki Warszawskiej, 1984. [dostęp 2009-07-17]. (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

[Łoza167-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Stanisław Łoza: Architekci i budowniczowie w Polsce. Warszawa: Budownictwo i Architektura, 1954, s. 167.

[2] ttp://bcpw.bg.pw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=848&from=FBC Oficjalna biografia.

[3] Tel. 9 47 56 Lalewicz Marian, arch., ul. Górnośląska 41 [za:] Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna: Spis abonentów warszawskiej sieci telefonów Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej 1938–1939, s. 237. 1938. [dostęp 2009-07-17]. (pol.).

[4] Jerzy Majewski, Tomasz Urzykowski: Przewodnik po powstańczej Warszawie. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, 2012, s. 306. ISBN 978-83-273-0091-1.

[5] Cmentarz Stare Powązki: STANISŁAW LALEWICZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-12-19] .

[6] GrishinG. Igor GrishinG., Dom BECOS w Królowej, VOOPIK, 1 lutego 2020 [dostęp 2023-02-12] .

[7] Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 599, 601. ISBN 83-01-08836-2.

[8] Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 407. ISBN 83-01-08836-2.

[9] Tadeusz Prus-Faszczewski: Symbol chwały wojennej Polski wstaje z ruin. Tygodnik Ilustrowany, 8 stycznia 1939, 2 (4,082) s. 31–32. [dostęp 2009-07-17]. Cytat: W roku bieżącym nastąpi całkowita renowacja kaplicy według planów prof. Politechniki Warszawskiej Mariana Lalewicza. (pol.).

[10] Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 18.

[11] M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460 „za wybitne zasługi dla polskiej sztuki w ogóle”.

[12] Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 402. ISBN 83-86619-97X.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]