Przejdź do zawartości

Hieronim Morsztyn

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Hieronim Morsztyn
Data urodzenia

1581

Data śmierci

1622

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Epoka

Barok

Ważne dzieła
Faksymile
Podpis Hieronim Morsztyn z Raciborska
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Hieronim Morsztyn (Jarosz Morsztyn; Hieronimus Morstin de Raciborsko, H.M.D.R, H.M.Z.R), (ur. ok. 1581, zm. ok. 1622) – polski poeta wczesnobarokowy, pisarz i tłumacz, którego erotyki, hedonizm i zachwyt nad światem były prekursorskie w polskiej poezji. Autor Historii uciesznej o zacnej królewnie Banialuce – pierwszej polskiej baśni magicznej.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Fakty na temat życia Morsztyna są w dużym stopniu oparte na jego spuściźnie literackiej, wzmiankach w listach i wierszach. We wstępie do Światowej rozkoszy pisał, Pana sługa Hieronim Morsztyn z Raciborska, jednak Raciborsko było posiadłością rodzinną i miejsce urodzenia nie jest dokładnie znane. Na podstawie ksiąg sądowych archiwum krakowskiego wiemy[1], że jego ojcem był Florian (ok. 1530 – 1587) bachmistrz, arianin z Wieliczki, syn Stanisława. Matką Hieronima była Zuzanna Łaska, córka Jana Łaskiego młodszego, siostra stryjeczna Olbrachta Łaskiego[2]. Morsztyn miał cztery siostry – Elżbietę, Jadwigę, Annę i Katarzynę oraz dwóch braci – Jana i Piotra (dzieci Zuzanny Łaskiej i Floriana Morsztyna) oraz przyrodniego brata Floriana[1][3]. Utraciwszy wcześnie rodziców, wychowany został przez wuja Samuela Łaskiego, sekretarza koronnego, związanego z katolicką gałęzią Łaskich[4]. Pochodził z rodziny szlacheckiej herbu Leliwa.

Z dedykacji Zwierciadła statecznego i szalonego młodzieńca wiemy[5], że przez trzy lata, dzięki pomocy wuja Samuela Łaskiego, pobierał nauki w szkole jezuickiej w Braniewie. Nauki zaczął w 1595 roku[6] i ukończył je pisząc dysertację pod kierunkiem belgijskiego profesora Jana Gerardinusa[7]. Następnie wrócił do Krakowa gdzie poznał dogłębnie dwór Zygmunta III. Przypuszczalnie od listopada 1617 do kwietnia 1618 przebywał w Padwie[7] w otoczeniu Łukasza Opalińskiego[8]. Przyjaźnił się z poetą Janem Gostomskim[9], Jerzym Niemstą, Samuelem Chełmskim, Krzysztofem Boguszewskim, Dadźbogiem Karnkowskim, Janem Kochanowskim. Prowadził stosunkowo mało prominentne życie dworskie i ziemiańskie.

Był chory na kiłę[10], o czym pisał w swoich utworach, m.in. wierszu Na dyetę lubelską[11][12]. Jego wiersz Dworska Choroba (patrz Sumariusz, S113)[13] zaczynający się od wersów Kiła, szyszki, dymienice/Z francuskiej przyszły granice, oparty na osobistych doświadczeniach, jest pomyślany jako poradnik dla syfilityków[11].

Być może w ostatnich latach życia został księdzem, zmarł około 1622 roku[14].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Światowa Rozkosz.
 Osobny artykuł: Antypasty małżeńskie.
 Osobny artykuł: Filomachija abo Afektów gorącej miłości wyrażenie.

Niemal cała spuścizna Hieronima Morsztyna dotarła do czasów współczesnych w postaci rozproszonych odpisów z XVII i XVIII wieku[10][15][16][17].

Pierwsza strona wydania Philomachia abo affektow gorącey miłości wyrażenie: z kilku par oboiey płci przykładow młodym na pohamowanie z 1655 roku

Pierwszym drukowanym dziełem Morsztyna były Theses filozofskie ofiarowane w 1598 roku Samuelowi Łaskiemu. Była to dysertacja ze szkoły jezuickiej z Braniewa[4] i nie miała charakteru literackiego.

