Języki Papui Zachodniej
Języki Papui Zachodniej – silnie zróżnicowane języki używane w regionie Papui Zachodniej, tj. w zachodniej (indonezyjskiej) części Nowej Gwinei oraz na pobliskich mniejszych wyspach[1]. Szacuje się, że w tym regionie geopolitycznym występuje ponad 270 języków[2]. O ile są bardzo liczne, to często posługują się nimi niewielkie społeczności[3]. Wiele z nich nie zostało dobrze poznanych przez lingwistów[4]. Pod względem językowym zachodnia Nowa Gwinea jest w znacznej mierze odrębna od pozostałych regionów Indonezji[5].
Języki Papui Zachodniej rozpatruje się w ramach dwóch grup: austronezyjskiej i papuaskiej (nieaustronezyjskiej)[6]. Języki austronezyjskie tworzą wielką rodzinę językową, obejmującą swoim zasięgiem ogromny obszar Oceanii i Azji Południowo-Wschodniej[7]. W rejonie Nowej Gwinei występują przede wszystkim wzdłuż wybrzeży tej wyspy[8], a także na pobliskich mniejszych wyspach (m.in. Biak, Yapen, archipelag Raja Ampat)[9]. Miejscowe języki austronezyjskie w przeważającej mierze należą do gałęzi halmahersko-zachodniowonowogwinejskiej bądź oceanicznej (na wschód od Zatoki Cenderawasih)[10].
Pod pojęcie „języków papuaskich” (nieaustronezyjskich) podkłada się te języki lokalne, których nie zaliczono do rodziny austronezyjskiej[11]. W Papui Zachodniej stanowią dużą grupę, a swoim zasięgiem obejmują także inne zakątki wschodniej Indonezji (wyspa Halmahera w archipelagu Moluków oraz wyspy Timor, Alor i Pantar w grupie Małych Wysp Sundajskich)[6]. Ich podgrupy są liczne i silnie zróżnicowane; wśród języków papuaskich zachodniej Nowej Gwinei wyróżnia się m.in. następujące rodziny – zachodniopapuaska, transnowogwinejska, języki Równiny Jezior[12]. Do największych języków papuaskich w Indonezji (pod względem liczby użytkowników) należą: dani zachodni (lani), dani Wielkiej Doliny, ekagi (ekari), asmat, ngalik północny[13]. Spośród austronezyjskich języków Papui duże znaczenie ma język biak, który służył niegdyś jako język handlowy[14][15]. Do języków izolowanych należą m.in.: maybrat, abun, mpur, massep, burmeso, abinomn, dem, elseng, mawes, kosare, afra, molof, sause, marori; niekiedy postuluje się związki zewnętrzne tych języków, ale pozostają one niedostatecznie wykazane[16].
Powszechna jest dwujęzyczność (lub wręcz wielojęzyczność). Języki lokalne współistnieją z miejscową odmianą języka malajskiego – malajskim papuaskim. Malajski papuaski rozpowszechnił się w rejonach nadbrzeżnych, a w mniejszym zakresie na górzystych terenach w głębi wyspy. Odgrywa istotną rolę jako regionalna lingua franca[2]. W użyciu jest także język indonezyjski, który ma w kraju status urzędowego[17].
Zalążki informacji słownikowych nt. języków zachodniej Nowej Gwinei zostały zebrane przez podróżników (jednym z najwcześniej poznanych stał się język kamoro). Rozwój szerzej zakrojonych badań nad językami ludności papuaskiej w Indonezji przypadł dopiero na początek XX wieku (z wyłączeniem papuaskich języków Moluków, które zaczęto opisywać jeszcze w XIX wieku)[18]. Pierwotnie próby opisu miejscowych języków były związane z działalnością zachodnich misjonarzy, ale swój udział w ich dokumentacji mieli również lingwiści i antropolodzy[19]. Badania nad językami Papui Zachodniej prowadzili językoznawcy holenderscy, australijscy, niemieccy i indonezyjscy, a także osoby związane z SIL International. Wśród nich pozostaje jednak wiele języków poznanych jedynie pobieżnie (bądź wcale), zwłaszcza jeśli chodzi o języki niewielkich społeczności[20]. Znaczna część języków regionu znajduje się dziś na skraju wymarcia[11].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wurm 2003 ↓, s. 23–24.
- ↑ a b Riesberg i in. 2018 ↓, s. 390.
- ↑ Wurm 2003 ↓, s. 23.
- ↑ Genzor 2015 ↓, s. 428.
- ↑ Voegelin i Voegelin 1965 ↓, s. 2. But national Indonesia also includes aboriginal languages which are not Indonesian linguistically; these non-Indonesian languages do not even belong to the Austronesian language family – e.g. North Halmahera, Alor, and a half hundred or more Papuan languages in West New Guinea.
- ↑ a b Ajchenwald i Stebbins 2007 ↓, s. 239, 242.
