Genetyka genealogiczna
Genealogia genetyczna – jedna z nauk pomocniczych genealogii, zajmująca się badaniem więzi rodzinnych pomiędzy ludźmi poprzez ustalanie pokrewieństwa genetycznego. Przedmiotem zainteresowania genetyki genealogicznej jest ustalanie pokrewieństwa biologicznego w linii żeńskiej (matrylinearny system pokrewieństwa bezpośrednio odpowiada dziedziczeniu mitochondrialnemu) oraz męskiej (patrylinearny system pokrewieństwa bezpośrednio odpowiada dziedziczeniu chromosomu Y) jak również dziedziczenia we wszystkich liniach - autosomalnego. To ostatnie jest jednak ograniczone do kilku (4-5) pokoleń ze względu na proces rekombinacji genetycznej, któremu nie podlega materiał genetyczny analizowany w liniach stricte matczynej i ojcowskiej.
Metody i uzyskiwane wyniki[edytuj | edytuj kod]
Badania w genetyce genealogicznej zawsze polegają na porównaniu wyników standaryzowanych badań od co najmniej dwóch osób.
Stosowane metody są podobne lub takie same jak przy badaniach genetycznych przeprowadzanych w celu ustalania ojcostwa lub macierzyństwa. Są w pewnym sensie ich rozszerzeniem na inne stopnie pokrewieństwa, a tak samo jak one prowadzą do wniosków pozytywnych tylko z dużym prawdopodobieństwem pozytywnego wyniku i pozwalają na wykluczenie bliskiego pokrewieństwa biologicznego z całkowitą pewnością.
Badania genetyczne w celach genealogicznych prowadzi się na podstawie ogólnie dostępnych testów. Obecnie do najbardziej rozpowszechnionych należą testy analizujące:
- autosomalny DNA (atDNA) - zwykle przy szukaniu krewnych w linii bocznej;
- mitochondrialny DNA (mtDNA) - dziedziczony po matce, może służyć do wykluczenia pokrewieństwa matrylinearnego (wspólnego przodka w linii żeńskiej);
- X-DNA - umożliwia badanie pokrewieństwa tylko w niektórych liniach, ponieważ dziedziczony jest inaczej niż inne chromosomy (mężczyźni dziedziczą jeden z chromosomów X swojej matki, a kobiety po jednym od każdego rodziców; przy czym nie zawsze zachodzi rekombinacja) i może się zdarzyć, że osoby o bliskim stopniu pokrewieństwa (brat i siostra lub dwaj bracia niebędący bliźniakami jednojajowymi) odziedziczą po matce różne chromosomy X[1],
- Y-DNA - dziedziczony po ojcu przez potomków płci męskiej.
Technologie i teorie leżące u podstaw badań genetycznych są nietrywialne, jednak analiza rezultatów badań Y-DNA w genetyce genealogicznej jest stosunkowo nieskomplikowana. Otrzymane wyniki badania Y-DNA w postaci tabel zawierających nazwy znalezionych SNP albo nazwy przebadanych STR z ich znalezionymi wartościami są porównywane dla badanych dwóch mężczyzn. Uzyskanie dla nich obu takich samych wyników oznacza ich bliskie pokrewieństwo genetyczne.
W przypadku badań mtDNA porównuje się tabele zawierające wykaz zmian w stosunku do standardowej sekwencji CRS (Cambridge Reference Sequence), a po roku 2012 coraz częściej do RSRS (Reconstructed Sapiens Reference Sequence). Jeżeli u obu osób występują te same mutacje, oznacza to ich bliskie pokrewieństwo genetyczne.
W obu typach badań zwiększanie się liczby różnic oznacza coraz dalsze pokrewieństwo, aż do momentu gdy statystycznie jest ono możliwe dopiero w czasach przedhistorycznych[2].
Wnioskowanie na podstawie testów Y-DNA oraz mtDNA jest najprostsze, ponieważ ich materiał genetyczny nie ulega rekombinacji podczas mejozy (por. crossing-over oraz haplotyp)[3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Można uznać, że pierwszą szeroko stosowaną metodą genetyki genealogicznej (acz jeszcze wtedy tak nie nazywaną) było wnioskowanie eliminacyjne biorące pod uwagę dziedziczenie grup krwi.
Począwszy od XXI wieku, badania używane w genetyce genealogicznej są szeroko dostępne, gdyż wynaleziono stosunkowo tanie metody sekwencjonowania DNA[4]. Natomiast istotną barierą jest niepełna wiedza o częstości mutacji ludzkiego DNA, dopiero zdobywana – w miarę gdy coraz więcej osób poddaje się testom.
Ograniczenia[edytuj | edytuj kod]
Genetyka genealogiczna umożliwia wyłącznie sprawdzenie pokrewieństwa biologicznego, czyli filiacji.
- W przypadku zapłodnienia in vitro, gdy ani biologiczna matka, ani biologiczny ojciec nie muszą być rodzicami prawnymi, a w szczególności gdy komórka jajowa pochodziła od dawczyni, to akt urodzenia, który dotychczas był niepodważalnym i nie wymagającym potwierdzenia faktem genealogicznym, przestaje takowym być.
- Jeśliby doszło do klonowania ludzi, to sytuacja się skomplikuje, bo istniejące techniki klonowania zwykle nie klonują mtDNA, tzn. nowy organizm nie otrzymuje mtDNA dawczyni komórki jajowej (por. klonowanie).