Zwierciadło statecznego i szalonego młodzieńca było wydane w latach 1599–1603. Resztki utworu zostały odnalezione w 1896 roku przez Jakuba Gieysztora[18], który odtworzył tytuł utworu i przedrukował[19] wierszowaną dedykację Dedykacya do Samuela Łaskiego Sekretarza i dworzanina[15] do Samuela Łaskiego. Dedykacja jest podpisana Hieronim Morsztyn z Raciborska i wspomina, że autor uczył się w Braniewie, gdzie napisał Theses Philosowskie, i że Samuel Łaski był bratem jego matki.

Światowa Rozkosz była po raz pierwszy wydana około 1606 roku[10][20][21]; we wstępie autor pisze: Dan z Krakowa w Kwietną Niedzielę, Roku Pańskiego 1606. Według współczesnego krytyka[10] zakrawa na paradoks, iż mający wyraźnie renesansową metrykę zachwyt nad światem nigdy wcześniej w polskiej poezji nie doszedł do głosu z taką siłą jak w tym pierwszym w pełni barokowym poemacie. Światowa rozkosz jest apoteozą przyjemności – bogactwa, zbytku, męskiej przyjaźń i żeńskiego towarzystwa, jedzenia i picia, muzyki i tańca, zabaw i gier, oraz podróży, ale pokazuje też transfigurację ziemskiego splendoru w marność i zgniliznę grobu. Wczesny krytyk twórczości Morsztyna już w 1608 roku zwrócił uwagę[12], że pesymizm Morsztyna wynikał niekoniecznie z powodów religijnych, ale z faktu że był chory na chorobę weneryczną[11]. Morsztyn nie wydał już nic drukiem za życia po wydaniu Światowej rozkoszy a jego dzieła były dostępne tylko w rękopisach[4]. Dostępne są wydania zdigitalizowane[22][4].

W 1650 roku wyszły Antipasty małżeńskie[23], w których m.in. zawarta jest opowieść fantastyczno-przygodowa o królewnie Banialuce[24][25][26]. Antypasty małżeńskie składają się z trzech utworów[27], z których jedna – Historia ucieszna o zacnej królewnie Banialuce[28] została napisana przez Morsztyna, a dwie Historia o Galezjusie, synu Demokryta, i Filidzie, córce Aristidesa, szlachty cypryjskiego królestwa[29], O Przemysławie, książęciu Oświęcimskim, i o Cecyliej, małżonki jego, dziwnej stateczności[30] przez innych autorów[14].

W 1655 wyszła Philomachia abo affektow gorącey miłości wyrażenie: z kilku par oboiey płci przykładow młodym na pohamowanie[31], składa się z trzech utworów[32]: Alfonsa książęcia, więźnia aragońskiego, i Orystelle krolewny kreteńskiej miłość śmiercią okrutną zapieczętowana (źródła noweli, według B. Gubrynowicza, nieznane), Żałosny koniec dwojga ludzi kochających się w sobie, Zygismundy i Gwizdarda (przekł. noweli IV, 1 Dekameronu G. Boccaccia z wersji łac. Leonarda Bruni z Arrezo Aretina), Historia barzo piękna o Talezie krolewiczu lidyjskim, a o Perepodzie krolewnie aragońskiej (źródła noweli, według B. Gubrynowicza, nieznane). Według Malickiego Summariusz Morsztyna zawiera utwory z Philomachii[13] (patrz utwory S34-S46, S276-S277 w.g. klasyfikacji Dynowskiej).

Duża część wierszy Hieronima Morsztyna przetrwała w szlacheckich sylwach, w odpisach, często bez podania autora. Powoduje to problemy z dokładną atrybucją autora[33]. Książka Malickiego[13] implikuje, że Summariusz jest napisany przez Morsztyna. Ale przykładem problemów z atrybucją jest wiersz O Dorocie występujący w Summariuszu jako S97[34] uznawany też za wiersz Jana Smolika[35].

Fraszkorytmy albo zabawy pokoiowe, z Ksiąg Authora pewnego wyięte: na ucieszną Kroto chwile ludziom osobliwie kwitnącego wieku dworskiem. W Krakowie. Pisane są w Roku 1613. Dni Miesiąca Lipca[36].

W 1887 roku[8] Windakiewicz opisał życie polskich studentów, akademików, arystokracji w Padwie pisząc – Jak w zwierciadle odbiło się całe owo życie w nieznanych wierszach nieznanego poety, które nie ujrzały nigdy świata, a tylko jako curiosum w rękopisie krążyły. Wiersze te zostały wydane niedawno jako Wiersze padewskie przez Grześkowiaka w 2014 roku[7] i przypisane Hieronimowi Morsztynowi[37].