- ↑ Genzor 2015 ↓, s. 395.
- ↑ Genzor 2015 ↓, s. 423.
- ↑ Foley 2000 ↓, s. 362.
- ↑ Foley 2000 ↓, s. 360–362.
- ↑ a b Ajchenwald i Stebbins 2007 ↓, s. 242.
- ↑ Foley 2000 ↓, s. 362–364.
- ↑ Papuasskije jazyki [online], Encykłopiedija Krugoswiet [dostęp 2020-06-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-06] (ros.).
- ↑ Warnk 2010 ↓, s. 112.
- ↑ Adelaar 1996 ↓, s. 707.
- ↑ Hammarström 2018 ↓, s. 288–295.
- ↑ Genzor 2015 ↓, s. 431.
- ↑ Voorhoeve 1975 ↓, s. 117.
- ↑ Voorhoeve 1975 ↓, s. 117, 120.
- ↑ Wurm 2007 ↓, s. 455.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- K. Alexander Adelaar, Contact languages in Indonesia and Malaysia other than Malay, [w:] Stephen A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon (red.), Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1996 (Trends in Linguistics. Documentation 13), s. 695–711, DOI: 10.1515/9783110819724.2.695, ISBN 978-3-11-081972-4, OCLC 1013949454 (ang.).
- Aleksandra Ajchenwald, Tonya Stebbins, Languages of New Guinea, [w:] Osahito Miyaoka, Osamu Sakiyama, Michael E. Krauss (red.), The Vanishing Voices of the Pacific Rim, Oxford: Oxford University Press, 2007, s. 239–266, ISBN 978-0-19-926662-3, OCLC 252684427 (ang.).
- William A. Foley, The Languages of New Guinea, „Annual Review of Anthropology”, 29, 2000, s. 357–404, DOI: 10.1146/annurev.anthro.29.1.357, ISSN 0084-6570, OCLC 4761090353, JSTOR: 223425 (ang.).
- Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratislava: Lingea, 2015, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).
- Harald Hammarström, Language isolates in the New Guinea region, [w:] Lyle Campbell (red.), Language Isolates, Abingdon–New York: Routledge, 2018 (Routledge Language Family Series), s. 287–322, DOI: 10.4324/9781315750026-11, ISBN 978-1-315-75002-6, ISBN 978-1-138-82105-7, ISBN 978-1-317-61091-5, OCLC 1000447105 (ang.).
- Sonja Riesberg i inni, On The Perception Of Prosodic Prominences And Boundaries In Papuan Malay, [w:] Sonja Riesberg, Asako Shiohara, Atsuko Utsumi (red.), Perspectives on information structure in Austronesian languages, Berlin: Language Science Press, 2018, s. 389–414, DOI: 10.5281/zenodo.1402559, ISBN 978-3-96110-108-5, OCLC 1065536350 (ang.).
- C.F. Voegelin, F.M. Voegelin, Languages of the World: Indo-Pacific Fascicle Four, „Anthropological Linguistics”, 7 (2), 1965, s. 1–297, ISSN 0003-5483, OCLC 5547207734, JSTOR: 30022490 [dostęp 2022-11-08] (ang.).
- Clemens L. Voorhoeve, A Hundred Years of Papuan Linguistic Research: Western New Guinea Area, [w:] Stephen A. Wurm (red.), New Guinea area languages and language study, Vol. 1, Papuan languages and the New Guinea linguistic scene, Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1975 (Pacific Linguistics C-38), s. 117–144, DOI: 10.15144/PL-C38.117, ISBN 978-0-85883-131-5, OCLC 37096514 (ang.).
- Holger Warnk, The coming of Islam and Moluccan-Malay culture to New Guinea c.1500–1920, „Indonesia and the Malay World”, 38 (110), 2010, s. 109–134, DOI: 10.1080/13639811003665454, ISSN 1363-9811, OCLC 4839504188 (ang.).
- Stephen A. Wurm, The language situation and language endangerment in the Greater Pacific area, [w:] Mark Janse, Sijmen Tol (red.), Language Death and Language Maintenance: Theoretical, practical and descriptive approaches, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, 2003 (Current Issues in Linguistic Theory 240), s. 15–47, DOI: 10.1075/cilt.240.04wur, ISBN 978-90-272-4752-0, OCLC 772222789 (ang.).
- Stephen A. Wurm, Australasia and the Pacific, [w:] Christopher Moseley (red.), Encyclopedia of the World’s Endangered Languages, Abingdon–New York: Routledge, 2007, s. 425–577, DOI: 10.4324/9780203645659, ISBN 978-0-203-64565-9, OCLC 47983733 (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Piotr Kozłowski: Tok Pisin i Hiri Motu (Hekatoglot 17/100). Woofla: Świat Języków Obcych, 2022-04-07. [dostęp 2022-08-16]. (pol.).
- Local Papua languages disappear. Stichting Papua Erfgoed. [dostęp 2023-11-14]. (ang.).