Przejdź do zawartości

Język biak

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
wós Vyak
Obszar

Papua (Indonezja)

Liczba mówiących

70 tys. (2007)
100 tys. (1991, język drugi)

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
UNESCO 2 wrażliwy
Ethnologue 6b zagrożony
Kody języka
ISO 639-3 bhw
IETF bhw
Glottolog biak1248
Ethnologue bhw
WALS bik
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język biak, także: biak-numfoor[1], biak-numfor[2][3]język austronezyjski używany w prowincji Papua w Indonezji (przez grupę etniczną Biak), na wyspach Biak, Supiori, Numfoor i na pobliskich mniejszych wyspach[4][5]. Według danych szacunkowych z 2007 roku posługuje się nim 70 tys. osób[2][6]. W 1991 roku stwierdzono, że nawet 100 tys. osób może znać biak jako język drugi[3].

Wskutek kontaktów handlowych rozprzestrzenił się na stosunkowo szerokim obszarze geograficznym, obejmując swoim zasięgiem wschodnie Moluki (Gebe), grupę wysp Raja Ampat (Waigeo, Misool, Salawati), wybrzeża półwyspu Ptasia Głowa i rejon zatoki Cenderawasih (w tym Yapen)[7][8]. W niektórych zakątkach Raja Ampat (Batanta, Kofiau, częściowo Waigeo) i Yapen stanowi miejscowy język ludności[9]. Jest również lokalnym językiem niewielkich wsi wzdłuż północnego wybrzeża Ptasiej Głowy[10]. Skupiska jego użytkowników występują też w miastach Nowej Gwinei: Manokwari, Sorong, Jayapura i Merauke[4].

Zróżnicowanie dialektalne w obrębie kabupatenu Biak-Numfor nie jest zbyt znaczne (sprowadza się do niewielkich różnic dźwiękowych i leksykalnych). Istnieją różne szacunki dot. liczby wszystkich dialektów[11]. Za stosunkowo odrębne od pozostałych uchodzą dialekty numfor-dore (używany we wsiach na wyspie Numfoor) oraz beser (również betew, właściwy dla ludności Biak na wyspach Raja Ampat)[12]. Niekiedy wyróżnia się dwa języki: biak i numfor[13][14]. Sami użytkownicy określają swój język jako wós Vyak (indonez. bahasa Biak, „język biak”) lub wós kovedi („nasz język”)[4].

Historycznie (od XVIII w.) służył jako regionalny język handlowy[15]. W tej roli jest wypierany przez lokalny malajski i indonezyjski (zaczął tracić na znaczeniu po drugiej wojnie światowej). Wywarł wpływ na leksykę niektórych języków papuaskich (m.in. moi, maybrat, inanwatan, hatam)[16]. Z języka biak pochodzi wiele lokalnych toponimów (np. nazwa miasta Manokwari – dosł. „stara wieś”)[17].

Potencjalnie zagrożony wymarciem, odnotowano spadek jego znaczenia[2][3]. Praktycznie wszyscy jego użytkownicy znają też lokalny malajski, a oprócz tego w użyciu jest język indonezyjski. W mieście Biak i w pobliskich wsiach dominujący język to malajski; młodsze grupy wiekowe mają ograniczoną (bierną) znajomość biak lub nie władają nim wcale. Niemniej w miejscowościach oddalonych od miasta rodzimy język pozostaje żywym środkiem codziennej komunikacji (na pocz. XXI w. odnotowano, że posługują się nim również dzieci)[18]. Wykazuje znaczne wpływy malajskiego/indonezyjskiego (w zakresie leksyki, fonologii i struktur czasownikowych)[19].

Jest jednym z nielicznych języków indonezyjskiej Papui o długiej tradycji literackiej, a także jednym z najlepiej poznanych języków regionu (poświęcono mu różne opisy gramatyczne i słowniki). Pierwsze kroki w zakresie dokumentacji języka biak poczynili holenderscy misjonarze, którzy zbierali dane leksykalne i gramatyczne oraz materiały tekstowe (od II poł. XIX w. do XX w.). Istnieje również bogaty zbiór publikacji do użytku szkolnego[20]. W XXI w. badaniem języka biak zajmował się Wilco van den Heuvel, autor opracowania gramatycznego z 2006 r.[5][21] Jest zapisywany alfabetem łacińskim[2].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michaił Anatoljewicz Czlenow: Biak. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 97. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. (ros.).
  2. a b c d David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Biak, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
  3. a b c Wurm 2007 ↓, s. 479.
  4. a b c Heuvel 2006 ↓, s. 1.
  5. a b Language Documentation Group / Dr W. van den Heuvel: The Biak Language in its cultural context. Faculteit der Letteren, Vrije Universiteit Amsterdam. [dostęp 2020-02-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-06)]. (ang.).
  6. Heuvel 2007 ↓, s. 329.
  7. Donohue 1996 ↓, s. 715 oraz mapa 78.
  8. Timmer 2000 ↓, przyp. 20, s. 59.
  9. Donohue 1996 ↓, mapa 78.
  10. Steinhauer 2005 ↓, s. 793.
  11. Heuvel 2006 ↓, s. 6.
  12. Heuvel 2006 ↓, s. 7.
  13. B. Grimes: South Halmahera-West New Guinea Languages. W: William J. Frawley (red.): International Encyclopedia of Linguistics. Wyd. 2. Oxford University Press, 2003, s. 4:132–134. DOI: 10.1093/acref/9780195139778.001.0001. ISBN 978-0-19-977178-3. (ang.).
  14. Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 86, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
  15. Warnk 2010 ↓, s. 112.
  16. Adelaar 1996 ↓, s. 707.
  17. Heuvel 2006 ↓, przyp. 2, s. 3.
  18. Heuvel 2006 ↓, s. 5.
  19. Heuvel 2007 ↓, s. 330.
  20. Heuvel 2006 ↓, s. 18–19.
  21. Heuvel 2006 ↓.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]