Pierwsza strona historii uciesznej o królewnie Banialuce z krakowskiego wydania w 1736 roku.

Baśń o królewnie Banialuce

[edytuj | edytuj kod]

W 1650 roku wyszły Antipasty małżeńskie[23], w których zawarta jest pierwsza w polskiej literaturze baśń o królewnie Banialuce, w której istotną rolę odgrywają zaczarowane moce i rekwizyty[38]. Fragmenty Banialuki zostały przedrukowane przez Mecherzyńskiego[9]. Dostępnych było osiem wydań[39][40] pomiędzy latami 1650–1752. Była to w tym okresie jedna z najbardziej poczytnych książek, stanowiąca pewien wzór romantycznych i sentymentalnych zachowań, zwłaszcza dla panien.

Historia opowiada o tym jak król północnych krajów Libejn miał córkę Adwerpinę. Kiedy śliczna Adwerpina miała 16 lat, król krajów południowych wysłał na północ swojego syna „na zaloty”. Król północny zezwolił z wielką chęcią na wydanie swojej córki Adwerpiny za mąż. Kiedy już dochodził czas ślubu Libejn wraz ze swoim synem wybrali się na polowanie. Królewicz z giermkiem w pogoni za reniferem zabłądzili w puszczy i znaleźli zamek, do którego się z trudnością przedarli bo strzegł go lew i niedźwiedź. Po chwili przed zamek przybyła armia amazonek na koniach, z których najpiękniejsza była Banialuka. Ta przyjmuje przybysza z gniewem, ale opowiada mu, że po śmierci swoich rodziców, króla i królowej państwa wschodniego, z żalu osiadła na zamku przysiągłszy, że żaden mężczyzna nie będzie miał do niego dostępu. Skoro jednak królewicz się pojawił, to przyjmuje go gościnnie i po pewnym czasie wzajemna miłość złączyła ich serca. Banialuka daje mu połowę swojego pierścienia. Królewicz wraca do swojego zamku na północy, ale ostrzega swojego giermka, żeby nie opowiadał o spotkaniu w puszczy. Później, w czasie ślubu Adwerpiny z synem króla południowego, pewna księżna upatruje sobie syna króla północnego na męża. Jej pomocnica jest czarodziejką, która przekupuje giermka królewicza. Giermek daje swojemu panu zaczarowane jabłka, które prowadzą do letargu i konwulsji i w takim stanie spotyka go Banialuka. Banialuka jest w rozpaczy, że złamała śluby, przywołuje Boga, a w zamek strzela piorun, zrywają się wichry i zamek zapada się pod ziemię. Odgłos pioruna budzi księcia, który orientuje się, że został zdradzony przez giermka co sprawdza następnego dnia podając mu jabłko przeznaczone dla siebie samego. Królewicz zabija giermka za zdradę i idzie szukać Banialuki po całym świecie. Zachodzi do pustelnika, który ma władzę nad zwierzętami, ale te nie widziały Banialuki. Idzie do pustelnika, który ma władzę nad ptakami (Morsztyn opisuje odgłosy ptaków: struś krzyczał, żuraw strukał, paw wrzeszczał, feniks się śmiał, bociany nosem klekotały, bażant piał, bąk buczał, kaweczki plegotały, sroki szczegotały, ślepowrony krakały, sowy huczały, drop ksykał, dudkowie dudały, drozdy skrzypiały)[41], ale te też nie widziały Banialuki. Trzeci pustelnik ma władzę nad wiatrami i jeden z wiatrów widział, że Banialuka jechała do swojego królestwa i wiatr zaniósł tam królewicza. Królewicz postanawia pracować w pałacowym ogrodzie. Królewna jest zamknięta w pałacu aż do końca żałoby po swoich rodzicach. Kiedy żałoba się kończy, z całego świata zjeżdżają kawalerowie bo ma się odbyć turniej o rękę Banialuki. Królewicz zwycięża wszystkich, ale nikt go nie zna, pytają go kim jest, ale nie chce odpowiadać. Zawija tylko w papier połowę pierścionka jaki mu kiedyś dała Banialuka i przesyła do niej. Banialuka jest szczęśliwa, odbywa się ślub i koronacja nowego króla[24][25][26], który obiecuje swoim poddanym, że uszanuje wszystkie ich wolności niczym pacta conventa.