- Adopcja (przysposobienie, usynowienie) jest uznanym sposobem tworzenia rodziny, przykładowo Adam Jerzy Czartoryski został usynowiony przez Adama Kazimierza Czartoryskiego, więc w wywodach genealogicznych figuruje jako jego syn, a nie syn swojego biologicznego ojca Nikołaja Repnina[5][6].
W przypadku otrzymania takich samych wyników dla dwóch osób ich wzajemne pokrewieństwo można tylko określić, używając statystycznego prawdopodobieństwa dla każdego stopnia pokrewieństwa.
Nieporozumienia[edytuj | edytuj kod]
Jednym z rzadziej używanych znaczeń terminu genealogia[7] jest historia lub rodowód czegoś innego niż rodziny, na przykład: genealogia wojskowa, Genealogia sarmatyzmu[8], Genealogia ziemniaka[9], Genealogia dyskursu[10], Batalia o człowieka: genealogia władzy […][11]. W tym kontekście rozszerzonego znaczenia genealogii może się pojawić utożsamienie genetyki genealogicznej z problematyką pozostającą w zakresie antropologii lub etnogenezy, ponieważ badania mtDNA oraz Y-DNA są bardzo pomocne przy analizie migracji oraz tworzeniu drzew filogenetycznych[12][13].
Nie wszyscy zajmujący się genealogią są świadomi występowania na terenach Polski zwyczaju dziedziczenia nazwiska po chałupie[14] i zakładają powszechny związek Y-DNA z nazwiskiem. Ogólnie jest wiele przyczyn dla których nazwisko dziecka może być inne niż nazwiska jego rodziców, czego współczesnymi przykładami mogą być Anna German (zmiana pisowni przy zapisie w innym języku/alfabecie) i Jan Karski (pseudonim stający się oficjalnym nazwiskiem).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Eryk Jan Grzeszkowiak: Chromosom X - genealogiczne błogosławieństwo czy przekleństwo?. Genealogia genetyczna, wrzesień 2015.
- ↑ Bruce Walsh. Estimating the Time to the Most Recent Common Ancestor for the Y chromosome or Mitochondrial DNA for a Pair of Individuals. „Genetics”. 158, s. 897-912, 2001. (ang.).
- ↑ Mark A. Jobling, Chris Tyler-Smith. The human Y chromosome: an evolutionary marker comes of age. „Nature Reviews Genetics”. 4, s. 598-612, August 2003. (ang.).
- ↑ Reakcja łańcuchowa polimerazy PCR – Polymerase Chain Reaction (ang.)
- ↑ Barbara: Życie Izabeli Czartoryskiej na tle historii Polski. 2007-11-13.
- ↑ John P. LeDonne: The grand strategy of the Russian Empire, 1650-1831. Oxford ; New York: Oxford University Press, 2004, s. 210. ISBN 0-19-516100-9. (ang.).
- ↑ http://sjp.pwn.pl/slownik/2559041/genealogia hasło genealogia w SJP PWN
- ↑ Tadeusz Mańkowski: Genealogia sarmatyzmu. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Łuk”, 1946.
- ↑ Halina Budnik, Kazimierz Jastrzębski: Genealogia ziemniaka. Bonin: Instytut Ziemniaka, 1985.
- ↑ Paweł Bytniewski: Genealogia dyskursu: problemy niehermeneutycznej koncepcji rozumienia. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2000. ISBN 83-227-1618-4.
- ↑ Bartłomiej Błesznowski: Batalia o człowieka: genealogia władzy Michela Foucaulta jako próba wyzwolenia podmiotu. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2009. ISBN 978-83-235-0453-5.
- ↑ Haplogrupa#Haplogrupy mitochondrialnego DNA
- ↑ Haplogrupa R1a1 (Y-DNA)
- ↑ Krzysztof Raniowski: Rody ziemi wolsztyńsko-babimojskiej. Wyd. 2. Wolsztyn: Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy, 2006. ISBN 83-89208-11-3. cytowane w https://archive.ph/20120718023019/http://szukajprzodka.pl/n3.php
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- archeogenetyka → wspólne narzędzia, inne cele
- genetyczny odcisk palca
- genetyka molekularna
- genomika → genomika indywidualnych różnic (zmienność międzyosobnicza genomów tego samego gatunku)
- genotypowanie
- krótkie powtórzenia tandemowe STR – Short Tandem Repeat (ang.)
- marker DNA
- ostatni wspólny przodek
- polimorfizm pojedynczego nukleotydu SNP – Single Nucleotide Polymorphism (ang.)
- Projekt Genograficzny
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Turi E. King, Mark A. Jobling. What’s in a name? Y chromosomes, surnames and the genetic genealogy revolution. „Trends in Genetics”. 25 (8), s. 351-360, August 2009. (ang.).
- Chapter 12. Research and Verify Your Ancestors Using Genetic Genealogy (DNA). W: George G. Morgan: How to Do Everything Genealogy. Wyd. 2. McGraw-Hill Osborne Media, 2009. ISBN 978-0-07-162534-0. (ang.).
- The International Society of Genetic Genealogy (Międzynarodowe Stowarzyszenie Genetyki Genealogicznej) (ang.)