Ismailizm

Ismailizm, izmailizm także: siedmiowcy – ugrupowanie religijne i polityczne w islamie szyickim.

Historia

Jego początki sięgają VIII wieku. Wyodrębnił się podczas konfliktów o władzę po śmierci szóstego imama – Dżafara as-Sadika. Dżafar as-Sadik na następcę wyznaczył własnego syna, Isma’ila, który jednak zmarł jeszcze za życia ojca (ok. 760 roku). Wobec tego większość szyitów uznała za kolejnego imama drugiego syna Dżafara as-Sadika – Musę. Za Isma’ilem opowiedziały się dwie odrębne grupy isma’ilickie. Pierwsza uważała, że Ismai’il odziedziczył funkcję imama, więcej – wcale nie umarł i jest mahdim. Grupa ta nie przetrwała zbyt długo. Drugie ugrupowanie opowiedziało się za synem Isma’ila – Muhammadem ibn Isma’ilem. Podzielili się oni w ciągu wieku na pięć podgrup. Obecnie istniejące wyznania isma’ilickie wywodzą się z jednej z nich.

Wskutek konfliktów o władzę, jak również sporów doktrynalnych o osobę mahdiego (mesjasza, którego przyjścia oczekiwali), następowały dalsze podziały w obrębie tego odłamu i powstawały nowe sekty. W X wieku isma’ilici stworzyli w Egipcie i Afryce Północnej dynastię kalifów fatymidzkich – pierwszy konkurencyjny dla Abbasydów kalifat szyicki. W XI wieku spośród isma’ilitów wyłonili się Druzowie. W XII–XIII wieku znaczne wpływy uzyskał w Iranie ruch nizarytów (asasynów), od których wywodzą się aga khanowie w Indiach. Isma’ilici prawdopodobnie odegrali również ważną rolę w powstaniu Ahl-e hakk i sufizmu.

Współczesność

Niegdyś ugrupowanie liczne i bardzo wpływowe. Obecnie jest ich ok. 20–22 mln., głównie w Indiach, Tadżykistanie i USA.

Współcześni ismailici dzielą się na 2 grupy:

• bohrowie,
• chodżowie.

Poglądy filozoficzne średniowiecznych ismailitów

W ismailizmie znalazły wyraz pierwsze islamskie tendencje platońskie i mistyczne, zwracające uwagę bardziej na treść Koranu niż na jego status i związane z nim zagadnienia metodologiczno-logiczne. Ich celem było pogodzenie rozumu i wiary przy jednoczesnym zachowaniu ortodoksji dla dobra i jedności całego islamu. Starali się oni trzymać uznawanych za objawione prawd tej religii, przypisując im jednak znaczenie ezoteryczne. W rozumieniu zadań filozofii istniały platońskie koncepcje elitarystyczne – filozofia miała być islamem „dla wybranych”, pogłębionym, a nauczanym i przekazywanym odpowiednio do stopnia zaawansowania intelektualnego wyznawców. Isma’ilici skojarzyli koncepcję Jedna zawartą w Ennedach Plotyna z podstawowymi monoteistycznymi zasadami Koranu (jedności Boga, Proroka i prawdy). Na wzór Plotyna utworzyli też emanacyjną metafizykę: podstawową jednością jest Bóg, jego emanacją jest Jedność wtórna – rozum powszechny, z której wyłania się i w której skład wchodzi wielość rzeczy. Trzecia postać Jedności to „dusza świata”, wywodząca z siebie dusze ludzkie i jako umysł czynny kształtująca bierną materię. Dusza świata kształtuje także hierarchicznie, warstwowo uporządkowany wszechświat, którego ostatnią warstwą jest Ziemia. Podobną konstrukcję ismailici przypisali samemu islamowi: Jedno jest analogiczne do jedyności samego Allaha, rozum powszechny jest analogiczny do Proroka i jego następcy Alego jako jedynego rzecznika jedynej prawdziwej wiary, do duszy świata analogiczni są imamowie i wszyscy uczeni krzewiący wiarę. Stąd w isma’ilizmie intelektualizm, wielki szacunek do wszystkich uczonych i filozofów oraz szczególna pozycja imamów, którym przypisywano znajomość ezoterycznej strony objawienia i którym jako jedynym pozwalano ostatecznie interpretować Koran.

Zobacz też

• Karmaci
• Alawici