Wydaje się, że od 1752 roku, przez następne 255 lat do 2007 roku, książka nie była wydana w całości co Grześkowiak[38] wiąże z krytyką Banialuki w epoce Oświecenia – Józefa Bielawskiego w komedii Natręci, Franciszka Zabłockiego w komedii Zabobonnik, Ignacego Krasickiego, Tomasza Węgierskiego, którzy przypisywali historii o Banialuce zbytni sentymentalizm i opowiadanie głupot. Od imienia królewny Banialuki powstał w języku potocznym zwrot „pleść banialuki”[42].

Ten wierszowany romans jest pisany trzynastozgłoskowcem podobnie jak później Pan Tadeusz, zawiera opisy polowań, nazwy polskich psów w tym czasie, odgłosy wydawane przez ptaki, współczesne Morsztynowi wyobrażenia o wiatrach i ich wpływie w jaskiniach na trzęsienia ziemi, roli pioruna i grzmotu i jest przykładem opowieści fantastycznej, które popularne były w tym czasie we Francji i we Włoszech.

Miłość wszytko cukruje, miłość wszytko słodzi,
miłość winy odpuszcza, miłość rozgniewanie
kochających przemienia zaś w większe kochanie.
[..]

Hieronim Morsztyn, Historia ucieszna o zacnej królewnie Banialuce (fragment o miłości)

Summarius i inne wiersze

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Dzieła Hieronima Morsztyna.

Summarius wierszów Morsztyna, niegdy poety polskiego, przepisany jest zbiorem wierszy Morsztyna, dostępnym obecnie w bibliotece PAU w Krakowie[43]. Odpis pochodzi z około 1657-1659. W 1859 roku Karol Mecherzyński odnalazł ten odpis i napisał na jego temat rozprawę[9], w której uznał odpisy za wiersze Morsztyna[9]. Dynowska[34] w 1910 roku opracowała Summarius i podała listę 303 utworów. Zbiór ten zawiera też wiersze z Philomachii[13] (patrz utwory S34-S46, S276-S277). Obecnie wiemy o około 450 wierszach Morsztyna[14][38][13][2][4] znalezionych w około 30 rękopisach.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Maria Dynowska: Hieronim Morsztyn i jego rękopiśmienna spuścizna. Cz. 2, Dokończenie. 1910. (pol.).
  2. ↑ a b Gabriel Korbut: Literatura polska od początków do wojny światowej. Książka podręczna informacyjna dla studiujących naukowo dzieje rozwoju piśmiennistwa polskiego. T. 1, Od wieku X do końca XVII. Warszawa: skł. gł. w Kasie im. Mianowskiego, 1929, s. 489–491. [dostęp 2017-11-30]. (pol.).
  3. ↑ Antoni Malecki: Z dziejów i literatury. Lwów: Druk. Zakł. im. Ossolińskich, 196, s. 103–109. (pol.).
  4. ↑ a b c d e Adam Karpiński: Światowa rozkosz z ochmistrzem swoim i ze dwunastą swych służebnych panien / Hieronim Morsztyn. T. 1. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN [Polskiej Akademii Nauk], Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”, 1995, seria: Biblioteka Pisarzy Staropolskich. ISBN 83-85605-63-0. (pol.).
  5. ↑ Paulina Buchwald-Pelcowa: Nieznane i zapomniane wiersze Hieronima Morsztyna. W: Roman Pollak: Miscellanea staropolskie. 4. Wyd. 16. T. 16: Archiwum Literackie. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1972, s. 293. Cytat: Dając ci brant swych nauk i kursu wszystkiego,/ Któregom przez trzy lata z twej szczodrobliwości/ W Brunsberku był przesłuchał i z tamtych skrytości/ Philosofskich, w druk dawszy, Theses defendował,/ Abym cię był po onej pracy rekreował.. (pol.).
  6. ↑ Uczniowie-sodalisi gimnazjum jezuitów w Brunsberdze (Braniewie) 1579–1623, oprac. M. Inglot, współpr. L. Grzebień, Kraków 1998, s. 220: nr 1541, s. 206: nr 1420.
  7. ↑ a b c Radosław Grześkowiak: Wiersze padewskie/Hieronim Morsztyn. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2014. ISBN 978-83-7543-288-6. (pol.).
  8. ↑ a b Stanisław Windakiewicz. Nacya Polska w Padwie (1592-1745). „Przegląd Polski”. 22 (255), s. 482–491, 1887. Kraków: W drukarni Czasu Fr. Kulczyckiego i sp.. [dostęp 2017-12-05]. (pol.). [Zeszyt III].
  9. ↑ a b c d Karol Mecherzyński: O poezyach Hieronima Morsztyna zachowanych w rękopiśmie i dotąd niewydanych, wraz z wiadomością o czterech Morsztynach poetach XVII wieku. T. II. Warszawa: Biblioteka Warszawska, 1859, s. 78. [dostęp 2017-11-14]. (pol.).
  10. ↑ a b c d Radosław Grześkowiak. Recenzenckie zachwyty i niedyskrecje Seweryn Bączalski w roli krytyka Światowej Rozkoszy Hieronima Morsztyna. „Śląskie Studia Polonistyczne”. 1 (6), s. 23–51, 2015. (pol.). 
  11. ↑ a b c Radoslaw Grześkowiak: Kiła i muzy. Syfilityczny epizod w twórczości Hieronima Morsztyna. W: Maciej Ganczar, Piotr Wilczek: Literatura piękna i medycyna. Kraków: Homini - Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2015, s. 47–70. ISBN 978-83-7354-553-3. (pol.).
  12. ↑ a b S. Bączalski: Do tego, co już przeczetł. W: S. Bączalski: Przestrach śmiertelny. Kraków: 1608, s. 98–109. (pol.).[częściowy przedruk w Czubek „Pisma polit. rokoszu Zebrzyd.” I 329-337].
  13. ↑ a b c d e Marian Malicki: „Summarius wierszów” przypisywany Hieronimowi Morsztynowi i odmiany jego tekstu. W: Tadeusz Ulewicz: Miscellanea staropolskie. 6. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1990, s. 119–478, seria: Archiwum Literackie 27. ISBN 83-04-03252-X. (pol.).
  14. ↑ a b c Hieronim Morsztyn: Wybór poezji / Hieronim Morsztyn ; wstęp i opracowanie Radosław Grześkowiak. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum, 2016, seria: Biblioteka Narodowa. Seria 1, 0208-4104 ; nr 326. ISBN 978-83-65588-01-2. (pol.).
  15. ↑ a b Paulina Buchwald-Pelcowa: Nieznane i zapomniane wiersze Hieronima Morsztyna. W: Roman Pollak: Miscellanea staropolskie. 4. Wyd. 16. T. 16: Archiwum Literackie. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1972, s. 265–295. (pol.).
  16. ↑ Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 534–537.
  17. ↑ Utwory drobne wyd. też: S. Kot „Urok wsi i życia ziemiańskiego w poezji staropolskiej”, Księga pamiątkowa na 75-lecie „Gazety Rolniczej”, Warszawa 1938; J. Tuwim Cztery wieki fraszki polskiej, Warszawa 1937; także wyd. 2 Warszawa 1957; por. Wiadomości Literackie 1936, nr 45.
  18. ↑ Jakub Kazimierz Gieysztor: Dział antykwarski. Księgarnia Stanisława Giejsztora. T. 15, Katalog oddzielnych tomów, tytułów i kart, dzieł dawnych wyczerpanych. Warszawa: Księgarnia Stanisława Gieysztora, 1896, s. 6–8, 31. (pol.).[zawiera przedruk dedykacji dla Samuela Łaskiego].
  19. ↑ od redakcji. „Niwa: dwutygodnik naukowy, literacki i artystyczny”. 25 (36), s. 570, 24 sierpnia 1896. Julian Schönman. [dostęp 2017-12-10]. (pol.). 
  20. ↑ Anna Kochan. Niektóre problemy „Światowej Rozkoszy” Hieronima Morsztyna. „Prace Literackie”. XXXVI, 1998. Wrocław. 
  21. ↑ Kraków 1606 (edycja nieznana; dedykacja edycji późniejszych dat. 1606); wyd. następne: anonimowe Poznań 1622, drukarnia J. Rossowski; brak miejsca 1624; brak miejsca 1624 (u G. Korbuta: 1625), z przydaniem: Fortuna polska dzisiejsza; brak miejsca 1626 (edycja niepewna); Kraków 1630 (Estreicher: brak miejsca); przedr. J. I. Kraszewski Pomniki do historii obyczajów w Polsce z XVI i XVII w., Warszawa 1843; fragmenty przedr. S. Kot „Urok wsi i życia ziemiańskiego w poezji staropolskiej”, Księga pamiątkowa na 75-lecie „Gazety Rolniczej”, Warszawa 1938 i odb. Warszawa 1937, s. 48–51.
  22. ↑ Hieronim Morsztyn: Swiatowa Roskosz z ochmistrzem swoim, y ze dwunastą swych słuzebnych Panien. Przydana iest Fortuna polska dzisieysza. 1624. [dostęp 2017-12-10]. (pol.). [PAN Biblioteka Kórnicka].
  23. ↑ a b Hieronim Morsztyn: Antipasty małżeńskie. Trzema vciesznymi historiami, iako wdziecznego smaku cukrem, prawdziwey a szczerey milosci malzenskiey zaprawione. Kraków: Francisek Cezary, 1650. [dostęp 2017-11-14]. (pol.).
  24. ↑ a b Michał Hieronim Juszyński: Dykcyonarz poetów polskich. Kraków: J. Matecki, 1820, s. 307–311. [dostęp 2017-12-10]. (pol.).
  25. ↑ a b Stanisław Tarnowski: Historya literatury polskiej. T. 2, Wiek 17. Wyd. 2. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1903, s. 185–188. [dostęp 2017-11-14]. (pol.).
  26. ↑ a b A. Bełcikowski. Słów kilka o najdawniejszem romansopisarstwie polskiem. „Bluszcz: pismo tygodniowe illustrowane dla kobiet”. 3 (20), s. 84, 14 maja 1867. [dostęp 2017-11-15].  [rok II tom III].
  27. ↑ Kraków 1650, drukarnia F. Cezary (edycja anonimowa, według G. Korbuta wyd. prawdopodobnie J. K. Dachnowski); wyd. następne: Kraków 1689, Kraków 1703, Kraków 1719, Kraków 1736; pt. Historie ucieszne o zacnej królewnie ze wschodnich krajów Banialuce... z przydatkami..., brak miejsca 1752; brak tytułu wydania XVIII w.
  28. ↑ Wyd. osobne: przed 1650; także 1752; fragmenty przedr.: H. Juszyński Dykcjonarz poetów polskich, t. 1, Kraków 1820, s. 308–311; A. Waga przy wyd.: M. Cygański Myślistwo ptasze, Warszawa 1842, s. 282–289; W. Taszycki Wybór tekstów staropolskich XVI-XVIII w., Lwów 1928; także wyd. 2 Warszawa 1955; powieść wierszem, według B. Gubrynowicza jest prawdopodobnie przeróbką noweli włoskiej opartej na ogólnoeuropejskim wątku baśniowym; zob. też J. Krzyżanowski „H. Morsztyna Banialuka”, Sprawozdanie Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Wydział I 1935.
  29. ↑ Przedr. T. Kruszewska Historie świeże i niezwyczajne, Warszawa 1961; (powieść proza, jest przeróbką części pierwszej noweli V, 1 Dekameronu G. Boccaccia według wersji łac. Filipa Beroalda, przerobiona wierszem przez S. S. Szemiota).
  30. ↑ Przedr.: L. Siemieński Mozaika. Powiastki i obrazki, Kraków 1853; także przedr. w książce Dzieła, Warszawa 1882 (tu mylnie jako utwór L. Siemieńskiego); przedr. T. Kruszewska Historie świeże i niezwyczajne, Warszawa 1961; (powieść prozą, przeróbka noweli o Gryzeldzie Boccaccia oparta na przekł. łacińskim F. Petrarki, przerobił ją T. Nargielewicz i S. S. Szemiot).
  31. ↑ Hieronim Morsztyn: Philomachia abo affektow gorącey miłości wyrażenie. Z kilku par oboiey płci przykładow młodym na pohamowanie. Warszawa: 1655. [dostęp 2017-11-14]. (pol.).
  32. ↑ Warszawa 1655, drukarnia P. Elert (według G. Korbuta wydawcą był J. K. Dachnowski, autor wierszy do czytelnika, wymienionych przez Estreichera przy opisie edycji z 1689); wyd. następne: Warszawa 1685, Warszawa 1689; pt. Historie b. piękne, wyrażające w sobie afekty szczerej i serdecznej miłości, Kraków 1705.
  33. ↑ Kondycja szlachecka (wiersz), powst. ok. 1600, wyd. F. K. Nowakowski Iocoseria, Berlin 1840; także wyd. następne: Berlin 1849; W. A. Maciejowski Piśmiennictwo polskie, t. 3 dodatek, Warszawa 1852, s. 178, K. Mecherzyński „O poezjach H. Morsztyna...”, Biblioteka Warszawska 1859, t. 2, s. 624–625 (fragm.); wyd. K. J. Turowski w: A. i P. Zbylitowscy „Niektóre poezje”, Kraków 1860, Biblioteka Polska, zeszyty 14-15; R. Abicht „Życiorys A. Zbylitowskiego”, Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce, t. 10 (1904) i odb.; J. T. Trembecki Wirydarz poetycki, t. 1, Lwów 1910, s. 168–170, wyd. A. Brückner; S. Kot „Urok wsi i życia ziemiańskiego w poezji staropolskiej”, Księga pamiątkowa na 75-lecie „Gazety Rolniczej”, Warszawa 1938.
  34. ↑ a b Maria Dynowska: Hieronim Morsztyn i jego rękopiśmienna spuścizna. Cz. 1. 1910. (pol.).
  35. ↑ Roman Pollak: Wiersze różne/Jan Smolik. Warszawa: Wyd. Kasy im. Mianowskiego. Instytut Popierania Nauki, 1935, seria: Biblioteka Zapomnianych Poetów i Prozaików Polskich XVI-XVIII w. Seria 2. (pol.).
  36. ↑ Jan Smolik: Fraszki Jana Smolika. Poznań, Biblioteka Raczyńskich. Rkp. syg 606: 1613. [dostęp 2017-12-04].[Zawartość: pieśni, fraszki i inne utwory Jana Smolika, poety i dworzanina króla Stefana Batorego oraz Hieronima Morsztyna].
  37. ↑ Alojzy Sajkowski: Włoskie przygody Polaków. Wiek XVI-XVIII. Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy. (pol.).[materiał il. oprac. Marta Topińska].
  38. ↑ a b c Radosław Grześkowiak: Historyja ucieszna o królewnie Banialuce / Hieronim Morsztyn. Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnictwo: Stowarzyszenie Pro Cultura Litteraria, 2007, seria: Biblioteka Pisarzy Staropolskich 1427-3306 ; t. 34. ISBN 978-83-89348-05-0. (pol.).
  39. ↑ Hieronim Morsztyn: Antipasty Małzenskie, Trzema uciesznemi Historiami, iako wdzięcznego smaku Cukrem, prawdziwey a szczerey Miłości Małzenskiey Zaprawione. Kraków: W Drukarni Akademickiey, 1736. [dostęp 2017-12-10].[dostępna w wersji elektronicznej, źródło Instytut Badań Literackich PAN, Sygn. XVIII.2.1501].
  40. ↑ Hieronim Morsztyn: Historye Ucieszne O Zacney Krolewnie Ze Wschodnich Kraiow Banialuce. 1752. [dostęp 2017-12-10]. [Książnica Zamojska – Księgozbiór Rodziny Zamoyskich].
  41. ↑ Chrzanowski: Historya literatury niepodległej Polski. Wyd. drugie. Warszawa: Nakład Gebethnera i Wolffa, 1908, s. 288. (pol.).
  42. ↑ Samuel Adalberg: Ksiega przyslów: przypowieści i wrażeń przyslowiowych polskich. Warszawa: Druk Emila Skiwskiego, 1894, s. 12.
  43. ↑ Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie posiada w swoich zbiorach siedemnastowieczny odpis Sumariusza wierszy H. Morsztyna (rękopis sygn. 2257, k. 219-327). Odpis ten zawiera kilkadziesiąt utworów. Pełny ich spis podaje: Katalog rękopisów, sygnatury 2149-2298, oprac. Z. Jabłoński, A. Preissner, B. Schnaydrowa, Wrocław 1965, s. 240–245. Ponadto dwa utwory H. Morsztyna poświęcone Piotrowi Smolikowi zawiera rękopis sygn. 2253 k. 714. Oba rękopisy pochodzą ze zbioru Jakuba Michałowskiego, podarowanego do zbiorów Akademii Umiejętności przez Józefa Michałowskiego.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hieronim_Morsztyn&oldid=71658136”